Όταν ο Philip Kerr συνάντησε το κοινό του στην Ελλάδα

Η Ελλάδα αγάπησε πολύ τον Philip Kerr. Ο ίδιος φρόντισε να ανταποδώσει. Μάιος 2016: Ο σημαντικότερος σύγχρονος συγγραφέας αστυνομικού φτάνει στη χώρα μας για να συναντήσει το αφοσιωμένο κοινό του. Ο Philip Kerr μίλησε στην Athens Voice, η οποία συντόνισε την παρουσίασή του στη Θεσσαλονίκη και παραχώρησε μια απολαυστική συνέντευξη για την Ευρώπη και την προβληματική αλλά ευεργετική ενοποίησή της, για την απρόθυμη γερμανική ηγεμονία, το σταλινισμό, το απευκταίο Brexit, το λαμπρό τηλεοπτικό μέλλον του διάσημου ντετέκτιβ του, Μπέρνι Γκούντερ, ως πρωταγωνιστή του HBO και την αέναη νιότη ενός λογοτεχνικού Πίτερ Παν που κερδίζει περισσότερους φίλους με κάθε του βιβλίο. Ο Philip Kerr άφησε την τελευταία του πνοή στις 23 Μαρτίου 2018. Ας τον θυμόμαστε μέσα από τα δικά του λόγια.

Για την απόφαση να σκιαγραφήσει το πορτρέτο ενός ντετέκτιβ βασισμένου στη ναζιστική Γερμανία και το ενδεχόμενο ένας τέτοιος χαρακτήρας να σαγηνεύσει τους αναγνώστες…

Δεν ξεκίνησα με την πρόθεση να γίνω συγγραφέας αστυνομικού. Είχα ξαναγράψει στο παρελθόν, αλλά δε με έβγαζε πουθενά. Ήθελα να δημοσιευτώ και επιθυμούσα να δημιουργήσω έργο το οποίο οι αναγνώστες θα επιθυμούσαν να διαβάσουν. Έχοντας κάνει μεταπτυχιακό στο γερμανικό δίκαιο και τη φιλοσοφία, έβρισκα ολοένα και πιο ενδιαφέρον το φαινόμενο του ναζισμού. Διαπιστώνοντας ότι δεν υπήρχαν μυθιστορήματα γύρω από το τι σήμαινε να είσαι ένας συνηθισμένος Γερμανός εκείνη την περίοδο, σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να το επιχειρήσω.

Για το Βερολίνο ως ουσιαστικό πρωταγωνιστή των βιβλίων του…

Θα πω κάτι, έχοντας επίγνωση του κινδύνου να ακουστώ πομπώδης σαν τον Ντόναλντ Τραμπ. Εμείς οι Βρετανοί επινοήσαμε το Βερολίνο. Εννοώ το Βερολίνο ως σύμβολο και ιδέα. Πρώτα δώσαμε στον κόσμο τον Κρίστοφερ Ίσεργουντ, έναν λογοτέχνη που περιέγραψε διεξοδικά το Βερολίνο της βαϊμαρικής περιόδου. Ο έτερος κορυφαίος βάρδος του Βερολίνου είναι ο Τζον Λε Καρέ, κυρίως μέσα από τον «Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο». Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να χωρέσω κάπου ανάμεσα στους δύο σπουδαίους αυτούς συγγραφείς. Το Βερολίνο εξασκεί μια διαχρονική ρομαντική αίγλη. Είναι ένα μέρος που σημαίνει κάτι διαφορετικό για τον καθένα. Για τον Ίσεργουντ ήταν ο τόπος της σεξουαλικής απελευθέρωσης και της ομοφυλοφιλικής ελευθεριότητας, ένα παρακμιακό Βερολίνο. Για τον Λε Καρέ υπήρξε η μητρόπολη των κατασκόπων και το πεδίο δράσης του Ψυχρού Πολέμου. Ας μη λησμονούμε και την επίδρασή του σε καλλιτέχνες σαν τον Λου Ριντ και τον Ντέβιντ Μπόουι. Είναι μια πόλη που προσφέρει ελευθερία. Ταυτόχρονα είναι πεισματικά ανεξάρτητη, οι κάτοικοί του διαφέρουν από την υπόλοιπη Γερμανία. Είναι αριστερίζοντες και απρόθυμοι να κυβερνηθούν. Ο Μπίσμαρκ τους απεχθανόταν, ομοίως και ο Χίτλερ. Θα έλεγα πως πολλά οφείλονται στο πρωσικό υπόβαθρο της πόλης. Οι Πρώσοι δεν ασπάστηκαν τον χριστιανισμό πριν το 1200 –έως τότε ήταν παγανιστές, γεγονός που μάλλον έχει να κάνει και με τη δική μου έφεση προς το Βερολίνο, καθώς είμαι ουσιαστικά και ο ίδιος παγανιστής, του χείριστου είδους! Υπάρχει κάτι το υπέροχο στον παγανισμό: εναγκαλίζεται τα πάντα.

Για τη Γερμανία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την κατοπινή πορεία της…

Η Γερμανία του ’33 ήταν ό,τι πιο ενδιαφέρον συνέβη στην Ευρώπη μετά την Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα. Ο Μαρτίνος Λούθηρος… άλλος ένας Γερμανός τον οποίο επιπλέον ο Χίτλερ θαύμαζε και του αφιέρωσε ολόκληρο κεφάλαιο στο «Mein Kampf», πιθανότατα λόγω του ακραίου αντισημιτισμού του. Πιστεύουμε ότι η περίοδος του πολέμου είναι πίσω μας, αλλά δεν είναι έτσι. Βιώνουμε ακόμη τις συνέπειες. Αναρωτηθείτε: θα δεχόταν η Άνγκελα Μέρκελ 800.000 πρόσφυγες εάν δεν είχε μεσολαβήσει η εξόντωση 6.0000.000 Εβραίων; Η Γερμανία επιχείρησε να κατακτήσει δύο φορές την Ευρώπη με στρατιωτικά μέσα και απέτυχε. Τελικά επικράτησε οικονομικά, έχοντας αποκτήσει ισχύ την οποία δεν μπορούσε ούτε να φανταστεί το 1933. Είναι ο θησαυροφύλακας της Ευρώπης. Και, μαντέψτε: δεν τους αρέσει. Είναι μια θέση που τους κοστίζει και έχει αρνητικές παρενέργειες.

Μεγάλη Βρετανία, Ευρωπαϊκή Ένωση και Brexit…

Για άλλη μια φορά εναπόκειται στη Βρετανία να μετριάσει τη γερμανική επιρροή. Και πιστεύω ότι η θέση της Βρετανίας είναι στην Ευρώπη. Δεν θα ψηφίσω υπέρ του Brexit. Καθώς ατενίζουμε για άλλη μια φορά ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, με κατακλυσμιαίες συνέπειες για τις ζωές μας, δεν μπορώ παρά να υπογραμμίσω το πόσο σημαντικό είναι το να κοιτάμε προς τα πίσω για να κατανοήσουμε το παρόν. Ιδιαίτερα οι πολιτικοί, οι οποίοι θα έπρεπε να μελετούν ενδελεχέστερα την ιστορία. Βρίσκω τραγικό το γεγονός ότι οι Μπους και Μπλερ ενεπλάκησαν στο Αφγανιστάν δίχως να αναλογιστούν το παρελθόν. Η Βρετανία έχει ξαναβρεθεί στο Αφγανιστάν, δύο φορές τον 19ο αιώνα. Σε κάθε περίπτωση γυρίσαμε πίσω με τα κεφάλια μας κυριολεκτικά στα χέρια. Το να αποκεφαλίζονται άνθρωποι στα μέρη αυτά δεν είναι κάτι καινούργιο. Η ιστορική γνώση θα έπρεπε να είναι προαπαιτούμενο εφόδιο στην πολιτική.

Η ιστορία και οι προεκτάσεις της στο μυθοπλαστικό σύμπαν του Philip Kerr…

Συχνά μοιάζει να γράφω για το παρελθόν, στην ουσία ωστόσο επιχειρώ να ερμηνεύσω το παρόν. Το πιο πρόσφατα μεταφρασμένο βιβλίο μου στα ελληνικά, για παράδειγμα: Η «Γυναίκα από το Ζάγκρεμπ» προσφέρει σημαντικά παραδείγματα γύρω από το μίσος ανάμεσα σε Κροάτες και Σέρβους που διαιωνίστηκε μέχρι το αιματοκύλισμα του 1990 – ’91. Οι Κροάτες αποπειράθηκαν να εξολοθρεύσουν τους Σέρβους, γεγονός του οποίου τις συνέπειες ανιχνεύουμε στις σύγχρονες θηριωδίες. Το πρόβλημα με την ιστορία είναι ότι ποτέ δε λειτουργεί με μανιχαϊστικούς όρους άσπρου – μαύρου, είναι πολλές οι γκρίζες ζώνες της. Ενθαρρυνόμαστε για παράδειγμα να πιστεύουμε ότι όλοι οι μουσουλμάνοι μισούν τους Εβραίους. Υπάρχει ένα εξίσου διαφωτιστικό επεισόδιο στο ίδιο βιβλίο που αμφισβητεί αυτό τον συλλογισμό.

Για τη δεκαπενταετή ανάπαυλα μεταξύ της «τριλογίας του Βερολίνου» και των επόμενων περιπετειών του Μπέρνι Γκούντερ…

Αρχικά οι κριτικές ήταν ευμενείς, αλλά όχι αρκετά ενθαρρυντικές ώστε να με ωθήσουν να συνεχίσω. Έγραψα άλλα μυθιστορήματα, τα οποία μου απέφεραν πολύ μεγάλα χρηματικά ποσά. Κατόρθωσα να τα πουλήσω διαδοχικά σε μια σειρά κινηματογραφικών στούντιο. Όχι γιατί ήταν τόσο καλά, αλλά κυρίως διότι επρόκειτο για καλή εποχή, ήταν μια χρυσή περίοδος για να είσαι συγγραφέας. Στο μεταξύ όμως, σε κάθε προωθητική τουρνέ, το κοινό επέμενε: «Καλά όλα αυτά, μα πότε θα γράψεις έναν καινούργιο Μπέρνι Γκούντερ;». Αποφάσισα πως όφειλα να εισακούσω ενόσω ο κόσμος το επιζητούσε. Επανήλθα στον χαρακτήρα με αισθήματα ανησυχίας: θα κατόρθωνα να ξαναβρώ τη φωνή μου έπειτα από 15 χρόνια; Ευτυχώς που δεν είχα κάνει κάτι ανέκκλητο, που δεν τον σκότωσα, όπως ο Κόναν Ντόιλ τον Σέρλοκ Χολμς. Μα και πάλι, μπορούσα να γράψω ξανά για τον γόη που κερδίζει το κορίτσι; Ήμουν παντρεμένος, δεν ένιωθα ιδιαίτερα σέξι, ήμουν εξημερωμένος σε σχέση με το παρελθόν. Τελικά ο Μπέρνι επινόησε ξανά τον εαυτό του σε μια πιο γκριζαρισμένη, επιφυλακτική εκδοχή. Σαν εμένα τον ίδιο.

Για το σλάλομ του Μπέρνι Γκούντερ σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, που τον διατηρεί ουσιαστικά αγέραστο…

Πρόκειται για άλλο ένα μέτρο που έθεσα στον εαυτό μου. Έβαλα μορατόριουμ στο γήρας, αποφάσισα ότι δεν θέλω να μεγαλώσω. Η ιδανική μέθοδος για την επίτευξη ενός τέτοιου σκοπού είναι το γράψιμο. Όταν γράφεις ένα βιβλίο, μετατρέπεσαι σε Πίτερ Παν. Το γράψιμο είναι το ελιξίριο της αέναης νιότης. Για τον ίδιο λόγο επιμένω να γράφω παιδικά βιβλία. Το να μπορείς να διατηρείς επαφή με τον δωδεκάχρονο εαυτό σου είναι μαγικό. Ταυτόχρονα είναι και εμμονικό, αγγίζει τα όρια της διαταραχής. Όλη μου τη ζωή προτιμώ να επινοώ καταστάσεις προσπερνώντας την πραγματικότητα. Πρόκειται για μια κατάσταση ύπαρξης σχεδόν επίπλαστη. Ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο ήταν καλός μου φίλος και βίωνε κάτι ανάλογο. Είναι ένας από τους πλέον ανώνυμους ανθρώπους που μπορείς να συναντήσεις. Αν ήταν εδώ, πιθανότατα δεν θα το αντιλαμβανόταν κανείς μας. Είναι χαμαιλέοντας. Δεν υφίσταται χωρίς ένα σενάριο στα χέρια. Κάτι ανάλογο ισχύει και στην περίπτωσή μου.

Για τις λογοτεχνικές επιρροές του, τον Τζον Λε Καρέ, τον Κάρολο Ντίκενς και τις προσδοκίες του για το μέλλον…

Ο Τζορτζ Σμάιλι είναι ανώτερος από κάθε δημιούργημά μου. Χωρίς μάλιστα να είναι καν ο καλύτερος χαρακτήρας του Τζον Λε Καρέ. Το καλύτερο έργο του Λε Καρέ είναι «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο», ένα βιβλίο που συνοψίζει μισό αιώνα ιστορίας με τρόπο που κανένα άλλο μυθιστόρημα δεν έχει κατορθώσει. Μόνο ο Ντίκενς έχει περιγράψει εξίσου πειστικά την εποχή του. Ξεχάστε όλους τους νικητές του Booker μαγικούς ρεαλιστές σας –χωρίς να θέλω να κατονομάσω κάποιον συγκεκριμένα– ο συγγραφέας μέσω του οποίου θα κρίνεται το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και θα δίνεται ως διδακτική ύλη στα σχολεία θα είναι ο Τζον Λε Καρέ. Δοκίμασε μια βόλτα στο Βερολίνο σήμερα. Θα δεις παιδιά να παίζουν στην πύλη του Βρανδεμβούργου, χωρίς να μπορείς να φανταστείς ότι κάποτε υπήρχε ένα τείχος εκεί, και πώς ήταν η αίσθηση του να βρίσκεσαι καταμεσής ενός τέτοιου ναρκοπεδίου. Ανεμίζοντας ξανά τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ας επισημάνω ότι έχει βοηθήσει να καταρρεύσουν αρκετές δικτατορίες, φασιστικές ή κομμουνιστικές. Τείνουμε να λησμονούμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο ασφαλέστερο χάρη σε κάτι μεγαλύτερο από τα μεμονωμένα κράτη μας. Πολλές δημοκρατίες οφείλουν την ύπαρξή τους στην Ε.Ε. Όσο για τον Λε Καρέ, είναι 84, είμαι 60. Μακάρι να πετύχω να διατηρήσω ένα ανάλογο επίπεδο σε 24 χρόνια από σήμερα και να μην αποσυρθώ ποτέ. Είναι η τελική ευχή μου. Να πεθάνω στο μέσον της συγγραφής ενός βιβλίου.

Διπλοί πράκτορες κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και Σοβιετική Ένωση…

Η επίσημη γραμμή ήταν ότι η ΕΣΣΔ ήταν ο εχθρός. Άφθονοι ιδεαλιστές νεαροί όμως υπέκυψαν στα κηρύγματα του κομμουνισμού και διέρρευσαν υλικό στην άλλη πλευρά. Ποτέ δεν πίστεψα στα ιδεώδη του κομμουνισμού. Έχοντας βρεθεί αρκετές φορές στη Ρωσία πριν την κατάρρευση του καθεστώτος, μπορώ να δηλώσω ότι ήταν ρημαδιό, ήταν απαίσια, δεν λειτουργούσε τίποτα. «Φίλιπ», μου είπε κάποτε ο επικεφαλής της αστυνομίας στο Λένινγκραντ, «έχεις δει τους δρόμους, τα αυτοκίνητα, τις υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις, τον πυρηνικό αντιδραστήρα μας. Πιστεύεις ότι αποτελούμε απειλή για τη Δύση;». «Όχι», αποκρίθηκα. «Ωραία. Πήγαινε τώρα να το πεις σε όλο τον κόσμο», κατέληξε. Επρόκειτο για χρεοκοπημένο σύστημα. Απολογούμαι προς όλους τους σταλινιστές στο ακροατήριο, αλλά είναι γεγονός πως ήταν ξοφλημένοι. Το γνωρίζαμε, αλλά συνεχίζαμε να το υποκρύπτουμε από τον πληθυσμό για να μην ξεμείνουν από αντικείμενο οι μυστικές υπηρεσίες.

Για την πρόσφατη σειρά μυθιστορημάτων του με πρωταγωνιστή τον προπονητή Σκοτ Μάνσον, η οποία κυκλοφορεί σύντομα και στα ελληνικά…

Έγραψα τρία βιβλία για το ποδόσφαιρο. Είναι ένας συναρπαστικός κόσμος που δεν έχει εξεταστεί αρκετά στη λογοτεχνία. Διαθέτει εγκληματικότητα, ίντριγκα, πακτωλούς χρημάτων, διαφθορά. Λατρεύω το ποδόσφαιρο. Η υπόθεση ενός βιβλίου εκτυλίσσεται στην Ελλάδα, και χρειάστηκε να παραβρεθώ σε ντέρμπι Ολυμπιακού – Παναθηναϊκού. Έχω να βιώσω κάτι ανάλογο από τους αγώνες Ρέιντζερς – Σέλτικ τη δεκαετία του ’70. Τα επίπεδα μίσους ήταν εξωπραγματικά. Η συλλογικότητα του ποδοσφαίρου και ο οπαδισμός συντελούν σε ένα είδος ανθρωπολογίας που δύσκολα απαντάται αλλού. Πρόκειται για εξαιρετικό αφηγηματικό υλικό.

Για τον ιδανικό δυνητικό ερμηνευτή του Μπέρνι Γκούντερ…

Ο Klaus Maria Brandauer φάνταζε σπουδαίος. Κάποια στιγμή είχε εκδηλώσει ενδιαφέρον ο Arnold Schwarzenneger, γεγονός που με είχε κάπως προβληματίσει. Πλέον τα δικαιώματα έχουν αγοραστεί από το HBO, που θα γυρίσει τις ιστορίες του Μπέρνι Γκούντερ σε τηλεοπτική σειρά. Καθώς συνήθως ο συγγραφέας είναι ο τελευταίος που εκφράζει γνώμη, πιθανότατα θα μάθω τον πρωταγωνιστή όταν αποφασιστεί. Ο Michael Fassbender θα ήταν πολύ ταιριαστός. Ίσως και ο Nikolaj Coster-Waldau, ο Jaime Lannister του Game of Thrones. Σε κάθε περίπτωση, αισθάνομαι τυχερός που έχει αναλάβει την παραγωγή ο Tom Hanks, ο οποίος είναι ενθουσιώδης αναγνώστης των βιβλίων.