Θα γίνουμε σκλάβοι των ρομπότ;

Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση οδηγεί την ανθρωπότητα στο κατώφλι μιας εποχής κατά την οποία όλο και πιο εξελιγμένα ρομπότ, bots, ανδροειδή και άλλες εκφάνσεις τεχνητής νοημοσύνης αναμένεται να πυροδοτήσουν μια νέα Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία είναι πιθανό να μην αφήσει ανέγγιχτο κανένα κοινωνικό στρώμα. Είναι καιρός λοιπόν να ανοίξει η συζήτηση για τη νέα εποχή, να διαπιστωθούν οι προκλήσεις και να διαμορφωθούν οι κατάλληλες πολιτικές. Το άνοιγμα της καίριας αυτής κουβέντας επιχειρείται από το ΔΙΚΤΥΟ, που τη μελετά πρώτο από όλα τα ιδρύματα και τους φορείς στην Ελλάδα διερευνώντας τις οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις, αναζητώντας πολιτικές που θα αντιμετωπίσουν δημιουργικά τις νέες προκλήσεις.

Όπως εύστοχα επισημαίνει η Άννα Διαμαντοπούλου, Πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, προλογίζοντας το πόνημα του Διευθυντή του Δικτύου, Γιάννη Μαστρογεωργίου, αυτός ο ίσως ασαφής –προς το παρόν– όρος μάς αφορά όλους. «Γυναίκες, άντρες, φοιτητές, εργαζόμενους, άνεργους, επιχειρηματίες και κυρίως εκπαιδευτικούς και πολιτικούς». Όσους δηλαδή πρέπει να κατανοήσουν τις ευκαιρίες και τις απειλές, αξιοποιώντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας με όραμα και διάθεση για πρωτοπορία.

Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, ωστόσο, ενδέχεται να προκαλέσει ανησυχίες όσον αφορά τις επερχόμενες αλλαγές στην αγορά εργασίας με την ολοένα εντονότερη παρουσία της τεχνολογίας και της αυτοματοποίησης. Με τη λειτουργία των ρομπότ στη βιομηχανία, στις υπηρεσίες και στα νοικοκυριά στο επίκεντρο της νέας εποχής, η 4η Βιομηχανική Επανάσταση συνδυάζει –με μεγαλύτερη ταχύτητα και επιτυγχάνοντας συγκλονιστικά αποτελέσματα– την επιστήμη των δεδομένων (Data Sc ience) και την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence). Η κατανόηση του πυρήνα της καθιστά σαφή την ύπαρξη όχι μόνο των απειλών, αλλά και των ευκαιριών. Κάθε κοινωνία έχει το χρέος να μελετήσει αυτές τις τεχνολογικές εξελίξεις ώστε να προετοιμαστεί για τη δημιουργική υποδοχή τους, προκειμένου να μην τεθεί υπό την παθητική κυριαρχία τους.

Μύθοι και δεδομένα για την αγορά εργασίας

Αυτό που τρομάζει περισσότερο τον σύγχρονο άνθρωπο είναι οι επερχόμενες συνέπειες στην αγορά εργασίας. Κυρίως αυτές είναι που απασχολούν τη μελέτη του Δικτύου, καταλαμβάνοντας μεγάλο μέρος των 11 επιμέρους κεφαλαίων που επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις, να σκιαγραφήσουν τάσεις και να ανιχνεύσουν προεκτάσεις «ενός μέλλοντος που είναι ήδη παρόν».

Όπως αναφέρεται στα συμπεράσματα «ελάχιστα επαγγέλματα –λιγότερο από 5%– είναι σήμερα υποψήφια για πλήρη αυτοματοποίηση. Όμως σχεδόν όλα τα επαγγέλματα ενδέχεται να αυτοματοποιηθούν εν μέρει, δεδομένου ότι ένα σημαντικό ποσοστό των δραστηριοτήτων τους θα μπορούσε να αυτοματοποιηθεί».

Κι ενώ υπολογίζεται ότι το 50% των εργασιών που εκτελούν οι άνθρωποι παγκοσμίως θα μπορούσε να αυτοματοποιηθεί με την προσαρμογή των τεχνολογιών που ήδη υπάρχουν σήμερα, οι μηχανές δεν φαίνεται να οδηγούν απαραίτητα σε αύξηση της ανεργίας. Η πεποίθηση αυτή αποτελεί μία από τις παλαιότερες οικονομικές αυταπάτες, σύμφωνα με τον Γ. Μαστρογεωργίου, ο οποίος επισημαίνει ότι «όποτε υπήρξε ιστορικά μια περίοδος υψηλής ανεργίας, ένας βολικός αποδιοπομπαίος τράγος ήταν η τεχνολογία».

«Η αλήθεια είναι ότι άλλες θέσεις εργασίας χάνονται κι άλλες δημιουργούνται». Αναγκαστικά κάποιοι θα βρεθούν σε μια «τράνζιτ περιοχή απασχόλησης» και θα κληθούν να βρουν αλλού δουλειά, ενώ άλλοι θα βρεθούν ευνοημένοι από τη δημιουργία νέων επαγγελμάτων. Το ζήτημα είναι ότι ενώ παραδοσιακά οι μηχανές αυξάνουν την παραγωγή, η φύση της εργασίας αλλάζει και δεν είναι σαφής ο τρόπος με τον οποίο το ανθρώπινο κεφάλαιο θα προσαρμοστεί.

Δηλαδή οι εργαζόμενοι χαμηλών δεξιοτήτων των οποίων το επάγγελμα θα αυτοματοποιηθεί, ίσως δεχθούν μειώσεις μισθών και αναγκαστική μετακίνηση σε νέους κλάδους, για τους οποίους ενδεχομένως θα υπολείπονται εκπαίδευσης.

Νέες λοιπόν προκλήσεις προκύπτουν για το σύστημα εκπαίδευσης και κοινωνικής πρόνοιας, οι οποίες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με προγράμματα επανένταξης ενός μεγάλου αριθμού εργαζομένων. Τα συστήματα εκπαίδευσης θα πρέπει να εξελιχθούν ώστε να είναι έτοιμα να ανταποκριθούν στις αλλαγές στον χώρο εργασίας, ενώ όλοι οφείλουν να αναπτύξουν ευστροφία, ανθεκτικότητα και ευελιξία, δεδομένου ότι οι εργασίες όλων θα αλλάξουν σε κάποιο βαθμό.

Πόσο πιθανό είναι να γίνουμε σκλάβοι των μηχανών;

Η απάντηση στο ερώτημα του Στίβεν Χόκινγκ έγκειται στον καθορισμό στόχων, όπως τη δημιουργία του νομικού οπλοστασίου για την προσαρμογή της εποχής στην τεχνητή νοημοσύνη. Είναι απαραίτητη η δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου που να ρυθμίζει νέα ζητήματα νομικής, αξιακής και πολιτικής προέκτασης που θα ανακύψουν, καταλήγει η μελέτη του Δικτύου.

Συμπερασματικά, η μελέτη του Γ. Μαστρογεωργίου κατορθώνει να παρουσιάσει ένα ζήτημα τεχνικά, οικονομικά, θεσμικά, αλλά και πολιτικά σύνθετο με απλό τρόπο και σε λίγες σελίδες και μας θυμίζει πως κάθε μεγάλη αλλαγή προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες σ’ όσους αποδεικνύονται προνοητικοί, εγκυμονεί όμως κινδύνους αν επιλέξουμε να βασιζόμαστε σε μύθους.