Στην ονειροχώρα της Σάντρας Βούλγαρη

Ακριβώς ένα χρόνο έπειτα από την πρώτη της λογοτεχνική απόπειρα με τη νουβέλα «Ισμαήλ», η συνάδελφος Σάντρα Βούλγαρη επανέρχεται με το τρίο παραμυθιών για παιδιά και ενηλίκους «Ο κήπος με τα όνειρα».

Να ένα πολύ ενδιαφέρον υπόβαθρο: Σπουδές χορού, μακροχρόνια συμμετοχή σε χορευτικές ομάδες και διδασκαλία του αντικειμένου, ενδεκαετής αρθρογραφία στο πολιτιστικό τμήμα εφημερίδας. Ήταν άραγε εύλογο να στραφείς και στη λογοτεχνία κάποια στιγμή; Ήταν μάλλον απρόβλεπτο, κάτι που δεν περίμενα να συμβεί, αν και μικρή έγραφα, κυρίως ποιήματα. H αλήθεια είναι ότι το ένα οδήγησε στο άλλο. Ο χορός, μια στροφή της ζωής, και να η δημοσιογραφία, με επίκεντρο όμως τον χορό. Και μια μέρα μέσα από την καθημερινή τριβή με το γράψιμο άρχισαν να γεννιούνται αισθήματα, ιστορίες, εικόνες, η έμπνευση, η διέξοδος των ονείρων και των συναισθημάτων η οποία αυτή τη φορά δεν με οδήγησε να σηκωθώ να χορέψω, αλλά να γράψω μια νουβέλα και μια συλλογή από τρία παραμύθια.

Η πρώτη σου νουβέλα, «Ισμαήλ», παρουσιάστηκε σαν performance στην Αθήνα, καθώς και στο νησί της Μήλου, σε αίθουσα εκδηλώσεων για παιδιά Γυμνασίου-Λυκείου. Πόσο δύσκολη στάθηκε η διασκευή του έργου; Ή μήπως ήταν εξαρχής στόχος σου να δομηθεί με τρόπο που να ευνοεί τη μεταφορά του στη σκηνή; Η διασκευή του έργου δεν ήταν καθόλου δύσκολη, ίσως επειδή όταν έγραφα ζούσα το έργο μέσα από το σώμα μου αλλά και την φαντασία μου: με χρώματα, εικόνες, μουσική, ακόμη και χορό. Καθώς έγραφα φανταζόμουν τις σκηνές σαν να έβλεπα μια ταινία ή ένα θεατρικό έργο να εκτυλίσσεται μπροστά μου. Λες και η αληθινή μου επιθυμία ήταν να γυριστεί μια ταινία ή να κάνω μια παράσταση. Έτσι όταν ξεκινήσαμε να δουλεύουμε με την Ιρίνα Μπόικο, που ανέλαβε το βίντεο και τη σκηνοθεσία, πολύ εύκολα δημιουργήσαμε την περφόρμανς που συνδύαζε χορό, sand art, δηλαδή ζωγραφική με άμμο, σκιά, βίντεο, λόγο και μουσική.

Η ιστορία του βιβλίου αφορά επιγραμματικά τον έρωτα ανάμεσα σε έναν Κούρδο μετανάστη και μια σύγχρονη Αθηναία. Ο ρατσισμός και η αποδοχή της διαφορετικότητας αποτελούν κεντρικές θεματικές σε μια νουβέλα με άφθονα αλληγορικά υποστρώματα. Γιατί διάλεξες τη συγκεκριμένη αφηγηματική πλατφόρμα; Ήθελα να μιλήσω για έναν έρωτα ασυνήθιστο, να αγγίξω το θέμα του ρατσισμού με ένα φαινομενικά απαλό, πιο έμμεσο τρόπο πλην όμως έντονο. Μια κοπέλα που ζει ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα γράφει ένα παραμύθι για μια ιστορία πολύ δική της, πολύ σύγχρονη. Ο κόσμος των ονείρων και των παραμυθιών μού φάνηκαν η κατάλληλη πλατφόρμα για να ξετυλιχτεί η ιστορία με υπονοούμενα, αλληγορίες, σύμβολα. Ένιωθα πως έτσι τα επίπεδα που μπορεί να διαβαστεί η νουβέλα διευρύνονταν και ο κάθε αναγνώστης θα ένιωθε και θα ταυτιζόταν διαφορετικά. Δίνω ένα στίγμα για το θέμα του ρατσισμού και της αποδοχής της διαφορετικότητας, χωρίς να κολλάω μόνο σε αυτά. Η πραγματική ιστορία που κρύβεται κάτω από την ερωτική είναι περισσότερο «φεμινιστική» παρά «αντιρατσιστική». Μιλάει για μια γυναίκα που αναζητάει τον εαυτό της, τη δύναμή της μέσα από το όνειρο της αγάπης. Ο τρόπος που ενηλικιώνεται είναι μέσα από έναν έρωτα ασυνήθιστο, διαφορετικό, ίσως ακραίο, που δοκιμάζει τα όριά της.

Αντικρίζεις παρόμοια ζευγάρια στο διάβα σου; Υπάρχει χώρος για τέτοιους ακανθώδεις έρωτες σε μια τόσο πολωμένη εποχή; Δεν έχω δει τέτοια ζευγάρια στην Αθήνα, στο εξωτερικό πολλά, ίσως αυτή να είναι και η επιθυμία και το όνειρό μου γράφοντας τον «Ισμαήλ»: να δω μια μέρα την Αθήνα να γεμίζει με ζευγάρια διαφορετικών εθνικοτήτων και κουλτούρων. Να δούμε μαύρους με Ελληνίδες, μουσουλμάνους με Ελληνίδες ή το αντίστροφο, να περπατούν στους δρόμους της πόλης μας χέρι χέρι... Πιστεύω πως υπάρχει πάντα χώρος για τον έρωτα, αρκεί να το επιτρέψουμε. Αυτό που με στεναχωρεί είναι πως όλο και λιγότεροι άνθρωποι επιτρέπουν στον εαυτό τους να ερωτευτούν.

Ας επιμείνω λίγο στο θέμα: την ώρα που το μεταναστευτικό πρόβλημα σπεκουλάρεται από ακροδεξιά, δεξιά και αριστερά, πιστεύεις ότι απέχουμε από επαναλαμβανόμενα φαινόμενα τύπου «Corpus Christi», ακόμη και με αφορμή έναν έρωτα; Δεν απέχουμε καθόλου, όταν έφηβοι σχολιάζουν θετικά την παρέμβαση της Χρυσής Αυγής στο «Corpus Christi». Aυτό που πιο πολύ με σοκάρει είναι όταν ανακαλύπτω πόσοι γνωστοί φίλων ή και φίλοι σκέφτονται να ψηφίσουν Χρυσή Αυγή ή την έχουν ήδη ψηφίσει... άνθρωποι κατά τα άλλα μορφωμένοι, γενναιόδωροι, φιλειρηνικοί. Πληγώνομαι όταν καμιά φορά γυρνάω το βράδυ σπίτι και συναντάω στην περιοχή της Πλατείας Αμερικής, όπου μένω, ομάδες Χρυσαυγιτών να έχουν βγει για να «καθαρίσουν» τη γειτονιά μας, με την αστυνομία να τους ακολουθεί.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να επέλθει ένα μίνιμουμ αρμονίας στην Ελλάδα της κρίσης; Φυσικά φταίει η έλλειψη ενός κράτους, που κάνει πολλούς να πιστεύουν σε οποιοδήποτε είδος αυτόκλητης παρέμβασης. Ίσως μας πάρει πολλά χρόνια για να αλλάξουμε τρόπο σκέψης.

Περνώντας στη νέα σου δουλειά, «Ο κήπος με τα όνειρα», η οποία τυπικά απευθύνεται σε παιδιά και νέους, θα ήθελες να μας πεις τι σε εξώθησε να γράψεις ιστορίες υπό τη μορφή παραμυθιού; Είναι ένας χώρος που με ενδιαφέρει πολύ ο χώρος του παραμυθιού. Θέλω να τον εξερευνήσω περαιτέρω μέσα από τη γραφή ακόμη και το χορό. Θα έλεγα πως είναι ένας κόσμος οικείος για μένα, γιατί μου αρέσει έτσι κι αλλιώς να ζω μέσα στα παραμύθια. Θεωρητικά, ο «Κήπος με τα όνειρα» απευθύνεται σε παιδιά άνω των 8 ετών και νέους, όμως διαβάζεται εξίσου εύκολα από μεγάλους. Νομίζω πως τα παραμύθια που γράφω είναι περισσότερο παραβολές για μικρούς και μεγάλους, με ενδιαφέρει όμως να πειραματιστώ και με ιστορίες για μικρά παιδιά. Επίσης με ενθουσιάζει το θέμα της εικονογράφησης των παραμυθιών, έχουμε εξαιρετικούς εικονογράφους στην Ελλάδα και η επιθυμία μου είναι να γράψω παραμύθια που θα εικονογραφηθούν.

Όπως και στον «Ισμαήλ», έτσι και εδώ υπάρχει ο έρωτας, το παραβολικό στοιχείο και προπάντων όνειρο. Αγαπάς και ονειρεύεσαι κι εσύ η ίδια εξίσου σφοδρά; Ή μήπως εξορκίζεις την όποια έλλειψη στο γραπτό; Μάλλον αγαπάω και ονειρεύομαι πολύ. Όσα γράφω εκφράζουν απόλυτα αυτό που είμαι. Θυμάμαι ένα σχόλιο που άκουσα σε μια πρόσφατη συνάντηση: Η ζωή του παραμυθά θα πρέπει να συμβαδίζει με όσα λέει και γράφει, είπε κάποιος. Το πιστεύω αυτό. Φανταστείτε κάποιον να γράφει για νεράιδες και να μην έχει βρεθεί ή να μην έχει περπατήσει για ώρες ολόκληρες μόνος του σε σιωπηλά δάση. Φανταστείτε κάποιον να μιλάει για τον έρωτα και να μην έχει αγαπήσει πολύ.

Τι είναι αυτό που σε θέλγει στη μικρή φόρμα; Η οικονομία του λόγου; Η πρακτικότητα; Η μεστότητα; Τι, τέλος πάντων; Γενικά είμαι λιγομίλητη, θεωρώ τα πολλά λόγια φτώχια και πως η ουσία χάνεται όταν επεκτείνεται κανείς. Αν έχεις πει όσα θέλεις δεν χρειάζεται να φλυαρήσεις, σκέφτομαι πως αυτό είναι κάτι που εκτιμάει ο αναγνώστης.

Με βάση την εμπειρία σου, είναι ευκολότερη ή δυσκολότερη η πεζογραφία για ένα δημοσιογράφο; Από τη μια, όντως διαθέτει κανείς την εξοικείωση, από την άλλη, πρόκειται για μια δουλειά που τείνει να ξεζουμίζει τον δημιουργό της πνευματικά. Εξαρτάται πώς το βλέπει κανείς. Υπάρχουν μέρες που γυρνάω από τη δουλειά και αισθάνομαι εξαντλημένη, αισθάνομαι πως δεν μπορώ να γράψω ούτε μια λέξη παραπάνω κι αυτό μπορεί να συνεχιστεί για μέρες, μήνες. Μέσα βέβαια από τη δημοσιογραφία εκφράζεσαι έτσι κι αλλιώς, επομένως περνούν εποχές που αποτυπώνω τις εικόνες, τις σκέψεις μου μέσα από άρθρα. Όταν έρθει η έμπνευση, η ώρα εκείνη που αισθάνομαι ότι έχω μια ιστορία που θέλω να γράψω, τίποτα δεν μπορεί να με σταματήσει, με οδηγεί η ιστορία μου και η διακαής ανάγκη μου να την κυοφορήσω.

Έχεις ζήσει την τέχνη στο έπακρο, την έχεις βιώσει και στο εξωτερικό. Παράγει κατά τη γνώμη σου περισσότερη τέχνη η Ελλάδα από όση μπορεί να καταναλώσει; Είναι ωφέλιμος αυτός ο πληθωρισμός; Το μεγάλο πρόβλημα είναι το οικονομικό και το πόσο οι άνθρωποι που ασχολούνται με την τέχνη μπορούν να ζήσουν από αυτήν ή χρειάζεται να κάνουν μια άλλη δουλειά εάν δεν έχουν υποστήριξη από κάπου. Αλλιώς είναι πολύ ωραίο να γίνεται πολλή τέχνη, εμένα προσωπικά μου αρέσει, αρκεί βέβαια να μη γίνεται πρόχειρα. Οι low budget ή no budget καταστάσεις μπορεί να μοιάζουν ρομαντικές και συχνά είναι και αξιόλογες, αρκετές φορές όμως έχουν μέτρια αποτελέσματα και τρέφουν την ψευδαίσθηση κάποιων που νομίζουν πως είναι καλλιτέχνες.

Υποσημείωση στο ίδιο ερώτημα: με δεδομένη τη σχεδόν πειθαναγκαστική απόφαση να μεταστραφεί ένα μεγάλο κομμάτι του ελληνικού πληθυσμού στην πρωτογενή παραγωγή, σε στενοχωρεί η επίγνωση του καλλιτεχνικού δυναμικού που θα στερηθεί η χώρα στο άμεσο μέλλον απλά και μόνο εξαιτίας των οικονομικών συνθηκών; Και δεν μας οδηγεί άραγε νομοτελειακά η κρίση σε κάτι που η τέχνη πάσχισε να αποτινάξει; Τον ελιτισμό; Εννοείται πως στεναχωριέμαι και βιώνω πολλές από τις επιπτώσεις της κρίσης στη ζωή μου και τις ζωές ανθρώπων γύρω μου. Παρόλα αυτά νιώθω πως έχουμε αρχίσει και βλέπουμε μερικά από τα καλά της κρίσης. Κάποια παραδείγματα: Πρόσφατα πήγα σε συνάντηση μιας φοβερής σχετικά νέας βιβλιοφιλικής ομάδας, των «Book Rebels», η οποία δημιουργήθηκε διαδικτυακά, ενώ φίλοι μου πήγαν σε εκδήλωση της επίσης facebook ομάδας «Κάθε Σάββατο» στην Αθήνα. Τις ίδιες μέρες είχα την τύχη να παρακολουθήσω μία από τις Μουσικές Δευτέρες που οργανώνει η ομάδα μουσικών του ΚΕ.Θ.Ε.Α. «Διάβαση», αλλά και ένα από τα εργαστήρια χορού ηλικιωμένων που οργανώνει η Στέγη. Όλα αυτά μου συνέβησαν μέσα στη διάρκεια λίγων ημερών και με έχουν συνεπάρει. Μήπως επιτέλους ήρθε η ώρα να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να καταλάβουμε γιατί φτάσαμε στην κρίση; Δεν ξέρω, πάντως νομίζω πως εάν δούμε την κρίση με άλλο μάτι, ίσως να είναι ακριβώς αυτό που χρειαζόμαστε για να συνέλθουμε.

Ποια βιβλία αρέσκεσαι να διαβάζεις όταν δεν γράφεις; Μου αρέσουν πολλά και διαφορετικά μεταξύ τους. Αυτή την περίοδο με περιμένει μια στοίβα που δεν ξέρω πότε θα τελειώσω. Μεταξύ τους, «Η ιστορία του διάφανου βασιλιά» της Ρόζα Μοντέρο, «Ίριδα η πόλη της ψυχής μας» της Σουζάνας Χατζηνικολάου, «Το παιχνίδι του Θεού» της Μάργκαρετ Λόρενς, «Αλεπουδίτσα» της Mary Webb, «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου» του Γκαίτε.

Πώς βλέπεις τον εαυτό σου στο μέλλον; Σαν χορεύτρια; Πεζογράφο; Δημοσιογράφο; Όλα μαζί; Αφήνομαι λίγο στο απρόβλεπτο, όχι ότι δεν έχω σχέδια και όνειρα να μπορώ να συνδυάζω όλα αυτά που μου αρέσουν παράλληλα με τη δουλειά μου ως δημοσιογράφος. Έχω παρατηρήσει ότι όταν κάτι αρχίσει να κινείται με τη δική σου πάντα προσπάθεια και επιθυμία ανοίγουν δρόμοι, όχι απαραίτητα αυτοί που περίμενες. Είναι ωραίο να τους ακολουθείς και να δεις πού θα σε βγάλουν.

---

Info

Η νουβέλα «Ισμαήλ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Το νέο βιβλίο της Σάντρας Βούλγαρη, «Ο κήπος με τα όνειρα», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.