Χίλαρι Μαντέλ

Ιρλανδικής καταγωγής, η 61χρονη πεζογράφος, Χίλαρι Μαντέλ, εξέδωσε το πρώτο της βιβλίο το 1985, ενώ άρχισε να γίνεται γνωστή στις αρχές του ’90 με το μυθιστόρημα «A Place of Greater Safety», που αναφέρεται στις μέρες της Γαλλικής Επανάστασης. Το ιστορικό μυθιστόρημα είναι εξάλλου το στοιχείο της.

Ωστόσο, η συγγραφέας αποφεύγει τις ευκολίες και τη συμβατικότητα που χαρακτηρίζει τα τυπικά μυθιστορήματα του είδους. Η άνεσή της στο χειρισμό της γλώσσας είναι αξιοζήλευτη. Οι χαρακτήρες της, αν και αναφέρονται σε ιστορικά πρόσωπα, είναι ολοζώντανοι (και όχι καρικατούρες ιστορικών προσώπων). Και το κυριότερο: η Μαντέλ δεν προσπαθεί να αφηγηθεί ξανά την επίσημη Ιστορία ως μυθιστόρημα. Αν και μεταχειρίζεται με σεβασμό τις πηγές, μπολιάζει τη δεδομένη ιστορική αφήγηση με επινοημένα μυθοπλαστικά θραύσματα (που θα μπορούσαν να ισχύουν ιστορικά) και τη φιλτράρει μέσα από την εμπειρία του μεταμοντερνισμού. Η γραφή της Μαντέλ φτάνει στην ωριμότητά της με την τρέχουσα τριλογία της, που περιλαμβάνει ως τώρα τα μυθιστορήματα «Γουλφ Χολ» (Πάπυρος, 2010, μτφ. Αθανάσιος Ζάβαλος) και «Γεράκια» (Πάπυρος, 2013, μτφ. Εριφύλη Μαρωνίτη).

Δύο μυθιστορήματα που τοποθετούνται στην περίοδο της βασιλείας του Ερρίκου Η΄ (1509-47), μια πολυτάραχη εποχή που σηματοδότησε την προσχώρηση της Αγγλίας στη Μεταρρύθμιση και έθεσε τις βάσεις για τη λίγο μεταγενέστερη επικράτηση του κοινοβουλευτισμού στα βρετανικά νησιά. Κεντρικό ρόλο στην αφήγηση της Μαντέλ έχει ο Τόμας Κρόμγουελ, γιος ενός φτωχού σιδερά, ο οποίος εκμεταλλευόμενος το κοφτερό μυαλό (και τον αδίστακτο χαρακτήρα του) κατόρθωσε να γίνει ο βασικός σύμβουλος του βασιλιά και ο ισχυρότερος άντρας της Αγγλίας της εποχής του. Τόσο το «Γουλφ Χολ» όσο και τα «Γεράκια» τιμήθηκαν με το βραβείο Man Booker (ειδικά το δεύτερο έγινε το πρώτο sequel στην Ιστορία που κέρδισε το βραβείο). Η συγγραφέας, που συμπεριλήφθηκε στη λίστα του περιοδικού «Time» με τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους στον κόσμο, μιλά στην A.V.

Πότε αποφασίσατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας; Όταν ήμουν 22 ετών, ένα χρόνο αφότου τελείωσα το πανεπιστήμιο. Με είχε συνεπάρει η περίοδος της Γαλλικής Επανάστασης και ήθελα διακαώς να διαβάσω ένα καλό μυθιστόρημα για εκείνη την εποχή. Επειδή δεν έβρισκα κάποιο που να με ικανοποιεί, αποφάσισα να το γράψω η ίδια. Λόγω προβλημάτων υγείας, δεν θα μπορούσα να σταδιοδρομήσω στους τομείς των σπουδών μου –νομικά, πολιτικές επιστήμες– τομείς που απαιτούν μεγαλύτερες αντοχές από τις δικές μου. Έτσι αναρωτήθηκα τι ήταν αυτό που θα ήθελα να κάνω. Τελικά το ότι έγινα συγγραφέας αποδείχτηκε μια καλή επιλογή, καθώς ήταν ένα αντικείμενο με το οποίο μου επέτρεπε να ασχοληθώ η κατάσταση της υγείας μου. Εξάλλου από τα παιδικά μου χρόνια διάβαζα αχόρταγα και με φανταζόμουν ως συγγραφέα. Έτσι, όταν αποφάσισα να γράψω το πρώτο μου μυθιστόρημα, διαισθανόμουν ότι ήξερα πώς να το κάνω. Δεν είχα αμφιβολίες για τον εαυτό μου αν και δεν συνειδητοποιούσα τότε ακόμα πόσο μεγάλη πρόκληση είναι η συγγραφή. Αυτό μου αποκαλύφθηκε στην πορεία.
Πώς κρίνετε λοιπόν το πρώτο σας ιστορικό μυθιστόρημα ύστερα από τόσα χρόνια; Πέρασε αρκετός καιρός μέχρις ότου να αναγνωριστεί το βιβλίο. Ξεκίνησα να το γράφω εικοσάρα και τελικά εκδόθηκε όταν ήμουν πια 40 ετών. Η υποδοχή ήταν γενικά θετική, αν και θεωρήθηκε αρκετά διαφορετικό σε σχέση με τα τυπικά ιστορικά μυθιστορήματα της δεκαετίας του ’90, και ίσως γι’ αυτό δεν πούλησε ιδιαίτερα. Παρόλα αυτά μεταφράστηκε στα ισπανικά και αργότερα στα γαλλικά, τα ολλανδικά και σύντομα θα μεταφραστεί και στα κινεζικά. Κοιτώντας πίσω, θα έλεγα ότι είμαι ικανοποιημένη από το πρώτο μου βιβλίο, αν και σίγουρα θα άλλαζα κάποια πράγματα.
Η τριλογία σας, που περιλαμβάνει ως τώρα το «Wolf Hall» και τα «Γεράκια», αφηγείται τη ζωή και τη δράση του Τόμας Κρόμγουελ. Τι ήταν αυτό που σας συνάρπασε ώστε να ασχοληθείτε μαζί του; Το γεγονός ότι ήρθε από το πουθενά, ήταν γιος ενός σιδηρουργού και κατάφερε να γίνει κόμης και ο πιο έμπιστος σύμβουλος του βασιλιά. Είχε κοφτερό μυαλό, η σκέψη του ήταν ριζοσπαστική για την εποχή του και η ισχυρή προσωπικότητά του μπορούσε να εξισορροπεί τις αντίρροπες δυνάμεις στην αυλή του Ερρίκου Η’. Έχει κεντρικό ρόλο στη βασιλεία του Ερρίκου, το οποίο στο βιβλίο υπερτονίζεται καθώς πρόκειται για ένα ιστορικό δράμα μυθοπλασίας. Ήθελα εξαρχής να είναι αυτός στο επίκεντρο της Ιστορίας.
Πολλοί ήδη ανυπομονούν για το τρίτο βιβλίο της τριλογίας. Κατά πόσο είστε κοντά στην ολοκλήρωσή του; Όχι, δεν είμαι κοντά στο φινάλε. Ωστόσο είμαι τελείως απορροφημένη από τη συγγραφή του και εργάζομαι σκληρά. Από μια σκοπιά, είναι το πιο απαιτητικό από τα τρία βιβλία της τριλογίας, και ελπίζω να προσφέρω στον αναγνώστη, σε ένα χρόνο από σήμερα, ένα εξίσου ικανοποιητικό μυθιστόρημα. Ελπίζω να είναι το ίδιο δύσκολο για τον αναγνώστη να αποχωριστεί τον Κρόμγουελ όσο είναι και για μένα.

Θα μας περιγράψετε τη διαδικασία της ιστορικής σας έρευνας; Δεν είμαι εκπαιδευμένη ιστορικός, είμαι ερασιτέχνης αναζητητής της Ιστορίας, και δεν έχω βρει χαμένα ημερολόγια ή άλλα ντοκουμέντα. Απλώς εντρύφησα στην Ιστορία εκείνης της περιόδου και κατόπιν άφησα ελεύθερη τη φαντασία μου. Χρειάζεται βεβαίως να γνωρίζει κανείς τη γενική Ιστορία της εποχής και τις βιογραφίες των ιστορικών προσώπων που εμφανίζονται ως χαρακτήρες και, επιπλέον, να είναι εξοικειωμένος με την πολιτισμική ενδοχώρα της εποχής, δηλαδή με τις προσλαμβάνουσες και τις προκαταλήψεις που διαμόρφωσαν το χαρακτήρα των ανθρώπων. Και, ή δυνατόν, πρέπει να προσπαθείς να διεισδύσεις στα συναισθήματά τους –για παράδειγμα στο θρησκευτικό τους συναίσθημα– σαν να ήταν τα δικά σου. Απαιτείται λοιπόν να αντιμετωπίσεις με μεγάλη σοβαρότητα τους χαρακτήρες σου, σε όλα τα επίπεδα. Να τους δουλέψεις ξανά και ξανά μέχρις ότου να σου είναι οικείοι, όσο και οι πιο κοντινοί σου φίλοι. Δεν αρκεί να γνωρίζεις απλά τι φορούσαν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής. Πρέπει να φτάσεις στο σημείο να νιώθεις ότι φοράς αυτά τα ρούχα πάνω σου.
Το πρώτο βιβλίο ολοκληρώνεται με την εκτέλεση του Τόμας Μορ και το δεύτερο με την εκτέλεση της Αν Μπολέιν. Παρακολουθούμε τα πάντα μέσα από την οπτική του Κρόμγουελ. Προς τι η χρήση αυτής της αφηγηματικής τεχνικής; Θέλατε ίσως να αποστασιοποιηθείτε από τους υπόλοιπους χαρακτήρες; Αυτός ήταν εξαρχής ο στόχος μου. Θα μπορούσες να πεις ότι βλέπουμε τα πάντα μέσα από μια κάμερα περασμένη στον ώμο του Κρόμγουελ. Έτσι, εστιάζει ή όχι κατά το δοκούν στα πρόσωπα και τα γεγονότα. Με αυτό τον τρόπο η μεγάλη Ιστορία γίνεται πιο προσωπική. Τοποθετώντας τον Κρόμγουελ στο επίκεντρο της ιστορίας, αντιλαμβάνεσαι ότι υπάρχουν πολλά που μας διαφεύγουν από τη δεδομένη Ιστορία.
Θεωρείτε ότι η μεγαλύτερη αρετή σας ως συγγραφέας είναι η άριστη χρήση της γλώσσας; Αλλιώς, είναι το στοιχείο αυτό που σας διαφοροποιεί από τις συνήθεις ευκολίες που απαντούν στα ιστορικά μυθιστορήματα; Προσπάθησα να αποκτήσει το βιβλίο τη δική του γλώσσα. Μια γλώσσα που δεν είναι παστίς, αλλά ένα ιδίωμα σε γενικές γραμμές μοντέρνο, το οποίο όμως να δίνει στον αναγνώστη κάποια ψήγματα από τη γλώσσα της εποχής των Τυδώρ. Αυτό το τελευταίο ήταν απαραίτητο καθώς η γλώσσα απηχεί το διαφορετικό τρόπο σκέψης της εποχής εκείνης. Δεν υπαινίσσομαι ότι αυτή η γλώσσα είναι αποτέλεσμα εμβριθούς έρευνας ή δεξιοτεχνίας. Εξάλλου δεν με ενδιαφέρει τόσο η ακρίβεια στη χρήση των λέξεων που χρησιμοποιούνταν εκείνη την εποχή όσο το να προσέξω να μη χρησιμοποιούν οι χαρακτήρες έννοιες και ιδέες προερχόμενες από μεταγενέστερες εποχές. Ήθελα, λοιπόν, να υπάρχει ένας τόνος αυθεντικότητας στη γλώσσα, χωρίς όμως να υπάρχει αυστηρή εγκυρότητα. Πρώτα απ’ όλα, ήθελα μια γλώσσα που να κάνει το βιβλίο να ρέει και να μη βάζει φρένο στον αναγνώστη. Επιπλέον, δεν θεωρώ αυτοσκοπό το γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιώ. Δεν ήθελα με κανέναν τρόπο να καπελώνει η γλώσσα τους χαρακτήρες.
Πιστεύετε ότι έχετε μια τάση να δραματοποιείτε την Ιστορία; Γνωρίζω ότι είστε λάτρης του Σέξπιρ... Λάτρεψα τον Σέξπιρ από παιδί. Η παρακολούθηση των θεατρικών του έργων ήταν μία πολύ έντονη εμπειρία. Ο Σέξπιρ δημιούργησε περισσότερο ένα θρύλο παρά Ιστορία. Παραποιούσε συνειδητά τη χρονολόγηση και την αλληλουχία των γεγονότων προκειμένου να αυξήσει τη δραματική ένταση και μετέβαλε τους χαρακτήρες σε οικουμενικά αρχέτυπα. Όμως, ένα μυθιστόρημα είναι διαφορετικό από ένα θεατρικό έργο. Σήμερα σεβόμαστε τα ιστορικά αρχεία. Η εγγύηση που ένας συγγραφέας σαν και εμένα προσφέρει στον αναγνώστη είναι ότι ακολουθεί όσο πιο πιστά γίνεται τα ιστορικά ντοκουμέντα. Ωστόσο, δεν θεωρώ ότι είναι μεγάλες οι αντιθέσεις ανάμεσα στο καλό ιστορικό μυθιστόρημα και στο καλό δράμα. Τα γεγονότα δεν είναι ποτέ κομμένα στα μέτρα σου. Πρέπει να βρεις τον τρόπο να σχηματοποιήσεις γύρω από αυτά τη δική σου εκδοχή για τα γεγονότα. Σαν τους ιστορικούς, σμιλεύω τα γεγονότα και επιλέγω τα σημεία που θα δώσω έμφαση.
Συμφωνείτε ότι φιλτράρετε το ιστορικό μυθιστόρημα μέσα από το πρίσμα του μεταμοντερνισμού; Είναι ενδιαφέρον αυτό. Όταν εκδόθηκε το πρώτο μου μυθιστόρημα σχετικά με τη Γαλλική Επανάσταση χαρακτηρίστηκε σαν ένα μεταμοντέρνο έργο, μολονότι γράφεται στη δεκαετία του 1970 κατά την οποία δεν είχα έρθει σε επαφή με το μεταμοντερνισμό. Το έγραψα με τον τρόπο που μου φαινόταν πιο φυσικός για μένα, ανατρέποντας ως ένα βαθμό τη μεγάλη αφήγηση της Ιστορίας. Συνεχίζω να γράφω με αυτό το ύφος.
Ήταν σημαντικό για σας το γεγονός ότι βραβευτήκατε δύο φορές με το Booker; Ήταν κάτι που περιμένατε; Είναι το βραβείο που κάθε καθιερωμένος συγγραφέας θέλει να κερδίσει στην καριέρα του. Δεν το περίμενα, όμως πίστευα ότι είχα πιθανότητες να το κερδίσω με το Wolf Hall, που είχε ήδη προκαλέσει αρκετό θόρυβο. Σκέφτηκα, λοιπόν, «αυτή είναι η ευκαιρία μου». Όμως ένιωσα σίγουρα έκπληξη όταν κέρδισα το βραβείο για δεύτερη φορά. Δεν πίστευα ότι θα γινόμουν τόσο σύντομα μέλος της «ελίτ». Θεωρούσα ότι η εμπορική επιτυχία του βιβλίου ίσως λειτουργούσε αποτρεπτικά για τους κριτές. Είχαν όμως το σθένος της γνώμης να επιλέξουν το βιβλίο που προτιμούσαν. Για μένα, ήταν μια πολύ μεγάλη τόνωση της εμπιστοσύνης στον εαυτό μου ως συγγραφέα. Νιώθω πιο ελεύθερη πλέον, καθώς έχω τη δυνατότητα να επικεντρωθώ στη συγγραφική μου δουλειά και να μη χρειάζεται να καταπιάνομαι με τη δημοσιογραφία για βιοποριστικούς λόγους. Μέχρι πρότινος, δεν μπορούσα να βιοποριστώ μόνο από τα βιβλία μου. Πιστεύω, λοιπόν, ότι το σημαντικό με τα βραβεία είναι ότι μου επιτρέπουν να ασχοληθώ με σχέδια που με γεμίζουν δημιουργικά και μου προσφέρουν μεγαλύτερη πρόκληση ως συγγραφέα.
Θα θέλατε κάποια στιγμή να γράψετε κάτι τελείως διαφορετικό από το ιστορικό μυθιστόρημα; Στην πραγματικότητα έχω γράψει περισσότερα σύγχρονα μυθιστορήματα παρά ιστορικά, και θα συνεχίσω να το κάνω στο μέλλον. Όμως, η καρδιά μου ανήκει στην Ιστορία. Εντούτοις, σε κάθε μου μυθιστόρημα, η ιστορική έρευνα απαιτεί τεράστια επένδυση χρόνου και ενέργειας… Είμαι ήδη εξήντα και αναρωτιέμαι, πόσα μεγαλεπήβολα σχέδια μου έχουν απομείνει; Τι θα συμβεί αν ένα μυθιστόρημα που έχω στο μυαλό μου εξελιχθεί και πάλι σε τριλογία, όπως συνέβη με τα βιβλία για τον Κρόμγουελ; Από την άλλη, υποθέτω ότι πρέπει κανείς να γράφει πιστεύοντας ότι θα ζήσει για πάντα.