Βιβλιο

«Οι κλασικοί στη ζωή μας» επιστρέφουν σε ένα πολύτιμο βιβλίο του Nuccio Ordine

Οι μεγάλες σελίδες συνομιλούν μεταξύ τους και το αποτέλεσμα είναι μαγευτικό

Είναι μια από τις πιο σημαντικές εκδόσεις της σεζόν. Βρες το, σίγουρα. Πολλά λέγονται για τους κλασικούς και τα περισσότερα είναι βλακώδη κλισέ των άσχετων. Ο Nuccio Ordine αφήνει κατά μέρους τις γενικότητες και βάζει τα βιβλία να μιλήσουν μεταξύ τους. Στην πορεία, οι διαχρονικές σελίδες βγάζουν τα ρούχα τους και αποκαλύπτονται. Χιούμορ, ελπίδες, φοβίες, γέλια, έρωτες, ονειροφαντασίες, όλος ο παρδαλός κόσμος τους αποκαλύπτεται σε έναν αναγνωστικό παράδεισο που διαβάζεται σαν ερωτική επιστολή στη λογοτεχνία όσο και σαν update έργων που αρνούνται να χάσουν την αίγλη τους στο πέρασμα των αιώνων.

Σαίξπιρ, Πλάτωνας, Τόμας Μαν, Μακιαβέλι, Γκαίτε, Τσβάιχ, Ντίκενς, Θερβάντες, Μολιέρος, Όμηρος, Μπαλζάκ, Φλομπέρ, Καβάφης, Πεσόα, Εξιπερί. Η νεκρή φύση των δημιουργών αυτών θεωρείται από ορισμένους ντεμοντέ. Υπάρχει άλλωστε και η αδιάκοπη ροή νέων κυκλοφοριών υποστηριζόμενων από δυναμικό μάρκετινγκ, που υπαγορεύουν το συλλογικό γούστο. Όταν ωστόσο το κέλυφος ανοίγει, οι φόρμες σπάζουν, οι λέξεις αναπνέουν, φρέσκο αεράκι φυσά σε πανάρχαια μηνύματα. Οι δύο πρώτοι στίχοι του ποιήματος «Ένας αναγνώστης» από το «Εγκώμιο της σκιάς» του Μπόρχες είναι ενδεικτικοί για όσα μας επιφυλάσσονται εδώ: «Ας καυχιούνται οι άλλοι για τις σελίδες που έχουν γράψει· εγώ νιώθω περήφανος γι’ αυτές που έχω διαβάσει». Την ταπεινή αυτή υπερηφάνεια της ανάγνωσης μας προσκαλεί να γευτούμε ο Nuccio Ordine.

Ο καθηγητής ιταλικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Καλαβρίας και αρθρογράφος της Corriere della Sera ανθολογεί μια σειρά κειμένων που αγάπησε στη ζωή του και μοιράστηκε με τους φοιτητές του, επιδιώκοντας να δείξει ότι μπορούν ακόμη και σήμερα να απαντήσουν στα ερωτήματά μας. Αποθησαυρίζοντας την προσωπική του βιβλιοθήκη, επιλέγει 50 υπέροχα αποσπάσματα από την παγκόσμια λογοτεχνία όλων των εποχών, τα οποία τυπώνονται στον τόμο της Άγρας στην πρωτότυπη γλώσσα και στη μετάφρασή τους, και ακολούθως προβαίνει σε ένα σύντομο σχόλιο, περί τις δύο σελίδες για το καθένα.

Πρόκειται για εκπαιδευτικό πείραμα που δοκίμασε ο ίδιος κατά την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του, λανσάροντας μισάωρα αφιερωμένα στην ελεύθερη ανάγνωση αποσπασμάτων τα οποία πλημμύρισαν τις αίθουσες διδασκαλίας με καινούργια πρόσωπα αγοριών και κοριτσιών και έστειλαν γραμμή τους φοιτητές στο έργο των κλασικών. Μια απλή υπόθεση, η οποία επέφερε ευεργετικά αποτελέσματα: ένα σύντομο απόσπασμα μπορεί να ξυπνήσει την περιέργεια των αναγνωστών και να τους δημιουργήσει την επιθυμία να βυθιστούν σε ολόκληρο το πρωτότυπο έργο. Σύμφωνα άλλωστε με τον συγγραφέα, ένας πειραματικός, εξωθεσμικός χώρος είναι ο «πιο υγιής και γνήσιος τρόπος συνδιαλλαγής μας με τους κλασικούς συγγραφείς».

Ένα βιβλίο για την αγάπη των βιβλίων. Στη φλέβα του ημιδοκιμιακού λόγου και κοντά στο πνεύμα έργων σαν το «Περί λόγου, τέχνης και ζωής» του Τζορτζ Στάινερ ή το «Γράφοντας τις ζωές των άλλων» του Χαβιέρ Μαρίας. Μια ανθολογία γεμάτη αποφθεγματικό λόγο: «Η αληθινή γενέτειρα είναι αυτή όπου για πρώτη φορά ένα συνειδητό βλέμμα άγγιξε τον εαυτό σου: Η πρώτη μου πατρίδα ήταν τα βιβλία», όπως αναφέρει το παράθεμα της Γιουρσενάρ. Στην πορεία ανάμεσα στις σελίδες γίνεσαι λίγο σαν τον Μακιαβέλι, που στην εξορία του το 1513 στην Τοσκάνη περιγράφει πώς επιστρέφει από το καπηλειό για να απεκδυθεί τη ρυπαρή του φορεσιά και να συνομιλήσει με τους αρχαίους και τα γραπτά τους. Για το πώς αυτοί «απαντούν χάρη στον ανθρωπισμό τους», ώστε ο Φλωρεντινός γραμματέας να μη νιώσει «για τέσσερις ώρες καμιά έγνοια» και τρέφεται «μ’ εκείνη την τροφή που είναι αποκλειστικά δική του και για την οποία έχει γεννηθεί». Διαβάζοντας τις σελίδες του Ordine μπορείς και εσύ να γευτείς την αμβροσία των θεών. Μεταφέρεσαι ολόκληρος στον κόσμο τους.

Σε άλλα σημεία συναντάμε τον «παλαιοβιβλιοπώλη Μέντελ» του Τσβάιχ, για τον οποίο «το άγγιγμα ενός πολύτιμου βιβλίου ισοδυναμούσε με ό,τι θα σήμαινε για κάποιον άλλο η συνεύρεση με μια γυναίκα». Μόνο το βιβλίο ασκούσε πάνω του εξουσία. Το «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου δίνει απαντήσεις σε όσους θεωρούν πως κατέχουν την απόλυτη αλήθεια, κάτι που αποτελεί από μόνο του μορφή φανατισμού. Ενώ δε λείπει και ο Μπαλτάσαρ Γκρασιάν, με την πεποίθησή του πως μόνο η παιδεία θα μας σώσει από το μίσος.

Η «παιδεία» είναι λέξη κλειδί στο βιβλίο του Ordine. Σε ένα πρώτο εισαγωγικό μέρος έκτασης περίπου 50 σελίδων, υπάρχουν διδαχές ακόμη και για εκπαιδευτικούς. Με κεφάλαια όπως «Η γραφειοκρατία και τα συστήματα αξιολόγησης», «Να διαμορφώσουμε “αιρετικούς” πολίτες και όχι υπάκουα πρόβατα», «Δεν διαβάζεις τους κλασικούς για να περάσεις τις εξετάσεις του σχολείου», ο συγγραφέας δεν παύει να επιμένει στην ενθάρρυνση επιλογών αντίθετων προς τον κομφορμισμό και την κυρίαρχη ορθοδοξία, όσο και στην εμπειρία της περιπέτειας της γνώσης ως αυταξία. Ακούει κανείς στο ελληνικό σύστημα διδασκαλίας;

Όλα βρίσκουν τη θέση τους εδώ. Από τον «Μικρό πρίγκιπα» και τα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ» μέχρι τους «Μπούντενμπρουκς». Στις σελίδες τους, παρά την απόσταση αιώνων που μας χωρίζουν από αυτούς, είναι εφικτό να αφουγκραστούμε τον παλμό της ζωής στις πιο διαφορετικές όψεις της. Ένα βιβλίο που θα σου ανοίξει την όρεξη για διάβασμα. Υποστήριξέ το.