Η κόρη του Στάλιν

Δεν γνωρίζω αν έχει γραφτεί άλλη βιογραφία, αφιερωμένη σε συγγενή μιας προσωπικότητας. Η τραγική ειρωνία μάλιστα εδώ είναι ότι η συγκεκριμένη βιογραφία έχει τίτλο το είδος της συγγένειας («Η κόρη του Στάλιν»), όταν η βιογραφούμενη περισσότερο από το μισό της ζωής της-όσο ζούσε στη Σοβιετική Ένωση μετά το θάνατο του πατέρα της και κατόπιν στην Αμερική μετά την αυτομόλησή της-προσπάθησε, με τεράστιο ψυχικό κόστος, να απεκδυθεί τη συγγένεια, ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που ένας πρώην κρατούμενος πιστεύει πως μπορεί να σβήσει από το βιογραφικό και τη μνήμη του την περίοδο φυλάκισής του.

«[H ταινία] Ομπλόμοφ επανέφερε τη Σβετλάνα στις ρώσικες ρίζες της. Είχε επιμείνει αποφασιστικά η κόρη της να είναι αμιγώς Αμερικανίδα, προσφέροντάς της την καλύτερη αμερικανική εκπαίδευση και εξαλείφοντας σκόπιμα καθετί ρώσικο από τη ζωή του παιδιού. Αρνιόταν να διδάξει στην Όλγκα τη ρωσική γλώσσα. Επρόκειτο σαφώς για μια προσπάθεια να απομονώσει την Όλγκα από το δικό της παρελθόν, καθώς ήξερε το κόστος που θα είχε για την Όλγκα μια ταύτισή της με τον Στάλιν ως παππού της. Ωστόσο η Σβετλάνα δεν είχε ποτέ υπολογίσει το κόστος αυτής της θυσίας για τη δική της ψυχή. Είπε τον πόνο της στη Ρόζα, θρηνώντας για το γεγονός ότι έχει αποκοπεί από τη “μουσική και το άρωμα της μητρικής μου γλώσσας. Την καταπίεσα και τη φίμωσα. Μείνε εκεί μέσα, αλλά βγάλε το σκασμό!”. Επρόκειτο για ένα φρικτό ακρωτηριασμό. “Η ψυχή μου έκλαιγε, σαν να ήταν φυλακισμένη και δεν ήξερα το γιατί...”».

Η βιογράφος της Σβετλάνα Αλιλούγεβα, Rosemary Sullivan ταξίδεψε στις ΗΠΑ, στη Ρωσία, στη Γεωργία, στην Αγγλία, στον Καναδά και στο Μεξικό και συνάντησε από κοντά πρόσωπα που συνδέθηκαν με την κόρη του Στάλιν. Επιπλέον μελέτησε αρχεία του FBI, της CIA και του ρωσικού κράτους για να μας δώσει τη βραβευμένη βιογραφία μιας γυναίκας που «... η Αμερική έχει εκμεταλλευτεί εξευτελιστικά, κατηγορώντας την ταυτόχρονα ότι εκείνη εκμεταλλεύεται εξευτελιστικά τον εαυτό της. Οι Σοβιετικοί την αποκηρύσσουν ως προδότρια και ως υποχείριο των Ηνωμένων Πολιτειών, και οι οικείοι της την αποκηρύσσουν ως ανισόρροπη, ενώ οι πιο φαντασιόπληκτοι λευκοί Ρώσοι εμιγκρέδες, οι οποίοι απορρίπτουν την κόρη του Στάλιν εκ προοιμίου και ολοκληρωτικά, διατυμπανίζουν ποικιλοτρόπως ότι η διαμονή της στην Ελβετία είχε σκοπό την ανάληψη χρημάτων που είχε κρύψει εκεί ο πατέρας της και ότι το ενδιαφέρον για τη θρησκεία αποτελεί μια αναιδή πρόφαση, αφού στην πραγματικότητα είναι Σοβιετική κατάσκοπος. Το τελευταίο πράγμα, απ’ ό,τι φαίνεται, το οποίο θα σκεφτόταν ποτέ οποιoσδήποτε από αυτούς τους κήνσορες είναι ότι [...] ίσως η Σβετλάνα να εγκατέλειψε τη Σοβιετική Ένωση έχοντας μέσα της κάτι σαν αίσθηση καθήκοντος να εκτελέσει μια αποστολή-να αποκηρύξει το “σύστημα” του πατέρα της και να προσπαθήσει να επανορθώσει για τα εγκλήματά του. Ουδείς δείχνει να διερωτάται τι μπορεί να σημαίνει το να είναι μια γυναία κόρη του Στάλιν, να έχει ανατραφεί με το ευαγγέλιο της ταξικής διαπάλης, και αργότερα να έχει γίνει μάρτυρας της φρίκης την οποία παρήγαγε η εφαρμογή αυτού του ευαγγελίου, και ταυτόχρονα να θεωρεί τον εαυτό του σοβαρό, στοργικό και πνευματικό άνθρωπο...».

Αυτή η παράγραφος από το άρθρο στο New Yorker του κριτικού λογοτεχνίας και ειδήμονα σε θέματα σχετικά με τη Ρωσία Έντμουντ Γουίλσον περικλείει τη Σβετλάνα Ιωσόφνοβα Αλιλούγεβα. Το βιβλίο της Sullivan φαίνεται να συμφωνεί με την οπτική του αρθρογράφου έτσι όπως αναπτύσσει-και με κάποιες ανατριχιαστικές λεπτομέρειες-τα επεισόδια της ζωής της κόρης του Στάλιν (και κυρίως με το σχολιασμό τους). Στις 540 σελίδες της βιογραφίας παρελαύνουν συγγενείς, σημαντικά πολιτικά πρόσωπα, ρώσοι και αμερικανοί πράκτορες, διανοούμενοι και επαναστάτες καθώς συναντώνται με την «πριγκίπισσα του Κρεμλίνου» που κατέληξε ογδόντα πέντε χρονών, από καρκίνο, σ’ ένα γηροκομείο στο Σπρινγκ Γκριν της Αμερικής ως Σβετλάνα Αλιλούγεβα.

Το 1957, τέσσερα χρόνια μετά το θάνατο του πατέρα της η Σβετλάνα, αποφάσισε να αλλάξει το επώνυμό της από Σταλίνα σε Αλιλούγεβα. Ήταν το επώνυμο της μητέρας της, που αυτοκτόνησε όταν η Σβετλάνα ήταν 6 χρονών. Πολλά χρόνια αργότερα, έφηβη πλέον, θα μάθει την αλήθεια, γεγονός που θα της επηρεάσει όλη τη μετέπειτα ζωή της. «... Μια μέρα εκείνη την άνοιξη (είχε μόλις κλείσει τα δεκάξι) έτυχε να διαβάσει [σε αγγλόφωνο περιοδικό] ένα άρθρο για τον πατέρα της. Αυτό ανέφερε “όχι ως είδηση, αλλά ως πασίγνωστο γεγονός” ότι η σύζυγός του, η Ναντιέζντα Σεργκέεβνα Αλιλούγεβα είχε αυτοκτονήσει τη νύχτα της 8ης Νοεμβρίου 1932. Η Σβετλάνα λίγο έλειψε να πάθει ανακοπή. [...] Φαίνεται πως οι πάντες το γνώριζαν εκτός από την ίδια, την κόρη της. Πρέπει να ένιωσε τότε μεγάλη οργή για την προδοσία της μητέρας της. Και έστρεψε αυτή την οργή προς τον πατέρα της. Ήξερε πως μπορούσε να φερθεί μερικές φορές ο πατέρας της. Τον είχε δει να γίνεται κακότροπος ακόμη και βάναυσος. Ήταν βέβαιη ότι η δική του σκληρότητα είχε ωθήσει ωθήσει τη μητέρα της στην αυτοκτονία...»).

H (απίστευτα ενδιαφέρουσα) βιογραφία της Σβετλάνα Αλιλούγεβα είναι και μια ιστοριογραφία (μέσα από μια ψυχαναλυτική ματιά). Γιατί αυτό το «ορφανό» κορίτσι κατέληξε να υιοθετηθεί από την Ιστορία και να μετατραπεί σε ένα τραγικό πρόσωπο. Γιατί η Ιστορία στερείται συναισθημάτων, πόσο μάλλον όταν αφορά στη διακυβέρνηση ενός αιμοσταγούς δικτάτορα και στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Η μετάφραση είναι του Πέτρου Γεωργίου. Το βιβλίο βραβεύτηκε με το RBC Taylor 2016 και το British Columbia Canada National. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.