Καθώς κλείνουν φέτος 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση (με το παλιό ημερολόγιο, με το νέο είναι Νοεμβριανή), σκέφτηκα να παρουσιάσω μια σειρά ξένα βιβλία για το θέμα. Πρόκειται για βιβλία λογοτεχνικά, πολιτικά, βιογραφίες ή μαρτυρίες, προσιτά στον Έλληνα αναγνώστη, καθώς τα περισσότερα βρίσκονται στα βιβλιοπωλεία και ελάχιστα στα παλαιοβιβλιοπωλεία, ενώ ένα δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμα.
Αυτό είναι το πρώτο από τα τρία άρθρα που θα γράψω για το θέμα της Οκτωβριανής Επανάστασης.
1. Μανές Σπέρμπερ, «Δάκρυ στον ωκεανό», μυθιστορηματική τριλογία: «Η καμένη βάτος», «Πιο βαθιά κι απ΄ την άβυσσο», «Χωρίς τέλος». Μετάφραση Έμη Βαϊκούση, Καστανιώτης. Ίσως η μεγαλειωδέστερη λογοτεχνική σύνθεση για το σταλινισμό και τη Γ΄ Διεθνή του μεσοπολέμου, από ένα σπουδαίο Αυστρογάλλο ψυχίατρο. Δουλειά ολκής από τη μεταφράστρια.
2. Τσέσλαβ Μίλος, «Η αιχμάλωτη σκέψη».Μετάφραση Ανδρέας Παππάς, Παπαδόπουλος. Κλασικό βιβλίο μαρτυρίας από τον (μετέπειτα νομπελίστα) μέγιστο Πολωνό ποιητή. Άργησε, αλλά χάρη στον εκδότη και το μεταφραστή του, ήρθε.
Η μπολσεβίκικη άποψη για την Επανάσταση, με τη ματιά ενός Αμερικανού κομουνιστή δημοσιογράφου.
4. Μίλαν Κούντερα, «Το αστείο». Μετάφραση α) Γιάννης Τσάκαλης, Κάλβος β) Γιάννης Χάρης, Εστία. Το πρώτο από τα πολλά μυθιστορήματα του μεγάλου Τσέχου συγγραφέα, για το ζοφερό κλίμα, αλλά με ιδιότυπο σαρκασμό, στον «υπαρκτό» σοσιαλισμό.
5. Ανατόλι Ριμπάκοφ «Τα παιδιά απ΄ το Αρμπάτ». Μετάφραση Ανταίος Χρυσοστομίδης, Γνώση. Πολύτομο έργο, δυσεύρετο σήμερα. Κι ένα τόμο να βρείτε όμως, πάρτε το. Ο σταλινισμός σε όλο του το μεγαλείο. Το χρωστάω στο Ν. Παπαγιάννη.
6. Άυν Ραντ, «Εμείς οι ζωντανοί». Μετάφραση Έφη Καλιφατίδη. Λογοτεχνία πολύ υψηλού επιπέδου από τη Ρωσοαμερικανίδα συγγραφέα και φιλόσοφο: η Επανάσταση, η ανελευθερία, η διάψευση, το αδιέξοδο.
7. Μαρίνα Τσβετάγιεβα, «Μια ζωή μέσα στη φωτιά».Μετάφραση Μάρω Κατσίκα, Εστία. Η συγκλονιστική προσωπική περιπέτεια μιας από τις δύο Ρωσίδες / Σοβιετικές σημαντικότερες ποιήτριες του 20ού αιώνα (ή αλλή ήταν η Αχμάτοβα).
8. Ρόζμαρι Σάλιβαν, «Η κόρη του Στάλιν».Μετάφραση Πέτρος Γεωργίου, Πατάκης. Η κόρη του Στάλιν, που υιοθέτησε το όνομα Αλιλούγεβα, υπήρξε αντικομμουνίστρια, φυγάς στις ΗΠΑ, άπατρις. Εδώ η ιστορία της.
9. Τζορτζ Όργουελ, «1984», ποικίλες εκδόσεις. Η σημαντικότερη δυστοπική λογοτεχνική πραγμάτωση ενός καταπιεστικού κομουνιστικού καθεστώτος στη Βρετανία του 1984, όταν το βιβλίο είχε βγει το 1946. Εκτός των άλλων, έδωσε διεθνώς και τις λέξεις «οργουελικός», «Μεγάλος Αδελφός».
10. Τζορτζ Όργουελ, «Η φάρμα των ζώων», ποικίλες εκδόσεις. Η ωραιότερη σατιρική αλληγορία για την Επανάσταση.
11. Τζορτζ Όργουελ, «Φόρος τιμής στην Καταλωνία», ποικίλες εκδόσεις. Τα «κατορθώματα» των σοβιετικών και του Ισπανικού Κομουνιστικού Κόμματος στον Ισπανικό Εμφύλιο, από τη σκοπιά ενός πολεμιστή υπέρ των Δημοκρατικών.
12. Ντόναλντ Ρέιφιλντ, «Οι δήμιοι του Στάλιν». Μετάφραση Ρένα Χατχούτ, Μοντέρνοι καιροί. Βιογραφία του Στάλιν, Επανάσταση, διαμόρφωση των τρομερών μηχανισμών καταστολής του σταλινισμού.
13. Αλεξάντρ Κερένσκι, «Η Ρωσική Επανάσταση». Δυσεύρετο σήμερα, το αυτοβιογραφικό έργο του πρωθυπουργού της μοναδικής δημοκρατίας που είχε ποτέ η Ρωσία (Φλεβάρης - Οκτώβρης 1917), την οποία ανέτρεψε το πραξικόπημα των μπολσεβίκων.
14. Ζαν Ζακ Μαρί, «Στάλιν». Μετάφραση Ελένη Αστερίου, Οδυσσέας. Η καλύτερη, κατά τη γνώμη μου, βιογραφία του Στάλιν.
15. Άρθουρ Κέσλερ, «Το μηδέν και το άπειρο». Ποικίλες εκδόσεις και μεταφράσεις. Ίσως το γνωστότερο διεθνώς μυθιστόρημα για τις Δίκες της Μόσχας.
16. Ινάσιο Σιλόνε, «Έξοδος Κινδύνου». Μετάφραση Στέλλα Ανδρικίδη, Γαλαξίας. Η πολιτική μαρτυρία ενός συνιδρυτή του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, από τους πρώτους που διαφοροποιήθηκαν προς αντιολοκληρωτική κατεύθυνση. Δυσεύρετο σήμερα.
17. Τιμ Τζουλιάδης, «Οι εγκαταλειμμένοι».Μετάφραση Μαρία Φακίνου, Πατάκης. Εκπληκτική έρευνα για την τύχη ενός μεγάλου αριθμού υπηκόων των ΗΠΑ, που βρέθηκαν, από ποικίλες διαδρομές, στα σοβιετικά γκουλάγκ.
18. Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ». Μετάφραση α΄ τόμος: Κίρα Σίνου, β΄: Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Πάπυρος. Μνημειώδες έργο έρευνας και προσωπικής μαρτυρίας. Έδωσε στην ανθρωπότητα τη λέξη «γκουλάγκ», σαν συνώνυμο του στρατόπεδου εξόντωσης. Νόμπελ Λογοτεχνίας.
19. Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς». Βίπερ και Πάπυρος, δυο τουλάχιστον μεταφράσεις. Μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικά στοιχεία, παρόμοιας με το παραπάνω έμπνευσης.
20. Αν Άπλμπαουμ, «Σιδηρούν παραπέτασμα. Συνθλίβοντας την Ανατολική Ευρώπη 1944 – 1956». Μετάφραση Κώστας Κουρεμένος, Αλεξάνδρεια. Βιβλίο με ιστορίες και μικροϊστορίες από την επέκταση της σοβιετικής αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, καθώς οι σοβιετικοί προέλαυναν νικώντας τους ναζί, μέχρι και την αλλαγή του ΄56. Άρτια έκδοση.
21. Βασίλι Γκρόσμαν, «Ζωή και πεπρωμένο».Μετάφραση Γιώργος Μπλάνας, Γκοβόστης. «Έπος ελπίδας και ανθρωπισμού» της οικογένειας Σαπόσνικοφ, τοιχογραφία της επαναστατικής και μετεπαναστατικής Ρωσίας. Ίσως το σημαντικότερο πεζό για το θέμα του.
22. Βασίλι Γκρόσμαν, «Τα πάντα ρει».Μετάφραση Γιώργος Μπλάνας, Γκοβόστης. Η ιστορία ενός έγκλειστου επί 30 χρόνια στα γκουλάγκ, που απελευθερώνεται το 1953. Μπόνους: δυο σπουδαία δοκίμια, ένα για το Λένιν, κι ένα για το Στάλιν.
23. Δανιήλ Χαρμς, «Γαλάζιο τετράδιο». Μετάφραση Ροδούλα Παππά, Νεφέλη. Ανάλεκτα ενός μείζονος Ρώσου – (αντι)σοβιετικού γραφιά, σουρεαλιστή, ασεβούς, ποικιλόμορφου και σχεδόν αγνώστου.
24. Λουντμίλα Ουλίτσκαγια, «Το πράσινο αντίσκηνο».Μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου, Καστανιώτης. Σπεύστε να το αγοράσετε μόλις βγει και δε θα χάσετε. Καρπός απίστευτης δουλειάς από τη συγγραφέα, αλλά και τη μεταφράστρια.
25. Βαλάμ Σαλάμοφ, «Ιστορίες από την Κολιμά».Μετάφραση Ελένη Μπακοπούλου, Ίνδικτος. Ο χειρότερος γεωγραφικός χώρος των γκουλάγκ, το άριστο γράψιμο, η φροντισμένη μετάφραση. 16 χρόνια έγκλειστος εκεί ο Σαλάμοφ: αυτό είναι το καταστάλαγμά του, μεταξύ λογοτεχνίας και μαρτυρίας.
26. Ζαν Ελλενστέιν, «Ιστορία του σταλινικού φαινομένου».Μετάφραση Ειρήνη Λεβίδη, «Θεμέλιο». Φιλοσοβιετικό, αλλά αντισταλινικό. Δυσεύρετο και πολύτιμο.
27. Τζούλιαν Μπαρνς, «Ο αχός της εποχής». Μετάφραση Θωμάς Σκάσσης, Μεταίχμιο. Μυθιστόρημα βασισμένο στη ζωή, το έργο και την αντικαθεστωτική πάλη του Ρώσου – Σοβιετικού συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς στη σταλινική περίοδο. Χιούμορ και απελπισία σε ίσες δόσεις.
28. Νατνιέζντα Μαντελστάμ, «Ελπίδα στα χρόνια της απελπισίας». Μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου, Μεταίχμιο. Η μαρτυρία της γυναίκας (και μετέπειτα χήρας) ενός από τους σημαντικότερους ποιητές της Σοβιετικής Ένωσης, από τα ματωμένα χρόνια του ΄30. Εξαιρετικά φροντισμένη έκδοση.
29. Νόρμαν Μάνεα, «Υποχρεωτική ευδαιμονία».Μετάφραση Αλόη Σιδέρη, Άγρα. Τέσσερις υπέροχες νουβέλες για το ρουμάνικο σταλινισμό του Τσαουσέσκου, σ΄ ένα βιβλίο που του αξίζει -από κάθε άποψη- δεύτερη καριέρα.
30. Στεφάν Βιζινσέυ, «Εγκώμιο των ώριμων γυναικών». Μετάφραση Άανυ Σπυράκου, Κώστας Πόταγας, Αλεξάνδρεια. Μισό λογοτεχνία, μισό εξιστόρηση της αντικομουνιστικής εξέγερσης στη Βουδαπέστη του 1956. Υπέροχο βιβλίο ενός Ούγγρου εστέτ.
31. Βικτόρ Σερζ, «Αναμνήσεις ενός επαναστάτη».Μετάφραση Ρεβέκα Πεσάχ, Scripta. Επαναστάτης, που φυλακίστηκε στη σταλινική Ρωσία, στράφηκε στον τροτσκισμό και κατάγγειλε τα πάντα πολύ νωρίς, αλλά δεν τον πίστεψαν.
32. Σάιμον Σέμπαγκ Μοντεφιόρε, «Η αυλή του κόκκινου τσάρου».Μετάφραση Ρόζα Ιωαννίδου, Ποταμός. Βιογραφία του Στάλιν με εξαντλητική αναφορά σε πηγές και έμφαση στο περιβάλλον του, πριν και -κυρίως- μετά την Επανάσταση.
33. Ίλια Ζμπάρσκι, «Οι ταριχευτές του Λένιν». Μετάφραση Γιάννης Μπαζός, Σοφίτα. Να κλάψεις ή να γελάσεις; Οι περιπέτειες της μούμιας του Λένιν, από τότε που ο μέγας πραξικοπηματίας πέθανε μέχρι σήμερα. Οι αναλογίες κομμουνισμού - θρησκειών. Η εξαγωγή της τεχνογνωσίας της μουμιοποίησης προς άλλους ηγετίσκους, αλλά και Ρώσους μαφιόζους.
34. Λεβ Κανσόν, «Γράμματα από τα γκουλάγκ». Μετάφραση Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Επίκεντρο. Άμεσες, κοφτές, πυκνότατες μαρτυρίες από πρώτο χέρι.
35. «Αναρχικοί και μπολσεβίκοι στη Ρώσικη Επανάσταση». Ποικίλοι συγγραφείς και μεταφραστές, Αλεξάνδρεια. Οι αναρχικοί εξηγούν τον ολοκληρωτισμό των μπολσεβίκων.
36. Τζόσουα Ρουμπενστέιν, «Οι τελευταίες μέρες του Στάλιν». Μετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος, Ψυχογιός. Πολύ καλή εξιστόρηση της περιόδου, που δείχνει το επερχόμενο αδιέξοδο της δικτατορίας, η πτώση της οποίας ακολούθησε λίγες δεκαετίες μετά. Ταυτόχρονα, φαίνεται και ο διαταραγμένος ψυχισμός του Στάλιν.
37. Βασίλι Αξιόνοφ, «Οι ουρανοξύστες της Μόσχας». Μετάφραση Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Καστανιώτης. Ένας μάστορας της σάτιρας τσακίζει κόκαλα με πλήρη ασέβεια προς το Στάλιν.
38. Λέον Τρότσκι, «Η προδομένη επανάσταση». Ποικίλες εκδόσεις. Η εκδοχή του Τρότσκι, ενός -εξίσου ολοκληρωτικού με το Στάλιν, αλλά κάπως πιο καλλιεργημένου προσωπικά- επίδοξου δικτατορίσκου.
39. Β. Ι. Λένιν. «Τελευταία γράμματα και άρθρα».Σύγχρονη Εποχή. Πεθαίνοντας, ο Λένιν δυσκολευόταν να γράψει ή και να υπαγορεύσει ακόμα. Ωστόσο, στα τελευταία κείμενά του, διαβλέπει την ακόμα χειρότερη εξέλιξη που θα πάρει το ολοκληρωτικό του κράτος με το Στάλιν, τονίζοντας ότι ο τελευταίος είχε βρίσει ακόμα και την Κρούπσκαγια, τη γυναίκα του άρρωστου ηγέτη και ζητώντας την αντικατάστασή του από τη θέση του Γραμματέα του κόματος.
40. Σβετλάνα Αλεξιέβιτς, «Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου». Μετάφραση Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Πατάκης. Το τέλος της κομουνιστικής δυστοπίας, με τη ακριβολόγα ματιά της νομπελίστριας συγγραφέα που πήγε τη δημοσιογραφίζουσα γραφή όσο ψηλά μπορούσε να πάει.
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
13°
2. Τσέσλαβ Μίλος, «Η αιχμάλωτη σκέψη». Μετάφραση Ανδρέας Παππάς, Παπαδόπουλος. Κλασικό βιβλίο μαρτυρίας από τον (μετέπειτα νομπελίστα) μέγιστο Πολωνό ποιητή. Άργησε, αλλά χάρη στον εκδότη και το μεταφραστή του, ήρθε.
3. Τζον Ριντ, «10 μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο». Ποικίλες εκδόσεις και μεταφράσεις.
4. Μίλαν Κούντερα, «Το αστείο». Μετάφραση α) Γιάννης Τσάκαλης, Κάλβος β) Γιάννης Χάρης, Εστία. Το πρώτο από τα πολλά μυθιστορήματα του μεγάλου Τσέχου συγγραφέα, για το ζοφερό κλίμα, αλλά με ιδιότυπο σαρκασμό, στον «υπαρκτό» σοσιαλισμό.
5. Ανατόλι Ριμπάκοφ «Τα παιδιά απ΄ το Αρμπάτ». Μετάφραση Ανταίος Χρυσοστομίδης, Γνώση. Πολύτομο έργο, δυσεύρετο σήμερα. Κι ένα τόμο να βρείτε όμως, πάρτε το. Ο σταλινισμός σε όλο του το μεγαλείο. Το χρωστάω στο Ν. Παπαγιάννη. 
6. Άυν Ραντ, «Εμείς οι ζωντανοί». Μετάφραση Έφη Καλιφατίδη. Λογοτεχνία πολύ υψηλού επιπέδου από τη Ρωσοαμερικανίδα συγγραφέα και φιλόσοφο: η Επανάσταση, η ανελευθερία, η διάψευση, το αδιέξοδο.
7. Μαρίνα Τσβετάγιεβα, «Μια ζωή μέσα στη φωτιά». Μετάφραση Μάρω Κατσίκα, Εστία. Η συγκλονιστική προσωπική περιπέτεια μιας από τις δύο Ρωσίδες / Σοβιετικές σημαντικότερες ποιήτριες του 20ού αιώνα (ή αλλή ήταν η Αχμάτοβα).
8. Ρόζμαρι Σάλιβαν, «Η κόρη του Στάλιν». Μετάφραση Πέτρος Γεωργίου, Πατάκης. Η κόρη του Στάλιν, που υιοθέτησε το όνομα Αλιλούγεβα, υπήρξε αντικομμουνίστρια, φυγάς στις ΗΠΑ, άπατρις. Εδώ η ιστορία της.
9. Τζορτζ Όργουελ, «1984», ποικίλες εκδόσεις. Η σημαντικότερη δυστοπική λογοτεχνική πραγμάτωση ενός καταπιεστικού κομουνιστικού καθεστώτος στη Βρετανία του 1984, όταν το βιβλίο είχε βγει το 1946. Εκτός των άλλων, έδωσε διεθνώς και τις λέξεις «οργουελικός», «Μεγάλος Αδελφός». 
10. Τζορτζ Όργουελ, «Η φάρμα των ζώων», ποικίλες εκδόσεις. Η ωραιότερη σατιρική αλληγορία για την Επανάσταση. 
11. Τζορτζ Όργουελ, «Φόρος τιμής στην Καταλωνία», ποικίλες εκδόσεις. Τα «κατορθώματα» των σοβιετικών και του Ισπανικού Κομουνιστικού Κόμματος στον Ισπανικό Εμφύλιο, από τη σκοπιά ενός πολεμιστή υπέρ των Δημοκρατικών.
12. Ντόναλντ Ρέιφιλντ, «Οι δήμιοι του Στάλιν». Μετάφραση Ρένα Χατχούτ, Μοντέρνοι καιροί. Βιογραφία του Στάλιν, Επανάσταση, διαμόρφωση των τρομερών μηχανισμών καταστολής του σταλινισμού.
15. Άρθουρ Κέσλερ, «Το μηδέν και το άπειρο». Ποικίλες εκδόσεις και μεταφράσεις. Ίσως το γνωστότερο διεθνώς μυθιστόρημα για τις Δίκες της Μόσχας.
17. Τιμ Τζουλιάδης, «Οι εγκαταλειμμένοι». Μετάφραση Μαρία Φακίνου, Πατάκης. Εκπληκτική έρευνα για την τύχη ενός μεγάλου αριθμού υπηκόων των ΗΠΑ, που βρέθηκαν, από ποικίλες διαδρομές, στα σοβιετικά γκουλάγκ. 
18. Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ». Μετάφραση α΄ τόμος: Κίρα Σίνου, β΄: Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Πάπυρος. Μνημειώδες έργο έρευνας και προσωπικής μαρτυρίας. Έδωσε στην ανθρωπότητα τη λέξη «γκουλάγκ», σαν συνώνυμο του στρατόπεδου εξόντωσης. Νόμπελ Λογοτεχνίας.
19. Αλεξάντρ Σολζενίτσιν, «Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς». Βίπερ και Πάπυρος, δυο τουλάχιστον μεταφράσεις. Μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικά στοιχεία, παρόμοιας με το παραπάνω έμπνευσης. 
20. Αν Άπλμπαουμ, «Σιδηρούν παραπέτασμα. Συνθλίβοντας την Ανατολική Ευρώπη 1944 – 1956». Μετάφραση Κώστας Κουρεμένος, Αλεξάνδρεια. Βιβλίο με ιστορίες και μικροϊστορίες από την επέκταση της σοβιετικής αυτοκρατορίας στην Ευρώπη, καθώς οι σοβιετικοί προέλαυναν νικώντας τους ναζί, μέχρι και την αλλαγή του ΄56. Άρτια έκδοση.
21. Βασίλι Γκρόσμαν, «Ζωή και πεπρωμένο». Μετάφραση Γιώργος Μπλάνας, Γκοβόστης. «Έπος ελπίδας και ανθρωπισμού» της οικογένειας Σαπόσνικοφ, τοιχογραφία της επαναστατικής και μετεπαναστατικής Ρωσίας. Ίσως το σημαντικότερο πεζό για το θέμα του.
22. Βασίλι Γκρόσμαν, «Τα πάντα ρει». Μετάφραση Γιώργος Μπλάνας, Γκοβόστης. Η ιστορία ενός έγκλειστου επί 30 χρόνια στα γκουλάγκ, που απελευθερώνεται το 1953. Μπόνους: δυο σπουδαία δοκίμια, ένα για το Λένιν, κι ένα για το Στάλιν. 
23. Δανιήλ Χαρμς, «Γαλάζιο τετράδιο». Μετάφραση Ροδούλα Παππά, Νεφέλη. Ανάλεκτα ενός μείζονος Ρώσου – (αντι)σοβιετικού γραφιά, σουρεαλιστή, ασεβούς, ποικιλόμορφου και σχεδόν αγνώστου.
25. Βαλάμ Σαλάμοφ, «Ιστορίες από την Κολιμά». Μετάφραση Ελένη Μπακοπούλου, Ίνδικτος. Ο χειρότερος γεωγραφικός χώρος των γκουλάγκ, το άριστο γράψιμο, η φροντισμένη μετάφραση. 16 χρόνια έγκλειστος εκεί ο Σαλάμοφ: αυτό είναι το καταστάλαγμά του, μεταξύ λογοτεχνίας και μαρτυρίας. 
27. Τζούλιαν Μπαρνς, «Ο αχός της εποχής». Μετάφραση Θωμάς Σκάσσης, Μεταίχμιο. Μυθιστόρημα βασισμένο στη ζωή, το έργο και την αντικαθεστωτική πάλη του Ρώσου – Σοβιετικού συνθέτη Ντμίτρι Σοστακόβιτς στη σταλινική περίοδο. Χιούμορ και απελπισία σε ίσες δόσεις.
28. Νατνιέζντα Μαντελστάμ, «Ελπίδα στα χρόνια της απελπισίας». Μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου, Μεταίχμιο. Η μαρτυρία της γυναίκας (και μετέπειτα χήρας) ενός από τους σημαντικότερους ποιητές της Σοβιετικής Ένωσης, από τα ματωμένα χρόνια του ΄30. Εξαιρετικά φροντισμένη έκδοση. 
29. Νόρμαν Μάνεα, «Υποχρεωτική ευδαιμονία». Μετάφραση Αλόη Σιδέρη, Άγρα. Τέσσερις υπέροχες νουβέλες για το ρουμάνικο σταλινισμό του Τσαουσέσκου, σ΄ ένα βιβλίο που του αξίζει -από κάθε άποψη- δεύτερη καριέρα.
30. Στεφάν Βιζινσέυ, «Εγκώμιο των ώριμων γυναικών». Μετάφραση Άανυ Σπυράκου, Κώστας Πόταγας, Αλεξάνδρεια. Μισό λογοτεχνία, μισό εξιστόρηση της αντικομουνιστικής εξέγερσης στη Βουδαπέστη του 1956. Υπέροχο βιβλίο ενός Ούγγρου εστέτ.
31. Βικτόρ Σερζ, «Αναμνήσεις ενός επαναστάτη». Μετάφραση Ρεβέκα Πεσάχ, Scripta. Επαναστάτης, που φυλακίστηκε στη σταλινική Ρωσία, στράφηκε στον τροτσκισμό και κατάγγειλε τα πάντα πολύ νωρίς, αλλά δεν τον πίστεψαν.
33. Ίλια Ζμπάρσκι, «Οι ταριχευτές του Λένιν». Μετάφραση Γιάννης Μπαζός, Σοφίτα. Να κλάψεις ή να γελάσεις; Οι περιπέτειες της μούμιας του Λένιν, από τότε που ο μέγας πραξικοπηματίας πέθανε μέχρι σήμερα. Οι αναλογίες κομμουνισμού - θρησκειών. Η εξαγωγή της τεχνογνωσίας της μουμιοποίησης προς άλλους ηγετίσκους, αλλά και Ρώσους μαφιόζους.
35. «Αναρχικοί και μπολσεβίκοι στη Ρώσικη Επανάσταση». Ποικίλοι συγγραφείς και μεταφραστές, Αλεξάνδρεια. Οι αναρχικοί εξηγούν τον ολοκληρωτισμό των μπολσεβίκων. 
36. Τζόσουα Ρουμπενστέιν, «Οι τελευταίες μέρες του Στάλιν». Μετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος, Ψυχογιός. Πολύ καλή εξιστόρηση της περιόδου, που δείχνει το επερχόμενο αδιέξοδο της δικτατορίας, η πτώση της οποίας ακολούθησε λίγες δεκαετίες μετά. Ταυτόχρονα, φαίνεται και ο διαταραγμένος ψυχισμός του Στάλιν.
37. Βασίλι Αξιόνοφ, «Οι ουρανοξύστες της Μόσχας». Μετάφραση Δημήτρης Τριανταφυλλίδης, Καστανιώτης. Ένας μάστορας της σάτιρας τσακίζει κόκαλα με πλήρη ασέβεια προς το Στάλιν.
38. Λέον Τρότσκι, «Η προδομένη επανάσταση». Ποικίλες εκδόσεις. Η εκδοχή του Τρότσκι, ενός -εξίσου ολοκληρωτικού με το Στάλιν, αλλά κάπως πιο καλλιεργημένου προσωπικά- επίδοξου δικτατορίσκου.
40. Σβετλάνα Αλεξιέβιτς, «Το τέλος του κόκκινου ανθρώπου». Μετάφραση Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, Πατάκης. Το τέλος της κομουνιστικής δυστοπίας, με τη ακριβολόγα ματιά της νομπελίστριας συγγραφέα που πήγε τη δημοσιογραφίζουσα γραφή όσο ψηλά μπορούσε να πάει.
