Η τέχνη της πειθούς

«H τέχνη της πειθούς», Μάρκος Τύλλιος Κικέρων

Συγγραφείς: May James M., Cicero Marcus Tullius

Μεταφραστής: Χρήστος Μπαρουξής

Η οργάνωση των ανθρώπινων κοινωνιών και η ανάγκη συνύπαρξης και ανάπτυξης δεσμών μεταξύ τους οδήγησε αντίστοιχα στην επιτακτική αναγκαιότητα της επικοινωνίας, της θέσπισης ενός συστήματος κανόνων ώστε να πάψει να υπερισχύει ο μυικά ισχυρότερος. Με την πάροδο του χρόνου αποδείχτηκε πως πάντα στις ανθρώπινες κοινωνίες θα επικρατούν οι ισχυρότεροι με τη μόνη διαφορά ότι μετατοπίστηκε το κριτήριο από τη ρώμη του σώματος στην πνευματική ευρωστία. Σε ηγέτες των ανθρώπινων κοινωνιών αναδεικνύονταν πια εκείνοι που είχαν τη δύναμη να επιβληθούν στο λαό, πείθοντας τους άλλους και επιβάλλοντας σε αυτούς τις απόψεις τους αναπτύσσοντας μια τέτοια στρατηγική και μεθοδικότητα που τους έκανε να υπερτερούν έναντι των λοιπών διεκδικητών της εξουσίας.

Από τα ομηρικά έπη ως τα μεγάλα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, είτε αυτά αφορούσαν μακρόπνοα δημιουργήματα τέχνης είτε κείμενα με φιλοσοφικό και ιστορικό περιεχόμενο,  η ρητορική τέχνη και κατ’ επέκταση η τέχνη της πειθούς, η δύναμη επιβολής στους άλλους με επιχειρήματα λογικού και θυμικού χαρακτήρα προβάλλεται ως η κατεξοχήν ικανότητα που πρέπει να διακρίνει τα έλλογα όντα.

Η άνθιση εξάλλου αυτής της τέχνης ήταν συνυφασμένη με την έκρηξη του αθηναϊκού πολιτισμού και του δημοκρατικού πολιτεύματος κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα ανοίγοντας το δρόμο για σπουδαίους νομοδιδάσκαλους και ρήτορες αργότερα, στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Επιφανέστερος όλων των λατίνων ρητόρων και νομικών ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων, εύλογα συνεχίζει να γοητεύει με την καθαρότητα της σκέψης του, τη γοητεία του λόγου του, την ακρίβεια των επιχειρημάτων του και τις οδηγίες προς … ναυτιλωμένους που άφησε ως παρακαταθήκη, προς όσους δηλαδή αναζητούν την καλλιέργεια και τη βελτίωση της τέχνης και της τεχνικής του πείθειν.

Ένας από τους γοητευμένους μελετητές του Κικέρωνα είναι και ο Αμερικανός James M. May στο συγκεκριμένο βιβλίο που εκδόθηκε πρόσφατα στην Ελλάδα από τις εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ. Επιχειρεί να επικαιροποιήσει την επιτακτική αυτή ανθρώπινη δεξιότητα που αποτελεί ένδειξη πολιτισμού σε μια εποχή που δυστυχώς η μυική δύναμη και η βία, λεκτική και σωματική, εμφανίζονται ακόμη και στις αίθουσες της Βουλής ή των δικαστηρίων. Ο Μay  προχώρησε στην έκδοση αυτού του διαχρονικού οδηγού πειθούς, βασισμένος στη σοφία του σπουδαιότερου Ρωμαίου ρήτορα, εκθειάζοντας και συνάμα μεθοδεύοντας μια γνώση πολύτιμη για κάθε άνθρωπο σε οποιαδήποτε εποχή.

Ξεκινώντας από μια λιτά γραμμένη βιογραφία του Κικέρωνα  ώστε οποιοσδήποτε αναγνώστης να έρθει σε επαφή με τη συλλογιστική και τις προσλαμβάνουσες του αρχαίου συγγραφέα, κορφολογεί με ενδιαφέροντα τρόπο τα σημεία εκείνα του έργου που καθοδηγούν εύκολα και κατανοητά τον ενδιαφερόμενο στην κατάκτηση του στόχου.

Στην ενότητα πώς να κερδίζετε κάθε επιχείρημα αναπτύσσει τις καταβολές της ευφράδειας και της πειστικής ομιλίας, αναλύοντας τους τρεις βασικούς της παράγοντες, τη φύση (δηλ. την τάση/έφεση), την τέχνη (την εκμάθηση/μαθητεία) και την άσκηση (εξάσκηση). Στην ίδια ενότητα προβαίνει σε μια ουσιαστική τομή ανάμεσα στην έννοια της ρητορικής και της αλήθειας ενώ ταυτόχρονα προχωρά στην ανατομία του ρητορικού λόγου, επισημαίνοντας τα αναγκαία χαρακτηριστικά που πρέπει να περιλαμβάνει. Η εύρεσις, η στάσις και τα αποδεικτικά αυτών μέσα, αλλά και ο λόγος (επιχείρημα και γλώσσα), το ήθος (η σχέση του ρήτορα με την αλήθεια), το πάθος (η συναισθηματική νοημοσύνη του ρήτορα) και η τάξις και διάταξις (δηλαδή η δομή του λόγου), αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για τη μεθόδευση και τη δόμηση της στρατηγικής της πειθούς που με σύνεση, μεθοδικότητα και εξάσκηση μπορούν να εξασφαλίσουν την επίτευξη του υπέρτατου σκοπού του ομιλητή..

Ο συγγραφέας του βιβλίου ωστόσο δεν περιορίζεται μόνο στην θεωρία, στον προσδιορισμό δηλαδή των στοιχείων εκείνων που επηρεάζουν το αποτέλεσμα μιας απόπειρας πειθούς, αλλά προβαίνει και στο επί της ουσίας παράδειγμα, αναφέροντας  ενδεικτικά το περιεχόμενο που πρέπει να έχει το προοίμιο ενός λόγου, η διήγηση ή έκθεση των περιστατικών,  η απόδειξη για  την ανασκευή ή για την επιβεβαίωση κάποιου ισχυρισμού ακόμη και η διατύπωση  του συμπεράσματος.

Οδηγίες για τη διαμόρφωση του ύφους, τα εκφραστικά μέσα, την καλλιέπεια και την ευπρέπεια, τη μνήμη δηλαδή αφενός την αναφορά σε προγενέστερες αντίστοιχες καταστάσεις αλλά και την ικανότητα να απομνημονεύει και να παραθέτει από στήθους την ομιλία του για την εξασφάλιση της αμεσότητας,  καθώς και τον τρόπο εκφοράς ενός λόγου εκτίθενται με περισσή λεπτομέρεια και ανάλυση.

Στο τρίτο δε μέρος του βιβλίου παρατίθενται αξιόλογα παραδείγματα ομιλιών και ο ρόλος τους για τη διαμόρφωση ενός κειμένου με πειστικότητα.

Στο τέταρτο μέρος του βιβλίου επισημαίνεται πως το άρτιο αποτέλεσμα απαιτεί προπαρασκευή ενώ στο πέμπτο ότι επιβεβλημένες είναι η κατάρτιση και η παιδεία ως απαραίτητες προϋποθέσεις για την επιτυχία ενός ρήτορα.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η τελευταία ενότητα με τον τίτλο «κικερώνειο σκονάκι» για αποτελεσματικές ομιλίες  στο οποίο ο συγγραφέας προβαίνει σε μια σύμπτυξη των προϋποθέσεων της άρτιας τέχνης της πειθούς. Φύση, τέχνη και εξάσκηση, εξάσκηση, εξάσκηση είναι ο βασικός χρυσός κανόνας. Ακολουθεί η ευφράδεια, και η ευλαβική εφαρμογή της αρχής της αναζήτησης πειστηρίων/επιχειρημάτων, η σωστή διάταξη/δομή της ομιλίας και η απομνημόνευσή τους, ενισχυμένα με αναφορές προγενέστερων σχετικών παραδειγμάτων.

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο ρόλο των συναισθηματικών/θυμικών πυλώνων που μπορούν να στηρίξουν ένα επιχείρημα και να συμβάλλουν καταλυτικά στην πειθώ. Η σαφήνεια και η ορθότητα του λόγου αποτελούν καίρια κριτήρια για την εξασφάλιση της πειθούς, προϋποθέσεις που έχουν ωστόσο να κάνουν και με τη γνώση του ακροατηρίου προς το οποίο κάποιος απευθύνεται. Η εκφορά φυσικά του λόγου, ο ήχος της φωνής, η ένταση και οι διακυμάνσεις της σκιαγραφούν το προφίλ του εκφέροντος το λόγο καθορίζοντας εν πολλοίς το αποτέλεσμά του.

Χρησιμοποιώντας τρεις βασικής εκφράσεις του βιβλίου: Συχνά η πένα είναι ισχυρότερη από το ξίφος, οι λέξεις χωρίς ουσία είναι κενές και η μίμησις είναι η πιο ειλικρινής μορφή κολακείας και όχι μόνο, η τέχνη της πειθούς όπως προσφέρεται μέσα από το βιβλίο του May και την επιμέλεια των εκδόσεων ΔΙΟΠΤΡΑ ανοίγει νέους ορίζοντες πατώντας στα χνάρια του έμπειρου Κικέρωνα, όπως συμβαίνει διαχρονικά με τη μελέτη της αρχαίας γραμματείας. Ένα βιβλίο για κάθε ηλικία, για κάθε άνθρωπο που οραματίζεται την επιτυχία και μια βασική ψηφίδα πολιτισμού. Διαβάστε το.