Το φιλί του αποχαιρετισμού στον Φίλιπ Ροθ

Όπως το είπε ο ίδιος: «Η ζωή είναι μια περιπέτεια που σου συμβαίνει όταν ακριβώς χάνεις το δρόμο σου». Για κάθε λογοτεχνία του χάπι εντ, του αφόρητου μπανάλ και του συντηρητικού μεταμοντερνισμού, η τρικυμιώδης πρόζα του Ροθ επέμενε να επιστρέφει, με φλογερές ιδέες, καινούργιες ουτοπίες και γοητεία που δεν έπαψε να παρατείνεται. Φίλιπ Μίλτον Ροθ, 19 Μαρτίου 1933 – 22 Μαΐου 2018. Ο μυθιστοριογράφος της σταδιοδρομίας των έξι και πλέον δεκαετιών πέθανε, αλλά η αλήθεια του θα επιβιώνει για πάντα στο έργο του, στο πνευματικό σώμα ενός μοναδικού καλλιτέχνη.

Τι θα απογίνει τώρα το σημειωματάριό του, «αυτό το συνεχώς διογκούμενο εργοτάξιό μου για την αφηγηματική μου φάμπρικα, όπου δεν υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ πραγματικών συμβάντων που καταλήγουν παρακαταθήκη της φαντασίας, και φανταστικών καταστάσεων που αντιμετωπίζονται σα να ‘χαν πραγματικά συμβεί. Η μνήμη περιπλεγμένη με φαντασία, όπως είναι και στον εγκέφαλό μας». Για όποιον γνώρισε τον δημιουργό του «Ανθρώπινου στίγματος», του «Αμερικανικού ειδυλλίου», του «Ζώου που ξεψυχά», του «Ζούκερμαν δεσμώτη» και των τόσων άλλων κλασικών αφηγημάτων, ο Φίλιπ Ροθ ήταν ένας αφοσιωμένος φίλος, ένας απόλυτος ήρωας, μια αχαλίνωτα περιπετειώδης προσωπικότητα και ένας παιγνιώδης χρονικογράφος, στην εκτενέστατη βιβλιογραφία του ξεδιπλώνεται η παράτολμη σκέψη ενός ανθρώπου στο επίκεντρο των καιρών του. Από όλους τους αφορισμούς του, ίσως εκείνος που τον χαρακτηρίζει περισσότερο περιέχεται στην «Αντιζωή»: «Κάποτε όλα έμοιαζαν υποδεέστερα του να πλάθω ιστορίες. Όταν ήμουν νεότερος, θεωρούσα πως είναι ντροπή για έναν συγγραφέα να νοιάζεται για οτιδήποτε άλλο».

Δεσποτική φυσιογνωμία των γραμμάτων και στο επίκεντρο της αμερικανικής λογοτεχνίας από τα sixties, ο Ροθ υπήρξε μπεστσελερίστας μονάχα μια φορά, όταν «Το σύνδρομο Πόρτνοϊ» πούλησε 420.000 αντίτυπα τις δέκα πρώτες εβδομάδες της κυκλοφορίας του το 1969, ενώ το Νόμπελ επέμενε να του διαφεύγει ως το τέλος. «Η αυτομαστίγωση απέχει μόλις μια ανάμνηση», έγραψε ο γιος της Μπέσι και του Χέρμαν Ροθ, γεννημένος στο Νιούαρκ, απόγονος γερμανόφωνων Ασκενάζι της Ανατολικής Ευρώπης, ο οποίος ανατράφηκε ως περήφανος Αμερικάνος περίκλειστος σε έναν εβραϊκό κόσμο. Η σαρδόνια ματιά του απέναντι στον εβραϊσμό, η απροσχημάτιστη γλώσσα του προς το γυναικείο φύλο, η αποτύπωση της διαδρομής του άνδρα από την επιθυμία και την εκπλήρωσή της ως τη ματαίωση, την πάλη ενάντια στη βιολογική φθορά και την πνευματική πτώση, το σεξ οι επιπτώσεις του, οι συσχετισμοί ενοχής και εξουσίας αποτελούν τον πυρήνα του έργου του, ενός έργου το οποίο συχνά κατηγορήθηκε για βλασφημία και κυνισμό. Τέτοιος ήταν ο Ροθ. Γιατί «υπάρχει η λογοτεχνία που πυροβολεί στο ψαχνό, τυφλά μέσα στο πλήθος, υπάρχει η λογοτεχνία της άστοχης βολής, των εκρηκτικών που δεν ανάβουν, και υπάρχει κι η λογοτεχνία που καταλήγει να σημαδέψει το κεφάλι του ίδιου του συγγραφέα».

Τελικά έφτασε στην υπέρτατη καταξίωση και στο Πούλιτζερ, με το «Αμερικανικό Ειδύλλιο», το 1997. Στη «Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής» του 2004, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι προέβλεψε τον Τραμπ («…για μένα ήταν τελείως ξεκάθαρο: το απρόβλεπτο είχε πια συντελεστεί), καταθέτοντας παράλληλα μια από τις προφανέστερες ρήσεις του, που τόσο αμελείται σήμερα, («Η κοινωνία είναι μια σύμπραξη μειονοτήτων»), μετά το «Νέμεσις» του 2010 σταμάτησε να γράφει οριστικά, και όλο το ταξίδι της μαθητείας στο μονάκριβο σύμπαν των βιβλίων του πλέον ανθρώπινου συγγραφέα της εποχής μας, θα μπορούσε να συμπυκνωθεί σε ένα εδάφιο του 1969: «Το πρώτο πράγμα που βλέπω σ’ ένα τοπίο δεν είναι η χλωρίδα, πιστέψτε με. Είναι η πανίδα, οι ανθρώπινες αντιθέσεις, ποιος γαμάει και ποιος γαμιέται. Τι πρασινάδες τις αφήνω για τις μέλισσες και τα πουλιά –έχουν αυτά τα βάσανά τους, έχω κι εγώ τα δικά μου». Αντίο, Φίλιπ Ροθ.