Τη νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής πέθανε ο σπουδαίος διηγηματογράφος μας Δημήτρης Πετσετίδης, γεννηθείς το 1940. Θάνατος αιφνίδιος και ακατανόητος, μέσα σ’ ένα ταξί, ενώ επέστρεφε στο σπίτι του στα Εξάρχεια από οικογενειακή βραδιά στο σπίτι μιας από τις κόρες του, στην Πλάκα.
Η ζωή του –όπως οι ζωές των ηρώων του– μοιραζόταν ανάμεσα στη Σπάρτη, όπου η μόνιμη κατοικία του, και την Αθήνα, τις δυο μητροπόλεις του Πελοποννησιακού μας πολέμου, συμβολικού, έστω, πλέον που μας τον αφηγήθηκε με τον απλό, φωτεινό και σχεδόν αιδήμονα λόγο του.
Από τους ελάχιστους πεζογράφους μας που έμειναν πιστοί στη μικρή φόρμα η οποία στα Γράμματά μας συνθέτει την πληρέστερη τοιχογραφία της εθνικής μας εμπειρίας, μας κληροδότησε δέκα συλλογές (η τελευταία ανέκδοτη) με υπερεκατό διηγήματα κοινωνικού και ατομικού ήθους. Πάμπολλα από αυτά αποτυπώνουν τις παιδικές και εφηβικές αναμνήσεις στη φοβερή Λακωνία του εμφύλιου, από τη λεγόμενη «Κατάσταση» με το μακελειό και τα επακόλουθα, την τρομοκρατία των χίτικων συμμοριών, το μίσος εκατέρωθεν, τις προδοσίες και τα ανεπούλωτα τραύματα στις ψυχές.
Σ’ ένα κριτικό δοκίμιό μου για το έργο του Πετσετίδη, αναρωτιόμουν πώς, με όλο αυτό το ζοφερό τοπίο, ο αναγνώστης δεν ένιωθε κατάθλιψη. Πρότεινα ως απάντηση το ήθος της αφήγησης, την αμεσότητα στη διάσωση του πηγαίου και του αυθεντικού. «Οι ώρες των εφηβικών καλοκαιριών, που επανέρχονται με τον εφιάλτη […] περνούσαν μέσα σε φρεσκάδα πράσινη και υδάτινη, στις “δέσες” του νερού, στο καλοκαιρινό φως και, προπάντων, μέσα στη μεγαλόπρεπη αδιαφορία της φύσης».* Λαμπερά καλοκαίρια διακοπών, μεσημεριάτικες περιπέτειες, παιχνίδια στις «δέσες» του νερού, πρώτες ερωτικές ανησυχίες, ζυμωμένες κι αυτές με εικόνες από την κόλαση, όπως του έφηβου αφηγητή που «παίζει» την εκτέλεσή του, αλλά δίπλα στο κορίτσι των ονείρων του, ώστε να πέσουν νεκρά μαζί, αγκαλιασμένοι.
Μεγαλώνοντας, το παιδί του εμφύλιου έρχεται από τη Λακεδαίμονα του πολέμου και της «κρυπτείας» στην ανάπηρη δημοκρατία της Αθήνας. Μεταβαίνει ταυτόχρονα από το εμφυλιακό ψυχόδραμα στη λογική των Μαθηματικών που σπουδάζει ζώντας τώρα τη μετα-ιστορική ευτέλεια και γκριζάδα. Ηλιόλουστος πόλεμος - σταχτιά ειρήνη την αντιμετωπίζει στα αθηναϊκά του διηγήματα ή στα σπαρτιάτικα αντίστοιχα με το απόθεμα χιούμορ, που δεν αποκλείει τη μελαγχολία, με ταπεινότητα και νοσταλγία. Σε άλλα πάλι διηγήματα κινητοποιεί χιούμορ, φαντασία, μαθηματικά θεωρήματα και λογική, όπως και το σκάκι (ήταν επιφανής σκακιστής ο Πετσετίδης). «Τα Μαθηματικά, ως γνωστόν, και η λογική τους δεν έχουν σχέση με τον αντικειμενικό κόσμο, άλλο αν κι εφαρμογές τους κυριαρχούν σε κάθε τομέα της πρακτικής ζωής μας», γράφει στο διήγημα «Η οροφή» («Ο Σαμπατές ζει»). Πράγματι, σημείωνα, τα μαθηματικά δεν καταργούν την πραγματικότητα, αλλά βοηθάνε για να πετάς πάνω από την οροφή της, όπως συμβαίνει στο διήγημα αυτό, από τη φροντιστηριακή εμπειρία του συγγραφέα. Ο ποιητής της αιθρίας έπαιζε κάποτε (ή έπαιζε πια…) σε ξένο γήπεδο (τίτλος συλλογής αθηναϊκών διηγημάτων).
Μνημονική ατμόσφαιρα ευδίας μέσα σε μαυρίλα θανάτου, αλλά και πολύτιμη, λαμπρή ενότητα: μνήμη/λήθη. «Άσε με να θυμάμαι τα όνειρά μου. Ακόμα κι εκείνους τους εφιάλτες, όταν με καταδίωκαν ληστές και άγρια θηρία και τα πόδια μου ήσαν κολλημένα στο χώμα, χωρίς να μπορώ να κάνω βήμα» («Άσε με να θυμάμαι», το τελευταίο διήγημα, στην τελευταία δημοσιευμένη συλλογή του Δημ. Πετσετίδη, με τον τίτλο «Επί τέσσερα», Εστία, 2014)
Ο διηγηματογράφος Πετσετίδης μετά και μαζί με τον Θαν. Βαλτινό, στενό φίλο και συντοπίτη του, ανύψωσαν συμβολικά την εμφύλια τραγωδία μας σε λυτρωτική μνήμη και γλωσσικό μνημείο της.
Το τελευταίο βιβλίο του, με άλλα είκοσι διηγήματα, από το ίδιο μνημονικό απόθεμα, παραμένει ανέκδοτο. Δεν έβρισκε εκδότη! Τα έχω δακτυλογραφημένα και τα διαβάζω με συγκίνηση. Μου δίνουν την ίδια ανακούφιση, μαζί με αίσθηση γαλάζιας αιθρίας που μου έδωσε η ανάγνωση του «Επιτάφιου του Περικλή» (του Θουκυδίδη) ως απολόγου του Πελοποννησιακού πολέμου.
*Δ. Ραυτόπουλος, Εμφύλιος και Λογοτεχνία, «Δημήτρης Πετσετίδης - Ένα παιδί στον εμφύλιο», εκδ. Πατάκη, 2012
Ο Παναγιώτης Σκληρός μας ταξιδεύει στη Λευκάδατων δεκαετιών του ’50, του ’60 και του ’70 μέσα από τα βιβλία «Μικρές λευκαδίτικες ιστορίες» και «Η Αλτάνη και άλλες Λευκαδίτικες ιστορίες»
Ρωτήσαμε 10 προσωπικότητες από τους χώρους των τεχνών, των βιβλίων, της πολιτικής και της ακαδημαϊκής ζωής να μας μιλήσουν για τα τρία βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν περισσότερο μέσα στο 2024. (Έχουμε κι ένα έξτρα. Κι είναι, φυσικά, ποίηση.)
5°
