Αστικές συναντήσεις: Η διπλή ψυχή του Χρήστου Χωμενίδη

Ο Χρήστος Χωμενίδης, καθώς έφτανε στο ραντεβού μας, έφερνε μαζί του το νέο βιβλίο του ο «Φοίνικας», σχεδόν από το τυπογραφείο. «Μετά από τον Φοίνικα θα μπορούσα να σκεφτώ να κάνω ένα διάλειμμα, δοκιμάζοντας και μερικούς άλλους ρόλους που στριφογυρίζουν στο μυαλό μου» είπε και παρήγγειλε ένα καφεδάκι. Δεν τον πίστεψα βέβαια ακριβώς, ξέροντας πως το ανατρεπτικό χιούμορ του κρύβεται ετοιμοπόλεμο πάντα πίσω από τις λέξεις του.   

Η σχέση λογοτεχνίας και πολιτικής είναι μία αμφίδρομη πλέξη. Είτε εκκινώντας από τη μία πλευρά είτε από την άλλη, καταλήγεις στο τέλος να ψηλαφείς τη μικρή ανθρώπινη τραγικότητα. Η πολιτική στο βάθος της περνάει από τους δρόμους των λεπτών φιλοσοφικών όψεων του δημόσιου βίου και η λογοτεχνία κοντοστέκεται σε πλάγια ψυχαναλυτικά πορτραίτα καθημερινών ηρώων. Στο τέλος πάντως παγιδεύεται σε κάποια από τις ενδιάμεσες αποχρώσεις της ταλάντωσης μεταξύ έρωτα και θανάτου ή το αντίστροφο. 

Ο Χρήστος Χωμενίδης, αυτή τη διπλότυπη εικόνα της ζωής, την εμπεριέχει συνεχώς και ταυτόχρονα στο συγγραφικό του έργο και τη δημόσια παρουσία του. Φαίνεται να υφαίνει τις μυθιστορηματικές αφηγήσεις μέσα στο κάδρο των μεγάλων πολιτικών γεγονότων και να πολιτικολογεί με οξυδέρκεια, γνωρίζοντας καλά τα λογοτεχνικά συμφραζόμενα και το ιστορικό πλαίσιο. 

Γεννημένος το 1966, ανήκει στη γενιά της μετανεωτερικής μεταπολίτευσης, παρότι εκ πρώτης μοιάζει να μην έχει ηλικία. Ή, μάλλον, έχει άλλη βιωματική και άλλη βιολογική. Θα μπορούσε περίφημα να είναι 15 χρόνια μεγαλύτερος ή δέκα χρόνια μικρότερος. Είναι αυτός ο ίδιος πάντα το «Σοφό παιδί» του 1993, με το οποίο εισήλθε δυναμικά στη λογοτεχνική σκηνή της χώρας. «Σοφός» γιατί περιπλέκει με μοναδική μαεστρία τη λογοτεχνική γραφή με τη γνώση, την κοινωνιολογική ανάγνωση με μία πρωτότυπη σημειολογική αφαίρεση. «Παιδί» καθώς η έγκαιρη ψυχολογική ωριμότητα του παιδιού τον ωθεί με ευκολία πια να εκφράζεται απενεχοποιημένα σε αδιαμεσολάβητους και ειλικρινείς δρόμους, αψηφώντας συνειδητά στερεότυπα και κλισέ. 

Με ισχυρή βιωμένη την πρώιμη πολιτικοποίησή του, εκπορευόμενη από την ίδια την ιστορία της οικογένειάς του, φαίνεται να σημαδεύεται κρίσιμα από αυτό. Ο Χωμενίδης μεγάλωσε ακούγοντας και βλέποντας τις ιστορίες της αριστεράς απο μέσα, σε βάθος τριών γενεών. Μαθαίνει τις ψηφίδες της ιστορίας του 20ού αιώνα της χώρας, όπως άλλοι μαθαίνουν την οικογενειακή ιστορία τους. Στο πολυβραβευμένο μυθιστόρημά του «Νίκη», που διασκευάστηκε στο Θέατρο πρόσφατα από τον Σταμάτη Φασουλή με πολύ μεγάλη επιτυχία, μας προσφέρει ένα χρονικό της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας και της αριστεράς μέσα από την διαδρομή της οικογένειάς του, με κεντρικό πρόσωπο την μητέρα του Νίκη.

Ίσως και αυτό να είναι ο λόγος που στέκεται με σκεπτικισμό στον όψιμο διχασμό της ελληνικής κοινωνίας, στην επιφυλακτικότητα να αποδεχθεί τον μανιχαϊστικό και απλουστευτικό λόγο της σημερινής «αριστερής» κυβέρνησης. «Συνήθως όποιος δεν έχει διαβάσει και δεν έχει ασχοληθεί είναι περισσότερο εμμονικός και παγιδευμένος» λέει. «Πάντα σκέφτομαι ότι προγονολάτρες είναι αυτοί που έχουν ασχοληθεί ελάχιστα με τα θέματα που εξάρουν» σημειώνει. Παραμένει αισιόδοξος όμως ότι η ελληνική κοινωνία μπορεί να απελευθερωθεί ευρωπαϊκά και προοδευτικά. Ξέρει όμως ότι αυτό προϋποθέτει την ατομική εκγρήγορση, την κατανόηση και τον σεβασμό του πρόσκαιρου της ζωής, την κατάκτηση της υπαρξιακής αυτονομίας, τη νοηματοδότηση της χαράς των στιγμών του ενός και μοναδικού παρόντος. Αυτό εξάλλου αφηγείται συνεχώς, σε παραλλαγές, σε κάθε κείμενό του.

Ο Χρήστος Χωμενίδης είναι ανατρεπτικός αλλά και γήινος, γλυκά σαρκαστικός και γλαφυρός, με λεπτή συναίσθηση της αυθεντικής λαϊκότητας δίνοντας ταυτόχρονα χώρο στη αριστοκρατικότητα της συμπεριφοράς. Είναι κοσμοπολίτης και μποέμ, με διαχρονική αντίληψη. Της πόλης του της Αθήνας και του κόσμου. Ίσως θέλει να ζει και να ταξιδεύει ταυτόχρονα σε παρελθόν, παρόν και μέλλον. Πάντως σίγουρα γοητεύεται να αποπλανεί και να σκανδαλίζει παιδευτικά στο λόγο του, όποιο εκφραστικό μέσο και αν χρησιμοποιεί. Μυθιστόρημα και διηγήματα, χρονογραφήματα και πολιτική αρθρογραφία, συνεντεύξεις ή live συνομιλίες.

Πριν λίγες ημέρες κυκλοφόρησε το νέο του μυθιστόρημα ο «Φοίνικας» στις εκδόσεις Παττάκη. Ο ίδιος σκέφτηκε προς στιγμή και ενώ το έγραφε, πως θα μπορούσε να είναι το τελευταίο του έργο, πράγμα που δυσκολεύεται να πιστέψει μάλλον. Είναι σίγουρα όμως το πιο φιλόδοξο έργο του.

Εμπνευσμένο από τον έρωτα της Εύας Πάλμερ και του Άγγελου Σικελιανού, αλλά με την μυθοπλαστική ελευθερία που δίνει πάντα συναρπαστικές περιστροφές στη γραφή του Χρήστου Χωμενίδη, κινείται σε ένα χρονικό φάσμα 70 ετών μεταξύ 1860 και 1927, περίοδο που τόσο τον συγκινεί. Ίσως γιατί κάπου εκεί τοποθετεί τις πραγματικές ρίζες της σύγχρονης Ελλάδας. Βαλκανικοί Πόλεμοι, Μικρασιατική Καταστροφή, από την µεσοπολεµική Αθήνα, το Πήλιο, τους Δελφούς μέχρι την Νέα Υόρκη.

«Ένα πλήθος ιστορικών προσώπων —ή µυθιστορηµατικών αντανακλάσεών τους— παρελαύνει στις σελίδες του. Από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τον Κωστή Παλαµά, την Κυβέλη έως τον Κώστα Καρυωτάκη, τον λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο, τον Μάρκο Βαµβακάρη…» όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Ισως μία ελλειπτική αυτοπροσωπογράφηση, με τα μοτίβα των σταθερών αγωνιών του συγγραφέα και κεντρικών της ζωής. Την καταγωγή και την ταυτότητα της ατομικότητας, τον έρωτα, την οικογένεια, τις ανατροπές του πόνου της ζωής, την πίστη και την προδοσία, την αγωνία για ένα νόηµα που θα υπερβαίνει τον θάνατο.

Ο εμβληματικός «Φοίνικας» που καίγεται μόνος του και αναγεννάται από τις στάχτες του.
Τον συναντήσαμε, στο κέντρο της Αθήνας στη γοητευτική στοά Ράλλη σε μία λιτή αυλή, με μυρωδιά και αισθητική μίας άλλης εποχής. Μετά τη κουβέντα μας, περπατήσαμε μαζί σε μία χαλαρή περιπλάνηση στα στενά κάτω από το Σύνταγμα. Ο Χρήστος Χωμενίδης γοητεύεται από τις γωνίες της Αθήνας. Από εκεί ξεκινάει εξάλλου πάντα τα φαντασιακά ταξίδια του, σε τόπους και χρόνους.