«O Στάλιν στην Κολιμά», του Δημήτρη Μπελαντή

Δε δικαιούνται οι Έλληνες αναγνώστες, τουλάχιστον όσοι είναι σκεπτόμενοι, να μην έχουν γνώση τού τι ήταν η Κολιμά.

Υπάρχει το βιβλίο του Βαρλάμ Σαλάμοφ «Ιστορίες της Κολιμά» (μετάφραση Ελένη Μπακοπούλου, Ίνδικτος, Αθήνα 2014), το «Ιστορίες από τα Γκουλάγκ» του Λεβ Κονσόν (μετάφραση Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Επίκεντρο, Αθήνα 2017), το κλασικό «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν (Πάπυρος, Α΄ τόμος μετάφραση Κίρα Σίνου, αρχική έκδοση 1974, τρέχουσα έκδοση Αθήνα 2009 β΄ τόμος μετάφραση Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Αθήνα 2013) και πολλά άλλα. Η Κολιμά ήταν «το πετράδι του στέμματος», το κορυφαίο σύμπλεγμα στρατοπέδων καταναγκαστικής, «αναμορφωτικής» εργασίας για τους κρατούμενους του σοβιετικού συστήματος. Η περιοχή βρίσκεται στη ρωσική Βόρεια Άπω Ανατολή, στον Αρκτικό Κύκλο, στις ακτές του Ειρηνικού. Εκεί βρέθηκε χρυσός και άλλα πολύτιμα στοιχεία, γι΄ αυτό και οι σοβιετικές αρχές δημιούργησαν τα προαναφερθέντα στρατόπεδα εργασίας, ώστε να εξορύσσεται ο χρυσός ανέξοδα με «αντίτιμο» το θάνατο απροσδιόριστου αριθμού κρατουμένων. Στη σταλινική περίοδο η Κολιμά έκανε χρυσές δουλειές.

Αυτά στη κανονική ζωή, όπως την ξέρουμε. Γιατί στο μυθιστόρημα του κ. Δημήτρη Μπελαντή «Ο Στάλιν στην Κολιμά» («Τόπος», Αθήνα 2018), που ανήκει στο είδος της εναλλακτικής ιστορίας («what if…»), τα πράγματα στην πρόσφατα ιδρυμένη Σοβιετική Ένωση εξελίσσονται πολύ διαφορετικά: Συγκεκριμένα, τη δεκαετία του 1920 ο Στάλιν γίνεται διάδοχος του Λένιν μόνο για δυο χρόνια. Στη συνέχεια, ανατρέπεται από τους Ράντεκ – Τρότσκι και στέλνεται ο ίδιος κρατούμενος στην Κολιμά, ενώ ο Ράντεκ αναλαμβάνει επικεφαλής. Αργότερα, ακολουθεί εξέγερση των σταλινικών στην Κολιμά, ενώ και στη Μόσχα ο Ράντεκ ανατρέπεται και δραπετεύει στο εξωτερικό, ο Τρότσκι δολοφονείται (με ορειβατική αξίνα μάλιστα, όπως έγινε και στην αληθινή ζωή, πολύ αργότερα, στο Μεξικό) και επικεφαλής αναλαμβάνει ο αιμοσταγής ασφαλίτης τσεκίστας Μπέρια (που στην αληθινή ζωή ήταν το δεξί χέρι του Στάλιν).

Έτσι η Σοβιετική Ένωση διχοτομείται σε Δυτική (πρωτεύουσα Μόσχα, ηγέτης Μπέρια) και Ανατολική (πρωτεύουσα Γιακούτσκ, ηγέτης Στάλιν), αλλά ενυπάρχουν και θύλακοι του ενός στα εδάφη του άλλου, και αρχίζει αιματηρότατος εμφύλιος πόλεμος. Οι «νομιμόφρονες» διαθέτουν υπερόπλα (που δε θα γράψω πώς αναπτύχτηκαν, γιατί είναι ένα από τα ωραιότερα ευρήματα του βιβλίου, θα βράψω όμως ότι ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και ο Βέρνερ φον Μπράουν εργάζονται εδώ- και ο νοών νοείτω) στη μυστική βάση του Μαγκαντάν (η οποία βρίσκεται υπό την ηγεσία της Τσεκά και όχι του κόμματος ή της κυβέρνησης), για την κυριαρχία της οποίας γίνονται μεγάλες μάχες.

Στην πορεία των γεγονότων, το Πολιτικό Γραφείο ανατρέπει τον Μπέρια (που χάνει τη ζωή του μετά από ένα ακόμα σπουδαίο εύρημα του συγγραφέα), και την ηγεσία στη «νομιμόφρονα» Δυτική πλευρά αναλαμβάνει ο Μολότοφ. Ταυτόχρονα, δημιουργείται μια τρίτη κατάσταση στη Σιβηρία –είναι οι καλοί του βιβλίου – γύρω από τον αγνό αναρχοκομουνιστή Μέντσικοφ (πρόσωπο ξεχασμένο σήμερα, στην αληθινή ζωή), ενώ ο Ράντεκ -που με τ΄ απομεινάρια της Kομμουνιστικής Διεθνούς στηρίζει «κριτικά» το Στάλιν- έρχεται με αεροπλάνο της Λουύφτβαφε (στη Γερμανία το ναζιστικό πραξικόπημα έχει αποτύχει και η Δημοκρατία της Βαϊμάρης επιβιώνει) να τον συναντήσει. (Δηλαδή υπάρχουν, πρόσκαιρα, τέσσερα κέντρα εξουσίας! Αλλά στην Ανατολική Σοβιετία ο Στάλιν είναι ακούνητος). Φυσικά, οι ξένοι δε χάνουν την ευκαιρία να χτυπήσουν τη Σοβιετική Ένωση, με πρώτους τους Γιαπωνέζους στην Ανατολή.

Στο τέλος του βιβλίου, μετά από πλήθος περιπέτειες και ωραιότατες ανατροπές, μια πυρηνική βόμβα καταστρέφει τη Μόσχα (σκοτώνοντας όλη την ηγεσία της Δύσης), ο εμφύλιος σταματάει, η γιαπωνέζικη εισβολή το ίδιο, ο Στάλιν τρελαίνεται και ο Ράντεκ, ξανά γενικός Γραμματέας του κομμουνιστικού κόμματος (που δεν είναι όμως πια το μοναδικό), ένα χρόνο μετά την καταστροφή, μιλάει στα πλήθη στο Λένινγκραντ αφήνοντας ελπίδες για το μέλλον.

Μεγάλες αρετές του βιβλίου, πέρα από την πλοκή, είναι:

* Η αφομοιωμένη γνώση του συγγραφέα για τα αληθινά γεγονότα, ώστε να μπορέσει να τα παραλλάξει – όχι όλα κι όχι εντελώς, ώστε να είναι αναγνωρίσιμα

* Το υπέροχο και συνεχές παιχνίδι ανάμεσα στο τι συνέβη στην αληθινή ζωή και τι στο συγγραφικό σύμπαν (έδωσα μερικά παραδείγματα παραπάνω, ενώ για λόγους χώρου δεν μπορώ να επεκταθώ στο Χρουστσιόφ, τον Ντεμπρέ, τον Γκέρινγκ, τον Γκράμσι, το Μάο, το Χίτλερ κλπ)

* Οι συστηματικές διερωτήσεις και αμφιβολίες για όλα τα ζητήματα που αφορούν την «κληρονομιά» του μαρξισμού

* Η γνώση του εβραϊκού και του εθνικού (Γεωργιανοί, Τάταροι, Ουζμπέκοι κλπ) ζητήματος

* Η ακριβής καταγραφή της ψυχολογίας των πρωταγωνιστών

* Η ακριβής καταγραφή οπλικών συστημάτων ή η τέλεια δικαιολόγηση των φανταστικών

* Η εμπλοκή στοιχείων τηλεπάθειας και εξωγήινης δραστηριότητας στην αφήγηση

* Το πολύ καλό και κεφάτο γράψιμο πολλών «σκηνών»

* Η τελική καταγγελία ενάντια σ΄ όλες τις πτέρυγες του κομμουνισμού, πλην των ελάχιστων ουτοπιστών του Γαβριήλ Μέντσικοφ

* Το ότι η «καρδιά» όλων των θεσμών είναι η Τσεκά, δηλαδή η Μυστική Αστυνομία / Ασφάλεια, στο όνομα του λαού πάντα, ο οποίος απουσιάζει επιδεικτικά

* Οι Επισημειώσεις που επεξηγούν πάρα πολλά στον αμύητο αναγνώστη

* Η Βιβλιογραφία και Δικτυογραφία για Πολιτικής και Ιστορία.

Ελαττώματα, σαφώς δευτερεύοντα απέναντι στις αρετές, είναι:

* Η απουσία χαρτών

* Η απουσία Περιεχομένων

* Η ελλιπής διόρθωση (ευθύνη του συγγραφέα δεν υπάρχει για κανένα από τα τρία αυτά)

* Οι επαναλήψεις και συνεχείς επεξηγήσεις αφηγηματικών δεδομένων ακόμα και στους μονόλογους ή διαλόγους των ηρώων (προφανώς αποτέλεσμα του άγχους μήπως ο αναγνώστης δεν καταλάβει καλά τι γίνεται)

* Η απουσία Βιβλιογραφίας Εναλλακτικής Ιστορίας και Επιστημονικής Φαντασίας (ενώ υπάρχουν διάσπαρτες σχετικές αναφορές στις Επισημειώσεις)

* Με επιφύλαξη, αναρωτιέμαι μήπως ο τίτλος είναι πολύ «στενός» για ένα τόσο πολλαπλό και πολυεπίπεδο μυθιστορηματικό έπος.

Κλείνω με το εξής: το βιβλίο εμένα με συνάρπασε και μ΄ εντυπωσίασε, τόσο σαν εύρημα όσο και σαν πραγμάτωση, επειδή έχω περάσει από τη μεταπολιτευτική υπερπολιτικοποίηση και μάλιστα την κομουνιστική Αριστερά, γνωρίζω πρόσωπα και πράγματα, εξακολουθώ να διαβάζω Ιστορία και να παρακολουθώ πολιτική, ενώ έχω γράψει και ο ίδιος εναλλακτική ιστορία, καθώς κι επιστημονική και πολιτική φαντασία. Θα ευχόμουνα «Ο Στάλιν στην Κολιμά» να διαβαστεί κι από νεότερους ανθρώπους, σαν έναυσμα προβληματισμού για το «Σοσιαλιστικό όνειρο», όπως θα έγραφε ο Έρνστ Φίσερ και τις ποικίλες αιματηρές πραγματώσεις του μέχρι σήμερα, αγριότερες κατά τη γνώμη μου από τον καπιταλισμό που προσπαθούν να υπερκεράσουν.

To βιβλίο παρουσιάζεται το Σάββατο, 28 Απριλίου και ώρα 7 το απόγευμα, στο βιβλιοπωλείο «Επίκεντρον», κεντρική πλατεία Αγίων Αναργύρων 5. Συζητάνε ο φιλόλογος και κριτικός Λογοτεχνίας κ. Γιώργος Περαντωνάκης, ο συγγραφέας και δοκιμιογράφος κ. Ηρακλής Λογοθέτης και ο ίδιος ο κ. Μπελαντής, ενώ συντονίζει ο φιλόλογος και κριτικός Λογοτεχνίας κ. Αριστοτέλης Σαϊνης.

d.fyssas@gmail.com