Μπορείς να περάσεις μέσα από έναν τοίχο;

«Περνώντας από Τοίχους» είναι ο τίτλος με το memento της ζωής της. Μαρίνα Αμπράμοβιτς, περφόρμερ, εικαστικός, αρτ ζεν μάστερ, κοσμοπολίτισσα ερευνήτρια της «άυλης τέχνης», όπως ονομάζει την άσκηση-θέαμα με την οποία πορεύεται, δημιουργώντας δυο αιώνες τώρα συζήτηση και παραγωγή. Παράγει με το σώμα και το μυαλό η Αμπράμοβιτς, μια ενέργεια που βοηθά την είσοδο σε άλλες διαστάσεις. Έτσι λέει, έτσι θέλει να αυτοπροσδιορίζεται καλλιτεχνικά. Καθόλου πρωτότυπο για καλλιτέχνη, μιας και οι περισσότεροι περί αυτού επαίρονται. Πόσοι όμως το καταφέρνουν ουσιαστικά;

Στην περίπτωση της Αμπράμοβιτς, βέβαια, μιλούν η ιστορία της, οι αντοχές της, τα πεπραγμένα και το σύνολο του βίου της, μιας και ζωή και τέχνη, επιτυχία και αποδοχή, δικαιώνουν το πρόσωπο. Διάβασα την αυτοβιογραφία της, άλλη μια σπουδαία δουλειά από το θεσσαλονικιώτικο εκδοτικό οίκο «Ροπή», που μετά τις αντίστοιχες του technohead Moby και του νευρολόγου Όλιβερ Σάικς, μπορεί να καυχιέται πως σκοράρει τρία στα τρία: η ζωή της Αμπράμοβιτς, όπως και των δύο παραπάνω, δεν είναι μια σκέτη διήγηση βίων που από το μηδέν φτάνουν στο άπειρο ή όπως ορίζεται σε τέτοιου είδους σελέμπριτι εξομολογήσεις η όποια εξομολόγηση μυστικών που οδήγησαν στην επιτυχία. Είναι βέβαια κι αυτό, η κλειδαρότρυπα δηλαδή και η απογύμνωση ψυχής από πλευράς «διάσημου» που τροφοδοτεί το κοινό του με τιπς, συμβάντα, συμβουλές και συναφή περί ανέλιξης ή τρόπων για να τα καταφέρεις όπως αυτοί. Αδιαμφισβήτητα, έτσι πρέπει να είναι οι αυτοβιογραφίες, με όσα πιπεράτα, σκαμπρόζικα ή εξομολογητικά σε βαθμό πλήρους απογύμνωσης θέλουν να μαθαίνουν οι «φαν». Είναι όμως και το σημαντικότερο, όταν μιλάμε για τέτοια βιβλία σαν της «Ροπής»: καλειδοσκοπικές και εφ' όλης εξιστορήσεις καθημερινότητας μα και πνευματικής φύσης απογυμνώσεις και αποκωδικοποιήσεις που οδηγούν στην κατανόηση της αλήθειας που φέρει ο καθένας. Στην τέχνη του μα και στην ύπαρξή του. Και η βιογραφία της Μαρίνας Αμπράμοβιτς είναι συγκλονιστική.

The life and death of Marina Abramovic σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Γουίλσον, Ελβετία 2012, Theater Basel.

Όπως κι ο βίος της, και δεν μιλώ μόνο για το σήμερα, όπου ούσα διαπλανητική σταρ, μπορεί να «κηρύξει» σε όποιο μουσείο ή γκαλερί του πλανήτη θέλει εισπράττοντας περισσότερη δόξα, επιβεβαίωση και χρήμα φυσικά. Που για τις περφόρμανς της θα ανεβάσει ίνστα η Lady Gaga ευχόμενη καλή τύχη που θα αποφέρει τρία εκατομμύρια views. Της συμβαίνουν πλέον αυτά, τα δικαιούται, west is the best. Ή θα γίνουν ουρές από κόσμο προκειμένου να καθίσουν απέναντί της και να τους κοιτάξει βουβά στα μάτια, μέχρι να δούμε ποιος θα δακρύσει από την ένταση πρώτος. Ναι, τα γράφει αυτά η Αμπράμοβιτς, φυγείν αδύνατον από την αστερόσκονη της δημοσιότητας που τη λούζει.

Artist Portrait with a candle, από τη σειρά Places of Power, Βραζιλία 2013

Μα εμένα με συγκλόνισε από την πρώτη σελίδα σχεδόν το άλλο της κομμάτι. Αυτό το πριν που μεσολάβησε μέχρι να γίνει ό,τι κατάφερε. Εκείνη η σκοτεινή, «σοσιαλιστική» πρώην Γιουγκοσλαβία και η οικογένεια-«στοργικό σφαγείο», που εντός της έζησε δύσκολα χρόνια. Η μεγάλη της μύτη, που την έκανε να ντρέπεται πως δεν είναι όμορφη. Ο μεγάλος ήρωας φίλος του Τίτο πατέρας της, που ντουέτο με την επίσης μεγάλη σε κομμουνιστικά ιδεώδη μητέρα της προσπάθησαν να την καταστείλουν, βάζοντάς την σε «ορθά» καλούπια συντροφικότητας και σοσιαλιστικής συμπεριφοράς.

Ελευθερία! Μέχρι και την τελευταία σελίδα της αυτοβιογραφίας της, για την ελευθερία μιλά η Αμπράμοβιτς. Ελευθερία, ευτυχία, έρωτας. Τα τρία αυτά «έψιλον» την καθόρισαν και συνεχίζουν να την καθοδηγούν. Για τα τρία αυτά «έψιλον» δραπέτευσε από τον σοσιαλιστικό οικογενειακό και εθνικό «παράδεισο» στη Δύση. Στην Ολλανδία, όπου γνωρίζοντας τον Ουλάι, μυθικό ερωτικό σύντροφο και συνοδοιπόρο-συνδημιουργό στα ηρωικά πρώιμα χρόνια, σχεδόν εφευρίσκουν την περφόρμανς αρτ, καθώς ερωτευμένοι, ελεύθεροι και ευτυχισμένοι, τριγυρίζουν τον κόσμο μένοντας σε ένα βανάκι. Όλα τα υπάρχοντα σε ένα βαν κι όλα τα χιλιόμετρα σε έναν σκοπό: από τους Αβορίγινες της Αυστραλίας έως τους Ινδούς Γιόγκι κι από τους Θιβετιανούς Λάμα στο Κατμαντού μέχρι πίσω πάλι στις καταλήψεις του Άμστερνταμ, γλαφυρά περιγράφει η Αμπράμοβιτς το start up της τέχνης και της ζωής της, μιας και, σύμφωνα με τη μέθοδό της, εδώ είναι το κουμπί. Να μην τα διαχωρίζεις μα να τα συνθέτεις.

Thomas Lips (1975), επανεκτέλεση από το 7 Easy Pieces, Μουσείο Guggenheim, Νέα Υόρκη 205

Καλλιτέχνες εκτός ωραρίου, καλλιτέχνες νον στοπ, περιφερόμενοι, πλάνητες, η Μαρίνα κι ο Ουλάι διασχίζουν τον κόσμο. Μαθαίνουν τεχνικές αναπνοής και αυτοσυγκράτησης κάνοντας έρωτα κάτω από bondi trees και περφόρμανς όπου γης. Μιλούν με καλογεράκια και κιουρέιτορ, μιλούν έστω και με τη βουβή γλώσσα του σώματος και του αίματος που αναβλύζει από αυτό ζωντανά καθώς προσκαλούν και προκαλούν τον κόσμο που προστρέχει να δει την τέχνη τους.

Και τα γράφει συγκλονιστικά η Αμπράμοβιτς. Τσαλακώνεται: ο Ουλάι πέρα από την τέχνη της περφόρμανς ασκεί υπέρτατα και την «κουνελική»: σκλάβος του ποδόγυρου και ερωτομανής. Να και τι επίσης με εντυπωσιάζει σε αυτό το βιβλίο. Μέχρι και την τελευταία σελίδα η Αμπράμοβιτς δηλώνει μονογαμική μα και άτυχη, καθώς οι περισσότεροι εραστές της κινούνται στον αντίποδα: περιστασιακό σεξ κι όπου κάτσει! Ω, ναι, είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Εξομολογήσεις τύπου η κλειδαρότρυπα που σας έλεγα, αποκάλυψη τεχνικής σε περίπτωση που είστε καλλιτέχνες και επιθυμείτε «διαφώτιση», αφού η Αμπρά δίνει ορισμούς και μανιφέστα-πυξίδες προς «ναυτιλομένους» και την ίδια στιγμή δουλειά, δουλειά, δουλειά. Έτσι τα κατάφερε. Από τα χιλιάδες χιλιόμετρα κυριολεκτικά που διέσχισε στην εξοντωτική περφόρμανς του Σινικού Τείχους, έως τις φωτιές και τους σταυρούς που μέσα τους ξάπλωσε ή λιποθύμησε, αφού η τέχνη της πάντα εμπεριέχει τον κίνδυνο, η Αμπράμοβιτς δεν σταμάτησε ποτέ να μελετά και να δουλεύει. Βραζιλία, Βενετία, Νέα Υόρκη, διαμελισμένη Γιουγκοσλαβία, Αυστραλία, Ινδία, Ιαπωνία, συνθέτουν έναν χάρτη όπου κοπιάζει, εξερευνά και πράττει.

Και καταγράφει την αλήθεια της. Τις ήττες, τις πτωχεύσεις της σε συναισθηματικό επίπεδο αλλά και σε γνήσια οικονομικό. Πρεζόνια στο Άμστερνταμ και γιοτ πολυεκατομμυριούχων στο Αιγαίο. Σπα στις Μαλβίδες και σκληρά κρεβάτια σε ινδουιστικά ασράμ παρέα με κόκαλα νεκρών. Μπορείς να ακολουθήσεις τη μέθοδο Αμπράμοβιτς; Δύσκολο κι ας τα κάνει όλα να φαίνονται απλά. Μπορείς όμως να ακολουθήσεις τη δική σου. Να αποτινάξεις, αν είσαι καλλιτέχνης, λέει, τα δεσμά κάθε πατρίδας, οικογένειας, τόπου, φίλιων προσώπων και αναστολών, προτάσσοντας τόλμη και συνεχή μελέτη, μάθηση και γνώση. Και μετά, αν είναι, έρχονται η δόξα, η δημοσιότητα και ο πλούτος.

The artist is present. Λήξη της περφόρμανς διάρκειας τριών μηνών στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη το 2010. 

Θα το απολαύσετε το βιβλίο. Όπως και τις πλούσιες φωτογραφίες. Από απλά οικογενειακά ενσταντανέ, έως τα σπέσιαλ σουτς του Τέρι Ρίτσαρντσον. Το ξαναλέμε: ο Πάνος Χαρίτος και οι εκδόσεις «Ροπή» από τη Θεσσαλονίκη, για άλλη μια φορά μας χαρίζουν ένα βιβλίο κόσμημα. Τι απομένει; Να περάσεις μέσα από κάθε τοίχο που σου κόβει τη θέα. Αυτό είναι το νόημα, το μήνυμα και η τέχνη της «συντρόφισσας» Μαρίνας. 

Iconoclasts 2012. Με τον Τζέιμς Φράνκο.

Bolero 2013, Όπερα Παρισιού