Ψάχνοντας μωρά στα σκουπίδια

Ανάμεσα στα διαφόρων ειδών ελλείμματα που παρατηρούνται στη χώρα μας και στα πλαίσια βέβαια του γενικότερου πνευματικού ελλείμματος, είναι και η απουσία της έννοιας του θεατρικού έργου ως βιβλίο, προς τέρψη και ανάγνωση. Κοινώς, το θεατρικό έργο ως αυτόνομη, προς μελέτη, οντότητα, ανεξάρτητα από τη δραματουργική, αναπαραστατική του διάσταση. Το ίδιο το κείμενο στο χαρτί και οι διαστάσεις και η ενέργεια που λαμβάνει, αυθυπόστατο, άνευ δραματοποίησης.

Είναι γεγονός πως στην Ελλάδα δεν έχουμε βέβαια την παράδοση λογοτεχνικών οίκων όπως, λόγου χάρη, ο Methuen στην Αγγλία, που εξειδικεύονται σε ποιοτικές εκδόσεις σύγχρονων και παλαιότερων θεατρικών έργων, εγχώριων και του διεθνούς ρεπερτορίου. Στο μυαλό των περισσοτέρων στην Ελλάδα το θεατρικό έργο ταυτίζεται αποκλειστικά με τη σκηνική του αναπαράσταση, την ενεργοποίησή του επί σκηνής. Η αυτόνομη κειμενική του παρουσία και σημασία υποτιμάται. Δημιουργείται μία δυσαναλογία λοιπόν: απέναντι στην πληθώρα έργων και στη ζωηρή κινητικότητα που παρατηρείται στα θεατρικά πράγματα της Αθήνας αντιπαρατίθενται πολύ λιγότερα βιβλία-θεατρικά. Είτε επειδή οι μεταφράσεις δεν εκδίδονται είτε επειδή δεν βρίσκουν τον δρόμο τους στα βιβλιοπωλεία, εκτός του θεάτρου στο οποίο ανεβαίνουν, για τεχνικούς λόγους κ.ο.κ.

Με τη σειρά θεάτρου που εγκαινιάζουν, οι εκδόσεις (.poema..) φιλοδοξούν να αλλάξουν αυτή την κατάσταση. Η αρχή γίνεται με την έκδοση του θεατρικού «Κουρέλι» (Debris) του Βρετανού Ντέννις Κέλλυ, που ανεβαίνει αυτή την περίοδο στο Faust. Παρθενικό έργο του συγγραφέα και παρθενικό ανέβασμά του στη χώρα μας.

Ο Κέλλυ δεν μας είναι άγνωστος στην Ελλάδα. Μας είχε πρωτοσυστηθεί με το θεατρικό του έργο «Ορφανά» στο Θέατρο του Ν. Κόσμου την περίοδο 2010-2011. Και έμεινε αξέχαστος σε όσους είδαν εκείνη την παράσταση. Εύλογα, εφόσον η αγριότητα και η ωμότητά του είναι φυσική εξέλιξη της βρετανικής σχολής του «in-yer-face» των ‘90s (Σάρα Κέιν, Μαρκ Ρέιβενχιλ κ.ά.), αλλά και της απαιτητικής φόρμας της μαστόρισσας Κάριλ Τσέρτσιλ.

Το «Κουρέλι» πραγματεύεται το κλασικότερο ίσως και πιο ακανθώδες των θεμάτων: την οικογένεια και την (απο)δόμηση αυτής. Στο επίκεντρο τίθεται μία δυσλειτουργική (το λιγότερο) οικογένεια της εργατικής τάξης: μία μητέρα απούσα λόγω θανάτου - διάφορες φαντασιακές αποτυπώσεις αυτού του γεγονότος αναδιπλώνονται εν τη ρύμη του έργου - , ένας πατέρας εναλλάξ τηλεορασόπληκτος, μέθυσος και θρησκόληπτος και δύο παιδιά βαθύτατα τραυματισμένα. Η ανάγκη ανάπλασης της οικογένειας και επαναοικειοποίησης του τραύματος φτάνει στο αποκορύφωμά της όταν ο γιος της οικογένειας ανακαλύπτει ένα παρατημένο μωρό στα σκουπίδια και πάραυτα το υιοθετεί. Το μωρό ανακαλύπτει, με τη σειρά του, το υποκατάστατο του μητρικού στήθους και γάλακτος, βυζαίνοντας αίμα από τη θηλή του θετού πατέρα του.

Όλα τα κλασικά συστατικά του σύγχρονου βρετανικού θεάτρου είναι εδώ: ελλειπτικός ή/και παραληρηματικός λόγος, αγριότητα έργων και λέξεων, γκροτέσκο, αίμα και βία, αποδόμηση τάξης, οικογένειας και θρησκείας, εναλλαγή θηριωδίας και τρυφερότητας, βαθύς, αγιάτρευτος πεσιμισμός (αν και υφέρπει κάποια αισιοδοξία), κατακερματισμός γλωσσικής και εξωγλωσσικής επικοινωνίας.

Είναι ένα έργο προκλητικό που απευθύνει μετωπική επίθεση στον αναγνώστη και στον θεατή. Όπως τα έργα της Κέιν ή του Μάρτιν Κριμπ, δεν του επιτρέπει να μείνει αμέτοχος. Αναγκαστικά βαπτίζεται και ο ίδιος στο αίμα του έργου, κουρελιάζεται και ο ίδιος, εξαθλιώνεται, βιώνει από πρώτο χέρι τα όσα συμβαίνουν παρότι αυτά, ειρωνικά, μεταφέρονται μέσω πλάγιου λόγου, μέσα από τις διηγήσεις των δύο προσώπων, του Μάικλ και της αδελφής του, Μισέλ. Οι σελίδες οφείλουν να αναδίδουν τη σήψη, τη σάπια μυρωδιά των σκουπιδιών: ειδάλλως ένα μέρος της δύναμης του έργου πάει στράφι.

Η μετάφραση είναι της έμπειρης Χριστίνας Μπάμπου-Παγκουρέλη, που έχει μακρά θητεία στη μετάφραση σύγχρονου θεάτρου. Την επιμέλεια της νέας αυτής θεατρικής σειράς έχει η θεατρολόγος Δήμητρα Κονδυλάκη, που υπογράφει και την εισαγωγή. Και τα δικά της διαπιστευτήρια είναι παραπάνω από καλά: στο παρελθόν είχε επιμεληθεί τη σειρά θεατρικών των εκδόσεων «Νεφέλη» που μας είχαν συστήσει θαυμάσια έργα, μεταξύ αυτών και το κατασκότεινο, δυστοπικό «Πολύ μακριά» της Κάριλ Τσέρτσιλ, έργο το οποίο συνδέεται πολλαπλώς με το «Κουρέλι» όπως επισημαίνει η Κονδυλάκη στην εισαγωγή της.

Και πρόκειται περί εξαιρετικής εισαγωγής, ισοδύναμη σε σημασία και αξία με το καθαυτό έργο. Όχι μόνο επειδή μπορεί να υποδείξει οδούς και ερμηνείες για τον πιο «απαίδευτο» στο σύγχρονο θέατρο αναγνώστη. Αλλά και επειδή προσφέρει συναρπαστικές νέες θεωρήσεις και συνδέσεις μεταξύ θεάτρου, κοινωνίας και ατόμου, με τρόπο εύληπτο, απαλλαγμένη από jargon και ακαδημαϊκίζουσα γλώσσα. Και μία εισαγωγή που διακριτικά, αλλά εύστοχα ανασύρει όλους τους πιθανούς συσχετισμούς του έργου (και) με τη δική μας πόλη: μία Αθήνα εξίσου κουρελιασμένη, εξίσου σκουπιδούπολη με την ανώνυμη πόλη που περιγράφει ο Κέλλυ στο έργο του.

Με το δεξί λοιπόν για τη νέα σειρά θεάτρου των (.poema..) και ας παραδειγματίσει και άλλους. Είναι πάντα παρήγορο να βλέπει κανείς τέτοιες γενναίες προσπάθειες, εις πείσμα του διόλου ευνοϊκού κλίματος.

"Κουρέλι", Ντέννις Κέλλυ. Εκδ. (.poema..). Μετάφραση: Χριστίνα Μπάμπου-Παγκουρέλη, εισαγωγή: Δήμητρα Κονδυλάκη

Στο θέατρο: Faust, Καλαμιώτου 11 & Αθηναΐδος 12. Σκ.: Γιάννης Μόσχος. Παίζουν: Θύμιος Κούκιος, Ελίνα Ρίζου. Κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή. Μέχρι 28/4.