Βουτιά στις εικόνες

ΕΦΗ ΛΑΔΑ

«Βροχή των αστεριών» Συγγραφέας Βάσια Μώραλη, (εκδ. Μοντέρνοι Καιροί)

Ξεφυλλίζω το «Δυο παπούτσια με καρότσι» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) με θέμα την αναπηρία. Ο συγγραφέας και εικονογράφος του βιβλίου Νικόλας Ανδρικόπουλος δίνει τις πρώτες εξηγήσεις: «Η διεισδυτική ματιά του εικονογράφου κάνει το αποτέλεσμα αισθαντικότερο και αισθητικότερο με έναν έμμεσο, ανεξήγητο και μηχανικό τρόπο. Παλιά έγραφαν με παραβολές, σήμερα όμως που ούτε η γιαγιά ούτε η μαμά διηγούνται παραμύθια, η φαντασία εξαλείφεται, η ζωή είναι ακαριαία και οι ρυθμοί γρήγοροι, τα σύγχρονα βιβλία απαιτούν ρεαλισμό. Για παράδειγμα, το βιβλίο μου δεν έχει διδακτικό τόνο. Είναι η αντίδρασή μου σε μια φριχτή υπάρχουσα κατάσταση. Αν ο μεγάλος διαβάσει το βιβλίο με το παιδί, τότε με έναν έμμεσο τρόπο δείχνεις και στον ενήλικα το σωστό. Την επόμενη φορά που θα βρεθεί με το παιδί στο αυτοκίνητο, θα το σκεφτεί πριν εκτεθεί στα μάτια του και παρκάρει σε θέση αναπήρων. Η συγγραφή, λοιπόν, σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζεται παράλληλα με την εικονογράφηση, γιατί όταν είσαι εικαστικός προκύπτουν ιδέες που ζητάνε να πραγματοποιηθούν άμεσα και η συνεχής επαφή με το γραπτό λόγο σε εξοικειώνει μαζί του. Εικονογράφηση θα έπρεπε να υπάρχει και στα βιβλία για μεγάλους. Είναι το ίδιο με ένα κινηματογραφικό έργο. Γιατί να μη μετουσιώνεται και ο λόγος του βιβλίου σε εικόνα; Οι εικονογράφοι υποτιμούνται στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό γράφουν το όνομά τους δίπλα από του συγγραφέα, πολλές φορές και πρώτο. Η ελληνική κοινωνία όμως δεν είναι εκπαιδευμένη εικαστικά, αν και σταδιακά η θέση του κλάδου μας βελτιώνεται. Η αισθητική του παιδικού βιβλίου έχει εξελιχθεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Πάντως, ο άνθρωπος που διαβάζει από παιδί έχει περισσότερες δυνατότητες να είναι μαχητικός απέναντι στη ζωή, γιατί κρατάει στο χέρι του περισσότερες πληροφορίες. Η ανάγνωση είναι μια πληροφορία».

Τώρα πιάνω τα «Εφτά ορφανά μολύβια... εφτά ιστορίες» της Φωτεινής Φραγκούλη (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) με το έντονα λογοτεχνικό ύφος, που σπάει το φράγμα του «κατάλληλου» λόγου για παιδιά, και σκέφτομαι το διευρυμένο κοινό του παιδικού βιβλίου. Μαζί με τα παιδιά, συν-αναγνώστες είναι και οι γονείς τους, κριτές και στο αισθητικό μέρος του εγχειρήματος. Η Φωτεινή Στεφανίδη, που εικονογράφησε το παραπάνω βιβλίο με μια δική της παράλληλη διήγηση σε εξίσου ώριμο στιλ, λέει: «Το να ζωγραφίζεις για ένα βιβλίο είναι σαν αρχιτεκτονική. Μοιάζει ακόμα με τη σκηνοθεσία μιας παράστασης. Έχεις ένα δεδομένο χώρο για να “κολυμπήσεις” και είναι σα να γεμίζεις με εικόνες τους τοίχους ενός σπιτιού. Το παιδικό βιβλίο λειτουργεί σαν ένα μικρό σπίτι. Η εικονογράφηση αποτελεί το 50% των θεμελίων του, αλλά όταν είναι να πάρει εικόνα ένα στιχάκι ή μία μόνο πρόταση τότε μπορεί να αγγίζει και το 90%, γιατί μπορεί τα λόγια να είναι μετρημένα αλλά η κάθε λέξη ανοίγει σαν βεντάλια. Πάντως, η επαγγελματικότητα στον κλάδο μας είναι τελευταίο απόκτημα. Δύο από τους νέους δημιουργούς που μου αρέσουν είναι η Μυρτώ Δεληβοριά και ο Πέτρος Μπουλούμπασης».

«Με την απομάκρυνση των Τσιγγάνων, κι ενώ ακουγόταν ακόμα ο ρυθμικός ξερός ήχος από τα ντέφια τους, μπήκε στην αρένα σκοντάφτοντας ένας μικρός νάνος. Τον είχαν μαζέψει την προηγούμενη μέρα κυνηγοί του παλατιού από το δάσος σαν έκπληξη για τα γενέθλια της Ινφάντα». Η «Κακομαθημένη Ινφάντα» του Όσκαρ Ουάιλντ (εκδ. Πατάκης) κυκλοφορεί στην εικονογράφηση της  Έφης Λαδά με «καλλιτεχνικά» φορέματα από τα πιο ακριβά υφάσματα και η «ενδυματολόγος» της, που σχεδίαζε τα ρούχα της επί ένα χρόνο, το δηλώνει ξεκάθαρα: «Θέλω οπωσδήποτε να υπάρχει μια γυναίκα μες στο κείμενο. Ο καθένας έχει το στιλ του, δεν μπορούν όλοι να εικονογραφήσουν όλα τα βιβλία. Τις δικές μου φιγούρες θα τις χαρακτήριζα αιθέριες, ονειρικές και περίεργες. Υπάρχουν βόρειες αναφορές στο στιλ μου και το στοιχείο της κομψότητας, αλλά στην πραγματικότητα όλα με αφορούν σε έναν ήρωα, και η παραμικρή λεπτομέρεια, κι αυτό είναι κάτι που αφορά κάθε εικονογράφο, γιατί τα παιδιά προσέχουν τα πάντα».

Στην επόμενη, εξίσου σκληρή και τρυφερή ιστορία του Όσκαρ Ουάιλντ «Το αστερόπαιδο» (εκδ. Μεταίχμιο), η εικονογράφηση δίνει από το εξώφυλλο ήδη εισιτήριο για ένα εξαιρετικό ταξίδι στη χώρα της τέχνης και της φαντασίας. Αν οι ζωγραφιές του Βασίλη Παπατσαρούχα δραπέτευαν από το βιβλίο θα μπορούσαν εύκολα να ξεκινήσουν μια ζωή ανεξάρτητη, αν και ο ίδιος πιστεύει ότι: «Το παιδικό βιβλίο είναι κείμενο, εικόνα, σελιδοποίηση, layout... Η εικονογράφηση είναι η πρώτη εντύπωση. Το στοίχημα είναι πώς να βρίσκεσαι δίπλα στο κείμενο και παράλληλα να το ξεπερνάς λέγοντας τη δική σου ιστορία. Το εκδοτικό κομμάτι του παιδικού βιβλίου έχει αναπτυχθεί, τα χαρτιά, οι βιβλιοδεσίες, τα τυπώματα... αλλά, γενικά, νομίζω ότι η εικονογράφηση έχει ξεπεράσει τη συγγραφή όσον αφορά τη φρέσκια ματιά. Τα κείμενα εμφανίζουν ακόμα σε αρκετές περιπτώσεις παρωχημένα στοιχεία, όπως ο διδακτισμός για παράδειγμα. Μου λένε συχνά ότι στις εικονογραφήσεις μου υπάρχουν σκοτεινά στοιχεία. Γιατί όχι; Είναι στην ανθρώπινη φύση. Δεν είναι όλα “κοριτσάκια-λουλουδάκια-με χαρούμενες τσαντούλες”, τα παιδιά δεν βιώνουν τα πράγματα έτσι. Αν πρέπει να μιλήσω για το δικό μου στιλ, θα έλεγα πως πίσω από το μαύρο και το κόκκινο συνυπάρχει η γλυκύτητα με τη σκοτεινιά».

Προτάσεις

«Πώς να καταβροχθίσετε ένα ουράνιο τόξο» Γιολάντα Τσιαμπόκαλου (Sadazhinia), εικονογράφηση Σοφία Τουλιάτου, εκδ. Καστανιώτης

Ο Γιώργος προσπαθεί να καταβροχθίσει ένα ουράνιο τόξο μαζί με την αδερφή του και τον Τρύφωνα. Πολύχρωμη ιστορία για τη σωστή διατροφή, με πλούσια εικονογράφηση που χορταίνει το βλέμμα.

«Το σοφό βιβλίο της Σουμουτού» Κείμενο - εικονογράφηση Βάσω Ψαράκη, εκδ. Πατάκης

Η γνωστή μάγισσα της υποψήφιας με το βραβείο Άντερσεν 2006 Ψαράκη αποκαλύπτει τα μυστικά και τις συνταγές 13 μαγισσών.

«Το αστερόπαιδο» Όσκαρ Ουάιλντ, διασκευή Ρένα Ρώσση - Ζαΐρη, εικονογράφηση Βασίλης Παπατσαρούχας, εκδ. Μεταίχμιο

Μια κρύα νύχτα του χειμώνα ένα λαμπερό αστέρι πέφτει από τον ουρανό. Ένας ξυλοκόπος σκύβει να πιάσει το θησαυρό, αλλά δεν υπάρχει θησαυρός. Μονάχα ένα παιδί που κοιμάται, ένα αστερόπαιδο.

«Φυσικά σ’ αγαπώ» Κείμενο - εικονογράφηση Σοφία Ζαραμπούκα, εκδ. Κέδρος

Εισαγωγή στα θέματα της οικολογίας που μπλέκονται στις περιπέτειες των δύο ηρώων της ιστορίας, με τη χαρακτηριστική προσωπική εικονογράφηση της Ζαραμπούκα.

«Το βιβλίο των ανεπίδεκτων, των ατίθασων και άλλων ιδιοφυών» Jean-Bernard Pouy & Anne Blanchard, σκίτσα Serge Bloch, μτφ. Εύη Βαγγελάτου, εκδ. Ελληνικά Γράμματα

Στο σχολείο, τη δουλειά, την οικογένεια τους θεωρούσαν ανεπίδεκτους, απροσάρμοστους, καταδικασμένους σε αποτυχία. Σήμερα, ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο Καρλομάγνος, ο Τσάπλιν, ο Φρόιντ, ο Ντίσνεϊ και η Αγκάθα Κρίστι φιγουράρουν σε μουσεία και εγκυκλοπαίδειες. 27 προσωπικότητες βιογραφούνται με παιχνιδιάρικη ματιά.

«Η κυρά Φύση και ο κακός ο Ρύπος» Έφη Παπαδοπούλου, εικονογράφηση Ανδριάννα Ρούσσου, εκδ. Λιβάνης

Οι ταλαιπωρίες που περνάει η φύση εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας συνοδεύονται από μια αισιόδοξη και «γεμάτη» εικονογράφηση της νεοεμφανιζόμενης Α. Ρούσσου.

«Τρίχες» Κείμενο - εικονογράφηση Νόνη Νέζη, εκδ. Καλειδοσκόπιο

Ο Δημήτρης χάνει τα μαλλιά του εξαιτίας μιας αρρώστιας. Αν και μικρό παιδί, αντιμετωπίζει τη διαφορετικότητα με θάρρος και χιούμορ, καταλαβαίνοντας στην πράξη ότι στη ζωή δεν αξίζει να στενοχωριόμαστε για... τρίχες.

«Έχω ένα μαγικό δωμάτιο» Μαρία Ρουσάκη, εικονογράφηση Πωλίνα Παπανικολάου, εκδ. Neoset σε συνεργασία με εκδ. Παπαδόπουλος

Το φανταστικό ταξίδι της μικρής Μελίνας, που μεταμορφώνει το δωμάτιό της σε ένα μαγικό κόσμο γεμάτο χρώματα και μελωδίες. Μέρος των εσόδων από την πώληση του βιβλίου θα δοθεί στην ενίσχυση του έργου του συλλόγου «Το Χαμόγελο του Παιδιού». Στα καταστήματα Neoset και σε επιλεγμένα σημεία.

«Το παιχνίδι των παπουτσιών» Πολυξένη Βάσου - Σαλωνίδου, εικονογράφηση Εύα Καραντινού, εκδ. Άγκυρα

Πρωτότυπη και διασκεδαστική ιστορία μιας παρέας παιδιών, με τα παπούτσια να είναι οι έξυπνοι, αστείοι αλλά και σοφοί πρωταγωνιστές της.

«Κίκα - Οι πρώτες μου λέξεις» Εικονογράφηση Fukiko Yamamoto, εκδ. Dart Books

120 λέξεις (ρήματα, επίθετα, ουσιαστικά) εικονογραφούνται με πρωταγωνίστρια την Κίκα και συμβάλλουν στον εμπλουτισμό του βασικού λεξιλογίου του παιδιού (που είναι μέχρι 5 ετών).

«Πού κρύβεται το ποντικάκι;  - Το μεγάλο βιβλίο “Ψάξε και Βρες”» Κείμενο - εικονογράφηση Hendrik Jonas, εκδ. Αερόστατο

Βιβλίο για τους πολύ πολύ μικρούς, που εξασκούν την παρατηρητικότητα μέσα από τη διασκέδαση και το παιχνίδι.

«Ο χρόνος που περνάει» Κείμενο - εικονογράφηση Pascale Estellon, μτφ. Μαριάνα Κουτάλου, εκδ. Ερευνητές

Πρωτότυπες δραστηριότητες συνδυασμένες με  χιουμοριστική εικονογράφηση για να κατανοήσουν τα παιδιά την έννοια του χρόνου.

Για μεγαλύτερα παιδιά

«Η κλέφτρα των βιβλίων» Μάρκους Ζούσακ, μτφ. Κώστια Κοντολέων, εκδ. Ψυχογιός

Η νεαρή Λίζελ φτάνει στο σπίτι των θετών γονιών της και το μόνο που κρατάει στα χέρια της είναι το κλεμμένο εγχειρίδιο ενός νεκροθάφτη. Αυτή θα είναι και η αρχή της καριέρας της ως… κλέφτρας βιβλίων. Στο εξωτερικό, αυτό το αριστοτεχνικά γραμμένο βιβλίο θεωρείται κλασικό.

«Σαν ζάχαρη άχνη» Μάρω Θεοδωράκη, εικονογράφηση Νέστορας Ξουρής, εκδ. Διάπλαση

Ο κύριος Πεινάλας και η Δέσποινα Δίψα αναστατώνουν απρόσμενα το μικρό Κωστή. Στη συνέχεια καταφτάνει και η Αριθμητική και δημιουργούνται καταστάσεις με απίστευτες εξισώσεις από λαχανότουρτες και από αλλόκοτους διαβήτες.

Για τους γονείς

«Οικογένεια: Χωρίς χάος δε γίνεται» του ψυχολόγου Dr. Jan Uwe-Rogge, εκδ. Θυμάρι

Οδηγός διαβίωσης στο οικογενειακό χάος, το οποίο ο συγγραφέας εξετάζει από τη θετική του πλευρά υποστηρίζοντας πως είναι θεμιτό, αφού και τα παιδιά είναι απρόβλεπτα και η διατροφή δεν προγραμματίζεται (μητέρα, ξαναβρές το χαμένο σου κουράγιο).

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΤΣΑΡΟΥΧΑΣ

«Οι δώδεκα κοκκινοσκουφίτσες και ο κουρδιστός λύκος» Συγγραφέας Χρήστος Μπουλιώτης (εκδ. Παπαδόπουλος)

ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ

«Εφτά ορφανά μολύβια... εφτά ιστορίες»Συγγραφέας Φωτεινή Φραγκούλη (εκδ. Ελληνικά Γράμματα)

ΝΙΚΟΣ ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΣ

«Δυο παπούτσια με καρότσι»(εκδ. Ελληνικά Γράμματα)