«Η χορεύτρια του διαβόλου»

Λονδίνο 1936: Ένας διάσημος Αμερικανός συγγραφέας αντικρίζει, σε κεντρικό, εμπορικό δρόμο της πόλης, τη μυθική χορεύτρια Σολάνζ Νταλμόν, τη γυναίκα που ερωτεύτηκε παράφορα αλλά οδήγησε στο θάνατο – πριν από πολλά χρόνια. Τι έχει συμβεί; Είναι πράγματι αυτή; Επέστρεψε για να τον εκδικηθεί;

Με αυτό το γρίφο, όχι προφανώς σε αυτή τη συμπτυγμένη μορφή, το γρίφο που σκορπά εξαρχής μια βασανιστική αμφιβολία για το τι είναι πραγματικό, τι είναι πιστευτό, πώς ορίζεται η ιστορία και πού υπεισέρχεται η φαντασία, ξεκινά το νέο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου «Η χορεύτρια του διαβόλου» (εκδόσεις Ψυχογιός). Τα βασικά συστατικά της διήγησης ποντίζονται ήδη από τις πρώτες σελίδες, για να κλιμακωθούν γύρω από μια σύνθετη πλοκή.

Μεσοπόλεμος: ο αφηγηματικός χρόνος που θα αναπτυχθεί σαν δίνη στο πολυσέλιδο μυθιστόρημα, εκτεινόμενος και στις υπόλοιπες δεκαετίες της κρίσιμης αυτής περιόδου. Λονδίνο – κεντρική ευρωπαϊκή πρωτεύουσα αλλά και κέντρο κατασκοπείας. Κυριαρχεί αλλά δεν μονοπωλεί τον αφηγηματικό τόπο, που παρακολουθώντας τις επιταγές μιας πολυεπίπεδης δράσης και μιας καταιγιστικής ιστορικής συγκυρίας θα επιδείξει την αναγκαία ελαστικότητα ενός κοσμοπολίτικου τόξου: Παρίσι, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα, Νέα Υόρκη, Βερολίνο, Σκοτία.  Ένας έρωτας παράφορος αλλά ατελέσφορος, με αντικείμενο του πόθου τη δραματική και αινιγματική Σολάνζ, από τους έρωτες που η σύντομη τροχιά τους στις ζωές των ηρώων πυροδοτεί μεγάλες και σύνθετες μυθιστορηματικές περιπέτειες.

Λογοτεχνία και πολιτική, σπουδαίοι συγγραφείς, Ναμπόκοφ, Φιτζέραλντ, Μπέλοου και πολλοί άλλοι, και υπαρκτά πολιτικά πρόσωπα, Ίντεν, Τσόρτσιλ και... Χίλτερ! Κλασικά κείμενα της παγκόσμιας πεζογραφίας σε ανοιχτό διακειμενικό διάλογο, αλλά και μείζονος σημασίας δραματικά γεγονότα, ανίκανα –ας μου επιτραπεί η προσωποποίηση– να συνομιλήσουν με την Ιστορία. Αλλαγές συνόρων, συνωμοσίες των ισχυρών, διεθνής διπλωματία, οικονομική κυριαρχία, αθέμιτες εμπορικές συναλλαγές, ο αδικαιολόγητος, αν όχι ύποπτος, εφησυχασμός της Δύσης και στο «αβαθές», όπως αποδείχτηκε, μέλλον η εξάπλωση και κυριαρχία του ναζισμού: το μη πιστευτό, μέχρι την ύστατη ώρα, τέρας της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας.

Επιπλέον: Μυστηριώδεις ήρωες μιας σύνθετης μυθοπλασίας, που ανταλλάσσουν ένοχα μυστικά ή ψευδείς πληροφορίες, μείζονος σημασίας για τη μυθοπλασία αλλά και την ιστορική πραγματικότητα· ήρωες ασταθείς, μερικές φορές σε παλίνδρομη κίνηση ανάμεσα στο καλό και το κακό ή και απροσχημάτιστα αρνητικά χρωματισμένοι. Ήρωες που φορούν τα πολλαπλά πρόσωπα που επιτάσσει η αφήγηση (και ο συγγραφέας), σε μια δαιδαλώδη αναζήτηση του εαυτού, ο οποίος, όπως και τα αληθινά νοήματα της συγκυρίας στην οποία δρουν, διαρκώς διαφεύγει! Και φυσικά ο πρωταγωνιστής, που αντιτάσσει πεισματικά και ενίοτε γενναία τα δύο πρόσωπα του Ιανού σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να κρατηθεί ζωντανός, περνώντας ανάμεσα από τις φονικές συμπληγάδες της ιστορίας: τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Με άλλα λόγια, το νέο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου τα έχει όλα – κι αυτός ήταν ο στόχος, άλλωστε, όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος ο συγγραφέας. Όλα όσα απαιτεί και προϋποθέτει μια σύνθετη και πληθωρική διήγηση που εγγράφει, αλλά δεν υποτάσσει, τη μυθοπλασία της στο τραυματικό ιστορικό παρελθόν, ενώ θέτει βασικό και πρωτεύοντα στόχο να μιλήσει για το προβληματικό μας παρόν. Για ένα παρόν που εκτός των άλλων σοβαρών προβλημάτων του συχνά παραπαίει με αμφίσημες ερμηνείες, στις οποίες η γραμμή ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, τον υπαρκτό κίνδυνο και τη συνωμοσιολογία, την ενημέρωση και την εσκεμμένη παραπληροφόρηση ή αποσιώπηση είναι δύσκολο να οριστεί και να χαραχτεί.Το πρόσθετο ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η διήγηση-ποταμός δεν ακολουθεί μια γραμμική χρονική ακολουθία. Αντιθέτως, επιλέγει με πρωθύστερα και αναδρομές να εισχωρήσει βαθύτερα στο σώμα της ιστορίας, αλλά και της Ιστορίας. Άλλωστε επηρεασμένος, νομίζω, και από το μεγάλο Ρώσο κλασικό, τον Λέοντα Τολστόι –το «Πόλεμος και Ειρήνη» αναφέρεται δύο φορές στο βιβλίο–, ο συγγραφέας μοιάζει να αμφισβητεί την αντικειμενικότητα της εκ των υστέρων ιστορικής αφήγησης των γεγονότων. Εκείνος, επιλέγοντας τις δικές του τομές στο χρόνο, αλλά και το χώρο, και φέρνοντας σε θέσεις αντικριστές όψεις ετεροχρονισμένες και ίσως αθέατες, δεν φιλοδοξεί βεβαίως ως λογοτέχνης να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια. Διεκδικεί όμως ένα κομμάτι από την ερμηνεία της. Επιστρατεύει τις αντανακλάσεις, ενσωματώνει την επιλεκτική μνήμη. (Είμαστε βέβαιοι ότι όσοι γράφουν την ιστορία μας πράττουν το αντίθετο;)

Σε ευθεία αναλογία και οι μυθιστορηματικοί ήρωες: με τα πολλά πρόσωπα και τις πολλές αλήθειες μπορεί καταρχήν να εξυπηρετούν την ίντριγκα και τις αλυσιδωτές ανατροπές της δράσης και να εμπλουτίζουν την πλοκή με σασπένς, μπορεί να φλερτάρουν ριψοκίνδυνα με το κακό και να αποδεικνύονται άτολμοι στο καλό, δεν παύουν ωστόσο να είναι δημιουργήματα του συγγραφέα, ναι, αλλά και του ιστορικού και μετέπειτα του αφηγηματικού τους χρόνου. Και νομίζουμε ότι σωστά έπραξε ο Δάνδολος που δεν άφησε να κριθούν μονάχα εξ αποτελέσματος. Άλλωστε η λογοτεχνία παρέχει αυτή την ευεργετική δυνατότητα – να στρέφουμε τον καθρέφτη σε μια έστω επινοημένη συγχρονία. Σε αυτό που τότε έμοιαζε παιχνίδι της φαντασίας, μια μη πιστευτή απειλή, αλλά τελικά υπήρξε –και μπορούσε να μην είχε υπάρξει– η ρίζα, οι απαρχές ενός απόλυτα καταστροφικού κακού!