O Καβάφης… ελεύθερος

Μέχρι να περιέλθει το αρχείο Καβάφη στο Ίδρυμα Ωνάση και να αποδοθεί στους Καβαφιστές όλου του κόσμου διήνυσε ένα σχετικά κρυπτικό βίο. Από τον ποιητή το κληρονόμησε ο Αλέκος Σεγκόπουλος – η σύζυγός του Ρίκα υπήρξε γραμματέας του Καβάφη μετά το 1926. Το περίεργο είναι πως ένας ποιητής όπως ο Καβάφης, τον οποίο ενδιέφερε τόσο η υστεροφημία, δεν άφησε φιλολογική διαθήκη που να υποδείκνυε πώς ήθελε να χειριστούν το αρχείο του οι κληρονόμοι. Εικάζεται ότι ο χωρισμός του ζευγαριού ήταν η αιτία να μείνει, μετά το θάνατο του ποιητή, ανεκμετάλλευτο για 8 χρόνια – κάτι που μας φανερώνει πολλά για το τι μπορεί να συμβεί, κάποιες φορές, με την πνευματική κληρονομιά, όταν τη διαχειρίζονται ιδιώτες. Ευτυχώς, το 1948, ο καβαφιστής Μιχάλης Περίδης θα πιστοποιήσει την ύπαρξή του με το βιβλίο του «Ο βίος και το έργο του Κωνστ. Καβάφη - Η ερεύνηση των χαρτιών του». Η περιπέτεια συνεχίστηκε μέχρι να αναλάβει το αρχείο ο Γ.Π. Σαββίδης τον Ιανουάριο του 1963.

Πενήντα χρόνια μετά «το Ίδρυμα Ωνάση απέκτησε το Αρχείο, γιατί το θεώρησε καθήκον του προκειμένου να μείνει στην Ελλάδα, αλλά και να μη κατακερματιστεί», όπως αναφέρει η διευθύντρια Επικοινωνίας του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου. «Στόχος και αρχή μας είναι το ανοιχτό Αρχείο. Προσβάσιμο, αλλά και ανοιχτό στην πληθυντική έρευνα. Όσα χρόνια το αρχείο ήταν στην κατοχή του Γ.Π. Σαββίδη ήταν ανοιχτό, αλλά σε έναν περιορισμένο κύκλο ανθρώπων. Κοντά στα 4 χρόνια που είμαι εδώ γνώρισα πολλούς επιστήμονες –και ακαδημαϊκούς– που έχουν γράψει για τον Καβάφη, χωρίς μέχρι πρότινος να είχαν πρόσβαση στο Αρχείο», ομολογεί ο φιλόλογος Θοδωρής Χιώτης, project manager του Αρχείου Καβάφη. «Πολλοί από τους γνωστούς μελετητές του ποιητή ήρθαν σε επαφή με το Αρχείο για πρώτη φορά, εδώ».

Η απρόσκοπτη πρόσβαση της επιστημονικής κοινότητας στο Αρχείο θα δώσει σίγουρα μια νέα θεώρηση στη ζωή και το έργο του ποιητή. Να ετοιμαζόμαστε για καινούργιες βιογραφίες, ενώ ήδη έχουμε τα πρώτα δείγματα γραφής από ανθρώπους που ―επιτέλους― μπόρεσαν να το μελετήσουν. Από τη συγγραφέα Έρση Σωτηροπούλου για το βιβλίο της «Τι μένει από την νύχτα» (εκδ. Πατάκη), μέχρι τους πανεπιστημιακούς Δημήτρη Δημηρούλη (Κ.Π. Καβάφης ― Τα ποιήματα. Δημοσιευμένα και αδημοσίευτα, εκδ. Gutenberg), οι Peter Jeffreys και Gregory Jusdanis που ετοιμάζουν μια νέα βιογραφία του Αλεξανδρινού, ενώ ο  Δημήτρης Παπανικολάου (επιστημονικός σύμβουλος σήμερα, του Αρχείου) είχε ήδη ολοκληρώσει το βιβλίο του «Σαν και μένα καμωμένοι» (εκδ. Πατάκη), όταν μπόρεσε να έχει πρόσβαση, κατόρθωσε, όμως, να ελέγξει κάποιες λεπτομέρειες, πριν την έκδοσή του. 

Νέοι ερευνητές, μεταπτυχιακοί φοιτητές,  έχουν ήδη μελετήσει κομμάτια του Αρχείου. Κάποιες εργασίες, μάλιστα, παρουσιάζονται στο πλαίσιο των Σεμιναρίων που διοργανώνει το Αρχείο. Έχει μεγάλη σημασία, δε, ότι ερευνητές που έχουν ολοκληρώσει τις εργασίες τους, μπορούν να «ξαναδούν» τη δουλειά τους, έχοντας πλέον τη δυνατότητα διασταύρωσης και επανεξέτασης. 

«Αυτή τη στιγμή το Αρχείο είναι ανοιχτό και προσβάσιμο για όλους τους ερευνητές που έχουν πρόθεση να γράψουν για τον ποιητή. Έχει πλήρως ψηφιοποιηθεί και μάλιστα με τον πιο σύγχρονο και εξελιγμένο τρόπο ώστε να αναδεικνύονται λεπτομέρειες, μέσω και της μεγέθυνσης, που τυχόν μπορεί να μην αντιληφθείς ελέγχοντας τα πρωτότυπα. Επίσης έχουμε κάνει πλήρη καταλογογράφηση και πλήρη αντιστοίχιση του καταλόγου Σαββίδη με το Αρχείο, για να καλυφθούν οι αναντιστοιχίες με την προηγούμενη καταλογογράφηση» θα διευκρινίσει ο Θοδωρής Χιώτης. 

Η assistant project manager, Μαριάννα Χριστοφή, και ο project manager του Αρχείου Καβάφη, Θοδωρής Χιώτης

Ο οποιοσδήποτε ερευνητής, φιλόλογος ή μη, μπορεί να στείλει μια αίτηση (www.kavafis.gr) και κατόπιν να έρθει στο Αρχείο – αυτή τη στιγμή στεγάζεται στο κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης και σύντομα θα μετεγκατασταθεί σε νέο χώρο. Μελλοντικά σκέφτονται να έχουν πρόσβαση σε μέρος ή όλο –τα πάντα βρίσκονται προς εξέταση– του ψηφιοποιημένου αρχείου και απλοί λάτρεις της ποίησης του Καβάφη. Το Αρχείο αποτελεί το αρχικό, σημαντικό υλικό για να γεννηθούν καινούργιες μελέτες, ενώ συνεχώς εμπλουτίζεται με όποια καινούργια έκδοση αφορά στον ποιητή. Η ψηφιοποίηση των τεκμηρίων έχει γίνει με τέτοιον τρόπο ώστε το υλικό να είναι πιο φιλικό στο χρήστη και οι διασταυρώσεις να γίνονται πιο εύκολα και αποτελεσματικά. Αυτός ο τρόπος δίνει απίστευτα ερεθίσματα στην ακαδημαϊκή έρευνα. «Η διαχείριση του Αρχείου έχει φιλολογική, πνευματική, αρχειακή και εθνική αξία και συνάδει με την αποστολή του Ιδρύματος, το οποίο υποστηρίζει την παιδεία και τον πολιτισμό για περισσότερα από 40 χρόνια» επισημαίνει η διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση Έφη Τσιότσιου. Η παρουσία της σε μια συζήτηση που αφορά περισσότερο διαδικαστικά θέματα απλά επιβεβαιώνει τη σκέψη πως το Ίδρυμα γνωρίζει ότι διαχειρίζεται έναν εθνικό θησαυρό.

«Όσο μπορείς» μια ταινία μικρού μήκους σε σενάριο της Σοφίας Βγενοπούλου και σκηνοθεσία Γρηγόρη Ρέντη. Η παραγωγή είναι του Αρχείου Καφάβη Ιδρύματος Ωνάση.

Μέχρι σήμερα έχουν δει το Αρχείο ερευνητές από Αυστραλία, Αμερική, Πορτογαλία, Ιταλία, Αίγυπτο, Πολωνία, Μεγάλη Βρετανία... Είναι χαρακτηριστικό πως η καθηγήτρια Συγκριτικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, Χάλα Χαλίμ, που έγραψε το βιβλίο «Αlexandrian Cosmopolitanism. An Archive» –καλεσμένη του Αρχείου σε σχετική συζήτηση στη Στέγη–, ανακάλυψε ερευνώντας το Αρχείο στοιχεία τα οποία θα εμπλούτιζαν περαιτέρω το βιβλίο της.

Κύριε Χιώτη, ποια είναι η εικόνα που σχηματίσατε για τον Καβάφη έχοντας μια καθημερινή σχέση με το Αρχείο; «Πρώτα απ’ όλα έχει τεράστιο ενδιαφέρον να παρακολουθείς και το πώς το Αρχείο επηρεάζει τους μελετητές. Αυτοί από τη μία παίρνουν υλικό και από την άλλη προσθέτουν νέα γνώση. Βλέπεις έναν ποιητή ο οποίος με επιμονή δημιουργεί ένα αρχείο του εαυτού του. Το αρχείο είναι το project της ανθρωπογεωγραφίας του. Κράταγε λίστες για τα πάντα. Από τους υπηρέτες και τα καθήκοντά τους, μέχρι σε ποιον έστελνε τα ποιήματα. Μπορείς να σκιαγραφήσεις έναν Καβάφη τρομερά τακτικό και λεπτολόγο. Είναι απίστευτο πώς έγραφε ξανά και ξανά τα ποιήματά του μέχρι το αποτέλεσμα να τον ικανοποιήσει. Τα σχεδιάσματά του δείχνουν τον ποιητή που αναζητάει σε βάθος την τέχνη του... Είναι βαθιά μορφωμένος, αισθητικός και αισθησιακός. Χρησιμοποιεί τις λέξεις με τον τρόπο που ένας γλύπτης σμιλεύει την πέτρα. Σμιλεύει την ιστορία, ξεχασμένες αισθήσεις που αφορούν το τώρα. Η ποίησή του ήταν πολύ μπροστά για την εποχή του. Ο Καβάφης έφτιαχνε το δρόμο της νέας ποίησης. Έχω ρωτήσει πολλούς ξένους ποιητές να μου πουν γιατί τους αφορά η ποίηση του Καβάφη. Η απάντησή τους είναι κοινή: Νιώθουμε πως απευθύνεται σε εμάς. Μας πιάνει αμέσως».

Από τους Καβαφιστές στους Cavafistas. Από τη σειρά εκδηλώσεων «Λέξεις και σκέψεις» στη Στέγη.

Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου μας ανακοινώνει –είδηση που ήρθε την ώρα της συζήτησης– πως το Ίδρυμα Ωνάση «ενέκρινε την παροχή ετησίως δύο μεταδιδακτορικών υποτροφιών, για την καβαφική έρευνα». Οι υποτροφίες είναι διεθνείς και η απόφαση του Ιδρύματος Ωνάση δείχνει τη ολιστική (ανοιχτή) αντίληψη που έχει για τη διαχείριση του Αρχείου και έχει να κάνει με την απελεύθερωση δυνάμεων. «Σε αυτή τη βάση σχεδιάστηκε ο θεσμός του International Cavafy Summer School» θα παρέμβει η assistant project manager Μαριάννα Χριστοφή. «Επιλεγμένοι νέοι ερευνητές, μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές θα έρθουν από όλο τον κόσμο 10 με 17 Ιουλίου στην Αθήνα, στο νεοκλασικό κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, για να παρακολουθήσουν διαλέξεις από καθηγητές όπως η Ναταλί Μελά (Πανεπιστήμιο Κορνέλ), Μαρία Μπολέτση (Πανεπιστήμιο του Λέιντεν), Karen Emmerich (Πανεπιστήμιο Πρίνστον), Michael Warner (Πανεπιστήμιο Γέιλ), Γρηγόρης Τζουσδάνης (Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο) και Patrick McGuinness (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης) και να παρουσιάσουν και τη δική τους έρευνα σχετικά με το καβαφικό έργο». Διαβάζοντας τα ονόματα των πανεπιστήμιων καταλαβαίνουμε πως τίποτα δεν αφήνουν στην τύχη οι διαχειριστές του Αρχείου – και επιμένουν στη διεθνή απήχηση του κοσμοπολίτη ποιητή. Την επιμέλεια του προγράμματος έχει ο Στάθης Γουργουρής (Πανεπιστήμιο Columbia) και ο Δημήτρης Παπανικολάου (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), ενώ η θεματική του πρώτου σχολείου είναι «Ο Καβάφης στον κόσμο». Το σχολείο θα επαναλαμβάνεται κάθε έτος με διαφορετική θεματολογία και στόχος του είναι να εμπλουτίσει την κληρονομιά του Αρχείου, να ανακαλύψει, εν τη γενέσει, τους αυριανούς Καβαφιστές και να διαδώσει το καβαφικό έργο.

Ο Καβάφης δεν αφορά μόνο τους ερευνητές – σε αυτούς απευθύνεται στοχευμένα ο Κύκλος των Ερευνητικών Σεμιναρίων που διοργανώνονται από το φθινόπωρο του 2016. Το Αρχείο Καβάφη διοργανώνει δράσεις σε σχολεία με πρωτότυπα εργαστήρια, αλλά και μια σειρά από εκδηλώσεις και διαλέξεις έγκριτων πανεπιστημιακών με απεύθυνση σε όλους μας. Θα λάβουν δράση στο χώρο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης. Ο τίτλος της πρώτης διάλεξης «Επάνοδος από την Ελλάδα» με τον καθηγητή του Αριστοτελείου, Μιχάλη Χρυσανθόπουλο (1/4). Κάθε διάλεξη θα έχει ως εκκίνηση ένα ποίημα. (Απαραίτητες οι κρατήσεις στο education@onassis.org). «Είναι απίστευτη η προσέλευση του κόσμου σε αυτές τις διαλέξεις, που καταδεικνύουν πως ο Καβάφης αφορά όλους τους Έλληνες κάθε ηλικίας» θα πει η κυρία Τσιότσιου. Για πρώτη φορά μάλιστα θα δοθούν τέσσερις παραστιακές διαλέξεις με αφορμή καβαφικά ποιήματα – διαλέξεις με το στοιχείο της performance, οι οποίες και ξεκινούν από την Τετάρτη 12 Απριλίου. Να σημειώσουμε πως όλες είναι δωρεάν.

«Οι επιστολές προς Σεγκόπουλο», στον Κύκλο ερευνητικών Σεμιναρίων

Ο Καβάφης πάει σχολείο

Μέχρι σήμερα το Αρχείο Καβάφη, μεταξύ άλλων, έχει υλοποιήσει περισσότερα από 35 εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία σε όλη την Ελλάδα («Οι στίχοι του Καβάφη σε μουσική Hip-hop», «Ο Καβάφης γίνεται κόμικ», «Ένα σχολείο γεμάτο Καβάφη», «Διαβάζοντας τον Καβάφη ψηφιακά», «Ο Καβάφης μέσα από το φωτογραφικό φακό» κ.ά). Επιπλέον, έχει διοργανώσει στη Στέγη 17 διαλέξεις που αφορούν στον Καβάφη, ημερίδα σε συνεργασία με το Πάντειο, κύκλο ερευνητικών σεμιναρίων στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, έχει εκδώσει ποιήματα του Αλεξανδρινού στο σύστημα Μπράιγ –σε λίγο καιρό θα κυκλοφορήσει ο δεύτερος τόμος–, ενώ το Ίδρυμα Ωνάση έχει υποστηρίξει οικονομικά μεταφράσεις ποιημάτων σε άλλες γλώσσες και ερευνητικές εργασίες όπως η έκδοση τoυ «Λεξικού παραθεμάτων» του Μιχάλη Πιερή. Το μέλλον προοιωνίζεται εξίσου δημιουργικό.

Ο Καβάφης σε σύστημα Μπράιγ

Μεταξύ των ερευνητών εμφανίστηκε κάποιος ψυχαναλυτής ερευνητής, θα ρωτήσω. «Έχει ενδιαφέρον αυτό που ρωτάτε, αλλά απ’ όσο γνωρίζω, καθαρά ψυχαναλυτικός ερευνητής δεν έχει έρθει» απαντάει ο Θοδωρής Χιώτης που πιστεύει πως αν ζούσε ο Καβάφης σήμερα δεν θα είχε, μάλλον, Facebook. «Δεν το νομίζω γιατί δεν είχε και τόσο άριστη σχέση με τις νέες τεχνολογίες». «Θεωρώ πως, αν είχε, θα έβρισκε σίγουρα κάποιο νέο, ικανό διαχειριστή» πιστεύει η Αφροδίτη Παναγιωτάκου. «Νομίζω ότι θα διατηρούσε public profile για να μην υπάρχει περιορισμός στον αριθμό των φίλων. Ίσως να “μπλόκαρε” κάποια σχόλια. Το πρόβλημα θα ήταν τα αποκηρυγμένα. Θα ήταν δύσκολο να εξαφανίσει τα ίχνη τους από το διαδίκτυο. Πάντως, αν αναλογιστούμε ότι ο ίδιος ο ποιητής εξέδιδε τα ποιήματά του σε αυτοτελή μονόφυλλα και τα μοίραζε κατά βούληση, θα ήταν –όπως έχει πει στο παρελθόν και ο Δημήτρης Παπανικολάου– ένας δυναμικός blogger. Το θέμα είναι αν θα διέθετε Facebook και ο Παλαμάς. Τότε, θα ζούσαμε πολλά».

Είναι ωραίο τελικά να γνωρίζεις πως ένα τέτοιο σημαντικό Αρχείο, με εθνικό και διεθνές ενδιαφέρον, έχει πέσει στα σωστά χέρια...

Φωτογραφίες από τα ακόλουθα χειρόγραφα – στην παρένθεση αναφέρεται το έτος γραφής του ποιήματος:

Eν τω μηνί Αθύρ (1917)

Περιμένοντας τους βαρβάρους (1904)

Επάνοδος από την Ελλάδα (1914)

Μύρης· Aλεξάνδρεια του 340 μ.X. (1929)

ΔΥΟ ΜΗΝΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟΙ ΣΤΟΝ ΜΕΓΑΛΟ ΠΟΙΗΤΗ Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗ

Ξεκινούν οι νέοι εκπαιδευτικοί κύκλοι του Αρχείου Καβάφη:

«Επτά ποιήματα - Επτά μαθήματα» και «Παραστασιακές διαλέξεις».

1.Επτά Ποιήματα, Επτά μαθήματα

Ωνάσειος Βιβλιοθήκη (Λεωφόρος Αμαλίας 56)

Σάββατο 1 Απριλίου 2017

13.00 - 15.00

«Επάνοδος από την Ελλάδα»

Συντελεστής: Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, Καθηγητής Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Σάββατο 8 Απριλίου 2017

13.00 - 15.00

«Ο Δημάρατος»

Συντελεστής: Γιάννης Παπαθεοδώρου, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Σάββατο 22 Απριλίου 2017

13.00 - 15.00

«Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»

Συντελεστής: Χριστίνα Ντουνιά, Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Σάββατο 29 Απριλίου 2017

13.00 - 15.00

«Η Πόλις»

Συντελεστής: Βασίλης Κολώνας, Καθηγητής Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, τμήμα  Αρχιτεκτόνων, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Σάββατο 6 Μαΐου 2017

13.00 - 15.00

«Περιμένοντας τους Βαρβάρους»

Συντελεστής: Μαρία Μπολέτση, Επίκουρη Καθηγήτρια Συγκριτικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Leiden

Σάββατο 13 Μαΐου 2017

13.00 - 15.00

«Εν τω Μηνί Αθύρ»

Συντελεστής: Τάκης Καγιαλής, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Σάββατο 20 Μαΐου 2017

13.00 –-15.00

«Συμεών»

Συντελεστής: Ευγενία Σηφάκη, Λέκτορας Θεωρίας της Λογοτεχνίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

2.Παραστασιακές Διαλέξεις

Ωνάσειος Βιβλιοθήκη (Λεωφόρος Αμαλίας 56)

Τετάρτη 12 Απριλίου 2017

19.30 - 21.30

«Μύρης: Μια παραστασιακή διάλεξη για το θρήνο και τη φιλία»

Συντελεστής: Μάριος Χατζηπροκοπίου, Υποψήφιος Διδάκτορας Σπουδών Επιτέλεσης, Πανεπιστήμιο του Aberystwyth

Τετάρτη 26 Απριλίου 2017

19.30 - 21.30

«Μέρες: Μια παραστασιακή διάλεξη για την αυτοβιογραφία και το ημερολόγιο».

Συντελεστής: Θοδωρής Χιώτης, Φιλόλογος, Project Manager Αρχείου Καβάφη/Ιδρύματος Ωνάση

Τετάρτη 10 Μαΐου 2017

19.30 - 21.30

«Τρώες: Μια παραστασιακή διάλεξη για τον ύπνο, την απώλεια, το χρόνο και τη διάρκεια»

Συντελεστής: Δημήτρης Παπανικολάου, Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης, Επιστημονικός Σύμβουλος Αρχείου Καβάφη/ Ιδρύματος Ωνάση

Τετάρτη 17 Μαΐου 2017

19.30 - 21.30

«Inventions: Μια παραστασιακή διάλεξη για το μελοποιημένο Καβάφη / Μια μουσική παράσταση 14 Inventions του Δημήτρη Μητρόπουλου».

Συντελεστές: Άννα Παγκάλου, μέτζο σοπράνο, Νικόλας Τσαλίκης, πιάνο

Η είσοδος και για τους δύο κύκλους εκπαιδευτικών δράσεων του Αρχείου Καβάφη είναι ελεύθερη στο κοινό. Τα δελτία εισόδου διατίθενται έως και μισή ώρα πριν την έναρξη της εκδήλωσης. Απαραίτητη η κράτηση θέσεων στο education@onassis.org.

Ιnfo: Πληροφορίες για τις ανοιχτές εκδηλώσεις του Αρχείου Καβάφη στο 2130178294. Ωνάσειος Βιβλιοθήκη, Αμαλίας 56, www.onassis.org.