Το πρόβλημα με την σοφία του παρελθόντος είναι ότι εκπνέει -τρόπον τινά- μέσα στα χέρια μας όταν προσπαθούμε να την εφαρμόσουμε με έντιμο τρόπο στις κύριες πολιτικές εμπειρίες του καιρού μας.
- Χάνα Άρεντ
Η Χάνα Άρεντ (γερμ.: Hannah Arendt, 1906-1975) είναι περισσότερο γνωστή σήμερα για τη συμβολή της στην πολιτική επιστήμη και την μελέτη των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Έργα της όπως τα The Origins of Totalitarianism (1951) και The Human Condition (1958) άσκησαν σημαντική επιρροή σε πολλούς κατοπινούς μελετητές και αποτέλεσαν σταθμούς στην δυτική σκέψη του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα.
Ένα από τα κύρια θέματα που απασχόλησαν την Άρεντ καθόλη την διάρκεια της πνευματικής της πορείας υπήρξε τo ζήτημα του κακού. Όπως είχε επισημάνει ήδη από το 1945: «Το πρόβλημα του κακού θα αποτελέσει το θεμελιώδες ζήτημα της μεταπολεμικής πνευματικής ζωής στην Ευρώπη.»
H Άρεντ διατύπωσε την κλασική πλέον θέση της σχετικά με την «κοινοτοπία του κακού» στο έργο της Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil (1963), με αφορμή την κάλυψη από την Ιερουσαλήμ της δίκης του πρώην ναζί Αδόλφου Άιχμαν για το γνωστό περιοδικό The New Yorker. Το χρονικό της συγγραφής και έκδοσης του έργου αυτού, διανθισμένο με κάποια χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από την ζωή της Άρεντ, αποτέλεσε και τον κεντρικό αφηγηματικό άξονα της ταινίας της Γερμανίδας σκηνοθέτριας Margarethe von Trotta με τίτλο Hannah Arendt.
Εβραϊκής καταγωγής και μεγαλωμένη στο Καίνιξμπεργκ και στο Βερολίνο, η Άρεντ πολιτογραφήθηκε Αμερικανίδα πολίτης το 1950. Στη Νέα Υόρκη ασχολήθηκε εντατικά με την πανεπιστημιακή διδασκαλία και συνέγραψε διάφορες θεωρητικές μελέτες και έργα πολιτικής φιλοσοφίας σχετικά με τον ολοκληρωτισμό, τον αντισημιτισμό και το Ολοκαύτωμα.
Σύμφωνα με την Άρεντ, το κακό προέρχεται από την αδυναμία του ατόμου να σκεφτεί. Βλέποντας στον Άιχμαν ένα τυπικό παράδειγμα γραφειοκράτη που απλά υπακούει στις εντολές των ανωτέρων του, προσπάθησε να κατανοήσει και να εξηγήσει την σχέση ανάμεσα στα πιο φρικιαστικά, τερατώδη εγκλήματα και την περάτωσή τους από εντελώς συνηθισμένα άτομα, κοινούς γραφειοκράτες και οικογενειάρχες.
Ίσως η σημαντικότερη συμβολή της Άρεντ να ήταν ακριβώς το ότι είχε την διορατικότητα και την τόλμη να φέρει στο προκήνιο με ειλικρίνεια μερικά από τα μείζονα ζητήματα που θα απασχολούσαν τις κοινωνικές επιστήμες μέχρι και τις μέρες μας. Όπως είχε σημειώσει πριν μερικά χρόνια και ο εξέχων ιστορικός Tony Judt (The ‘Problem of Evil’ in Postwar Europe): «Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι το πρόβλημα του κακού παραμένει το θεμελιώδες ερώτημα για την πνευματική ζωή, και όχι μόνο στην Ευρώπη; Δεν ξέρω την απάντηση, αλλά είμαι σίγουρος ότι είναι η σωστή ερώτηση. Είναι το ερώτημα που η Χάνα Άρεντ έθεσε πριν από εξήντα χρόνια και πιστεύω πως θα το έθετε και σήμερα.»
Η Άρεντ θεωρούσε καθήκον μας να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που μετατρέπει απλούς ανθρώπους σε όργανα του ολοκληρωτισμού. Παράλληλα, είχε διαισθανθεί τον κίνδυνο από την τάση απενοχοποίησης και αποδοχής συγκεκριμένων καθεστώτων και συμπεριφορών μπροστά στην σύγκριση με το απόλυτο Κακό. Σε μια εποχή έντονης βίας, κοινωνικών εντάσεων και πολιτικής κρίσης, η προειδοποίησή της ακούγεται ίσως περισσότερο επίκαιρη από ποτέ: «Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στο να αναγνωρίσουμε τον ολοκληρωτισμό ως την κατάρα του αιώνα θα ήταν μια τέτοια εμμονή με αυτόν που θα μας εμποδίζουμε να δούμε τα πολλά εκείνα μικρά και όχι τόσο μικρά κακά με τα οποία είναι στρωμένος ο δρόμος προς την κόλαση.»
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
13°
