«Πόσες φορές θα μας τύχει να βρεθούμε στα 100ά γενέθλια;», διερωτήθηκε η φίλη που με ενημέρωσε ότι η ElsieSlonim, μια Αυστριακή εβραϊκής καταγωγής που γεννήθηκε στις ΗΠΑ και κατοικεί –με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς- στην Κύπρο, μέσα ακριβώς στη νεκρή ζώνη της Λευκωσίας, με αναζητά για να με καλέσει στο πάρτι για τα 100ά της γενέθλια.
Η ιστορία της ElsieSlonim διατρέχει κυριολεκτικά τον 20ό αιώνα – και βάλε. Από την Οκτωβριανή Επανάσταση που εξόρισε την οικογένειά της από τη Ρουμανία και το Ολοκαύτωμα, που έφερε τους Kohn (όπως είναι το πατρικό της) για λίγο καιρό στις ΗΠΑ, μέχρι την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, όταν, με πατημένα πια τα 90 χρόνια ζωής, έχασε από τη χρεοκοπία αμερικανικών τραπεζών όσες οικονομίες είχε από τα χρόνια που εργάστηκε στην Αμερική, μετά την τουρκική εισβολή το 1974 – όταν για πολλοστή φορά έχασε σχεδόν τα πάντα. Σας μπέρδεψα;
Η ElsieSlonim γεννήθηκε στο Μπρούκλιν των ΗΠΑ το 1917, ως ElsieKohn. Η μητέρα της είχε γεννηθεί στη Βοσνία τον 19ο αιώνα κι ο πατέρας της στην Ουγγαρία. Ήταν κι οι δυο Σέρβοι, τον καιρό της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας επί αυτοκράτορα Φραγκίσκου. «Είμαι προϊόν της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας», αφηγείται η ίδια η εκατοντάχρονη γελώντας. Λίγο μετά τη γέννησή της, οι γονείς της, η ίδια και η μεγαλύτερη αδερφή της Stella–η οποία ζει στην Ιερουσαλήμ- μετανάστευσαν στην Ευρώπη, απ’ όπου και κατάγονταν. Πέρασε την παιδική της ζωή ανάμεσα στη Ρουμανία, όπου ζούσαν οι εύρωστοι παππούδες της και στο Μπάντεν, ένα προάστιο της Βιέννης. Με το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, οι παππούδες εγκατέλειψαν κυνηγημένοι τη Ρουμανία – κάτι που έκανε δύο δεκαετίες αργότερα και η Elsie με τους γονείς και την αδερφή της, όταν έφυγαν από την προπολεμική Βιέννη για τις ΗΠΑ, προκειμένου να γλιτώσουν από τον διωγμό των Εβραίων από τους Ναζί. Δεν ήταν όμως γραφτό για την Elsieνα ζήσει ακόμα στη γενέτειρά της. Στο πλοίο για την Αμερική γνώρισε τον DavidSlonim, έναν νεαρό φιλόδοξο Εβραίο επιχειρηματία ο οποίος είχε στήσει μεγάλη επιχείρηση καλλιέργειας λεμονιών στο Φασούρι, κοντά στη Λεμεσό. «Κύπρος; Πού είναι αυτό;», διερωτήθηκε μια θεία της όταν η Elsie τους ανακοίνωσε την απόφασή της να ακολουθήσει τον David στη Λεμεσό, για να ανοίξει στη συνέχεια μια εγκυκλοπαίδεια που όλο κι όλο αυτό που έγραφε στο σχετικό λήμμα ήταν: «Η Κύπρος είναι ένα νησί στη Μεσόγειο, μολυσμένο από αναρίθμητα φίδια».
Η Elsie δεν πτοήθηκε και αναχώρησε με τον David για το Φασούρι. Το 1939, η Κύπρος ήταν ένα αραιοκατοικημένο νησί, με μια ατμόσφαιρα ρομαντική, επαρχιωτική και κοσμοπολίτισσα συνάμα. Από εκείνα τα χρόνια θυμάται ακόμα τις βόλτες στα βουνά το καλοκαίρι για δροσιά και τα πάρτι για τα γενέθλια της βασίλισσας της Βρετανίας - Αποικία του Στέμματος γαρ.
«Ο άντρας μου ήταν Εβραίος, αλλά εγώ δεν είχα καμία σχέση με το Ισραήλ. Ο David ήταν ο πρώτος Εβραίος που γνώριζα από την Παλαιστίνη. Συναντηθήκαμε στο καράβι για την Αμερική. Ήμασταν πολύ αγαπημένοι, έπρεπε να ήμασταν μαζί και το χρειαζόμασταν. Δεν ήξερε πού ήταν το Μπάντεν και εγώ δεν είχα ιδέα πού είναι η Κύπρος. Όταν ήμασταν στο Φασούρι, έφευγε στις 5 π.μ. και επέστρεφε στις 10 μ.μ. και πήγαινε κατευθείαν στο κρεβάτι. Και εγώ ήμουν όλη μέρα με τον Χαμπή τον βοηθό, ο οποίος δεν έκανε τίποτα για μένα, αλλά τα πάντα για τον David. Οι άνθρωποι εκεί ήταν πάρα πολύ καλοί», θυμάται για κείνη την «παραδεισένια» εποχή, που έδωσε και τον τίτλο στο πρώτο της βιβλίο, το αυτοβιογραφικό «Lemonsfromparadise», το οποίο κυκλοφόρησε το 2013.
Λίγο μετά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το ζευγάρι έφυγε για κάποιο διάστημα στην Παλαιστίνη για ασφάλεια, προκειμένου να γλιτώσουν από τον φημολογούμενο βομβαρδισμό του νησιού από τους Γερμανούς –που τελικά δεν έγινε ποτέ. Επέστρεψαν στην Κύπρο κι αργότερα βρέθηκαν για ένα διάστημα και στο Παρίσι για δουλειές.
Το 1974, οι Slonim, μεσήλικες πλέον, είχαν επενδύσει ένα μεγάλο μέρος των οικονομιών τους σε ακίνητη περιουσία στην Κερύνεια και την Αμμόχωστο. Οι Τούρκοι εισβολείς τους τα πήραν όλα, όχι όμως και το σπίτι τους το οποίο στέκει μέχρι σήμερα πάνω στη γραμμή ανακωχής, μερικές δεκάδες μέτρα έξω από τα μεσαιωνικά τείχη της Λευκωσίας. «Από το 1974 θυμάμαι τα πάντα. Περισσότερο να κοιτάζω έξω από το παράθυρο τα τριαντάφυλλά μου και να βλέπω τον ουρανό γεμάτο Τούρκους αλεξιπτωτιστές. Είχαμε ξεχωριστά κρεβάτια με τον David, συνήθως πλαγιάζαμε μαζί, μετά, επειδή έκανε άσχημο ύπνο, πήγαινε σε άλλο δωμάτιο και στο τέλος πάλι επέστρεφε στο υπνοδωμάτιό μας. Έτρεξα στο δωμάτιό του, του είπα “David, ήρθαν οι Τούρκοι”! Και μου είπε, “πήγαινε να ξανακοιμηθείς, έβλεπες όνειρο”. Λίγα χρόνια πριν, όταν είχαμε φτιάξει το σπίτι μας στη Λευκωσία, είχαμε επιλέξει ο καθένας από μια πολυτέλεια: εγώ επέλεξα κεντρικό σύστημα κλιματισμού για να μην υποφέρω πια τα θερμά καλοκαίρια της Κύπρου – σήμερα όμως είναι πολύ ακριβό για να το χρησιμοποιώ! Η επιλογή του David ήταν ένα καταφύγιο με αντιαεροπορική κάλυψη – είχε προνοήσει μέχρι και χαλιά να έχει εκεί. Ποτέ δεν σκέφτηκα να αφήσω το σπίτι μου. Έχασα πολλά σπίτια, το πατρικό μου στο Μπάντεν, που το πήραν οι Ναζί, το σπίτι των γονιών μου στο Σίμπα και το σπίτι στη Ρουμανία, που το πήραν οι κομουνιστές. Αλλά όχι, αυτό ήταν το σπίτι μας, το φτιάξαμε, το επιπλώσαμε, κανείς δεν θα μας το πάρει. Αυτό είναι το μόνο πράγμα που μου απέμεινε! Στον πόλεμο κανείς δεν μας ζήτησε να φύγουμε. Είχαμε ακούσει στο τρανζιστοράκι ότι έρχονται οι Τούρκοι και ότι έπρεπε να ήμασταν προσεκτικοί – όταν τους ανοίγει γυναίκα, τη βιάζουν και, όταν τους ανοίγει άντρας, τον σκοτώνουν. Είπε τότε ο David: “Όταν έρθουν σε εμάς, εσύ μείνε κάτω”. Εγώ είπα: “Τι μπορούν να μου κάνουν εμένα; Ενώ εσένα θα σε σκοτώσουν!”. Ο David όμως ήταν πολύ ζηλιάρης και απαιτούσε να μείνω κάτω. Μια μέρα τους ακούσαμε να μπαίνουν στον κήπο. Χτύπησαν την πόρτα: “Είναι κανείς εδώ;”. Κι εμείς οι δυο τρέξαμε στην πόρτα. Ήταν ένας Τούρκος και ένας νεαρός Τουρκοκύπριος. Κι αυτός είπε στα αγγλικά: “Κύριε Slonim! Εσείς ζείτε εδώ;”. Κι ο David είπε: “Ναι. Με ξέρεις από κάπου;”. Του είπε ότι ο πατέρας του δούλευε στο Φασούρι και μια μέρα είχε ατύχημα με το τρακτέρ. “Τραυματίστηκε πολύ βαριά και απαγορεύσατε σε οποιονδήποτε να τον αγγίξει. Τον μεταφέρατε προσωπικά στο νοσοκομείο και κάθε μέρα τον επισκεπτόσασταν”. Έτσι μας άφησαν να μείνουμε, ενώ όλους τους άλλους τους έδιωξαν», αφηγείται με τη γερή μνήμη της. Εκείνο το σπίτι, χωμένο μες στην πυκνή βλάστηση, ανάμεσα στο βορρά και το νότο της Κύπρου, όπου μπορεί να πάει κανείς μόνο με ειδική άδεια και επίδειξη διαβατηρίου, είναι πια η πατρίδα της. «Το μόνο που κάνω εδώ είναι να κοιμάμαι. Όλα τα άλλα τα κάνω στον νότο, το βιβλιοπωλείο μου είναι εκεί, οι γιατροί, οι φίλοι μου», λέει και μιλά με θαυμασμό για τους Κύπριους που αγάπησε. «Παρόλο που δεν μιλάω καλά ελληνικά, εδώ έχω το σπίτι και τους φίλους μου, την οικογένειά μου».
Μετά την εισβολή, σε ηλικία 57 ετών, η ElsieSlonim χρειάστηκε να μεταναστεύσει ξανά, αυτή τη φορά προς τη γενέτειρά της, τις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε για χρόνια φροντίζοντας έναν ηλικιωμένο. Επέστρεψε στην Κύπρο μετά το 2001 για να ζήσει τα τελευταία χρόνια της ζωής της, όμως ακόμη κι αυτά δεν ήταν ξένοιαστα: Με την οικονομική κρίση του 2008, έχασε τα πάντα, αφού η τράπεζα στην οποία είχε επενδύσει όλες της τις οικονομίες -από τις οποίες ζούσε- χρεοκόπησε. Τότε βρέθηκε ένας φίλος Ελβετός ο οποίος προσφέρθηκε να τη βοηθήσει, βέβαιος πως θα τα καταφέρει και κομπάζοντας για τις ικανότητες των Ελβετών στη λογιστική και στην τάξη. Και πράγματι, ψάχνοντας ανάμεσα στα έγγραφα που είχε φυλαγμένα, βρήκε μια αίτηση για σύνταξη από την Αυστρία, που η Elsie ποτέ δεν είχε συμπληρώσει. Στα 100 της χρόνια σήμερα, η ElsieSlonim ζει με το εισόδημα της σύνταξης και των βιβλίων και περιγράφει πάντα γλαφυρά τις ιστορίες του πολυτάραχου βίου της.
«Δεν κρατούσα ημερολόγιο, αλλά θυμάμαι τα πάντα. Δεν νομίζω πως είμαι συγγραφέας. Είναι για τη ζωή που γράφω. Δεν νομίζω πως η ζωή μου είχε κάτι ιδιαίτερο, μάλλον πολλοί άνθρωποι είχαν παρόμοιες εμπειρίες. Όμως είτε δεν θέλουν να μιλούν για αυτά ή έχουν μεγαλώσει πολύ για να τα πουν». Όταν, πριν λίγα χρόνια, που πρωτοσυναντηθήκαμε, τη ρώτησα πότε και πού υπήρξε πιο ευτυχισμένη, ο νους της γύρισε στην πατρίδα του καθενός – στην παιδική της ηλικία. «Ήμουν πολύ χαρούμενη στην Αυστρία, πολύ. Είχαμε άλογα, έναν μεγάλο κήπο, μια κατσίκα που αγαπούσα πολύ, τη Χάνσι, έναν υπέροχο πατέρα, μια υπέροχη μητέρα». Στην Αυστρία επιστρέφει ακόμα και, παρά τα 70 χρόνια της απουσίας της, έχει πάντα θερμή υποδοχή. Την τελευταία φορά, στην παρουσίαση του βιβλίου της, με παρόντα και τον μοναδικό εγγονό της, που ζει στις ΗΠΑ, το πλήθος τη χειροκροτούσε για ώρα.
Την περασμένη βδομάδα η ElsieSlonim παρουσίασε στη Λευκωσία το καινούριο της βιβλίο, με τίτλο «Τα 100 πρώτα χρόνια». «Τα 100 είναι καλά, αλλά έχω άλλα τόσα!», είπε πανευτυχής μεταξύ γνωστών και φίλων στο πάρτι που διοργανώθηκε για τα γενέθλιά της στο Ινστιτούτο Γκαίτε. «Αν έχετε γενέθλια και με καλέσετε, θα προσπαθήσω να έρθω. Σας εύχομαι πολλά καλά χρόνια και καλή υγεία».
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
5°
