Backstage!

Ζητήσαμε από το συγγραφέα της «Ανεξαρτησίας» (εκδ. Πατάκη) να μας αποκαλύψει μούσα, ιδέα, κινητήρια δύναμη και γενεσιουργό αιτία ενός από τα σημαντικότερα ελληνικά μυθιστορήματα της χρονιάς.

Αλήθεια το λέω, απλώς ιστορίες ήθελα να πω. Σίγουρα δεν επιδιώκω να είναι το βιβλίο χρηστικό, να καταλάβει ο αναγνώστης τη θεωρία των πιθανοτήτων, για παράδειγμα, να νιώσει την τυχαιότητα και το ρόλο της στη ζωή μας, σαν σε όνειρο, και μέσα από ιστορίες – αυτό, βέβαια, το θέλω. Και σίγουρα δεν ενδιαφέρομαι ποσώς να κάνω πολιτικό κήρυγμα, αποφάσισα πολύ νωρίς στη ζωή μου ότι σε αυτό είμαι άχρηστος (κυρίως γιατί δεν είμαι ποτέ απόλυτα πεπεισμένος για κάτι). Την «Ανεξαρτησία» τη δούλεψα πέντε χρόνια. Και δε θα την τέλειωνα σε πέντε χρόνια αν δεν περνούσα, το καλοκαίρι του 2011, δυο μήνες στο κρεβάτι με σπασμένο πόδι.

Μια και με ρωτάτε για αρχικές ιδέες, για ρίζες, ευχαρίστως να σας πω δυο-τρεις. Μια αφετηρία ήταν η μυστηριώδης Άννα, η γυναίκα που υποτίθεται ότι συμμετείχε στις πρώτες ενέργειες της 17Ν, τέλη δεκαετίας του 1970. Το 2007, όταν φαινόταν πια στον ορίζοντα το τέλος του “Logicomix”, μου πέρασε η σκέψη να γράψω μια ιστορία φανταστική που της δίνει σάρκα και οστά με το όνομα Ελένη. Αυτό ήταν ένα. Δεύτερο: υπάρχει ένα μυστήριο στην “Ανεξαρτησία”, κάτι σαν φόνος που θέλει ένοχο, συγκεκριμένα ποιος κάρφωσε την Ελένη το 1973, που όλα δείχνουν ότι ήταν ο αγαπημένος της, ο Μπίθρος ο Τσιγγάνος. Έτσι, λοιπόν, μέρος της πλοκής στήθηκε σαν αστυνομικό μυθιστόρημα, πλέχτηκε δηλαδή γύρω από τη λύση του μυστηρίου (που έχει να κάνει με την έννοια της ανεξαρτησίας). Εν αρχή ην και η ιστορικός-μέντιουμ που τη λένε Κλειώ, σαν τη μούσα της Ιστορίας, μια ιδέα που την εμπνεύστηκα από τα γραπτά του Γιούρι Τριφόνοφ, αν τον θυμάται κανείς.

Η Κλειώ είναι το αιώνιο πνεύμα της Ιστορίας, που ακούει τις φωνές και τις φωνούλες του παρελθόντος. Τέλος, στην αρχή-αρχή μου ήρθε και η τρελή ιδέα ότι ο άντρας της Ελένης είναι Ρομ. Τσιγγάνος. Το πόσο με δυσκόλεψε στο γράψιμο αυτό δε λέγεται! Πολλές φορές με ζόρισε τόσο πολύ, που τον άλλαξα, αλλά πάντα ξαναγύριζε, και τώρα χαίρομαι που επέμεινα. Οι πορείες που σου μένουν στο μυαλό για πάντα είναι συχνά οι ανήφοροι.

Ο Μεγάλος Γκάτσμπι

Ο υπέροχος Γκάτσμπι, ο ονειροπόλος, ο Γκάτσμπι επιτομή του αμερικάνικου ονείρου, ο Γκάτσμπι που πριν γίνει εκατομμυριούχος αγαπούσε την Ντέζι, αλλά εκείνη τον αρνήθηκε γιατί δεν είχε περιουσία, την κέρδισε ο Μπιουκάναν, που όμως δεν το έβαλε κάτω, που πλούτισε από το λαθρεμπόριο ποτών, Ν.Υόρκη, ποτοαπαγόρευση, αν δεν βάζω τελείες είναι γιατί παλεύω να γράψω στο ρυθμό της τζαζ, η μουσική της εποχής υπόκρουση στα μεγαλειώδη πάρτι όπου ο Γκάτσμπι προσκαλεί παραγωγούς κινηματογράφου, έκφυλες σταρλετίτσες, όλη την καλή κοινωνία που συνηγόρησε στο μύθο του Μεγάλου Μήλου, την πόλη όπου εκείνη την εποχή δεν μετρούσε τίποτα άλλο πέρα από το χρήμα και την κατανάλωση, ας βάλω μια τελεία.

Μεταφρασμένος από τον Άρη Μπερλή, ο «Μεγάλος Γκάτσμπι» του Σκοτ Φιτζέραλντ μιλάει για έναν ήρωα που ο χαρακτήρας του πηγάζει από το Δον Κιχώτη του Θερβάντες. Αλλά και από τα ιπποτικά μυθιστορήματα του Γουόλτερ Σκοτ, εκεί όπου οι ήρωες θεωρούν πως ο βράχος του κόσμου στηρίζεται με ασφάλεια στα φτερά της νεράιδας, πως τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει τον απόλυτο έρωτα, πως στο βάθος της νύχτας καραδοκεί η ευτυχία που έρχεται με τη νέα μέρα.

Στα πάρτι του ο Γκάτσμπι δεν πολυσυναναστρέφεται τους καλεσμένους, τους αφήνει να μεθοκοπούν στο μπαρ προτιμώντας να ατενίζει τον ουρανό. Και να μελαγχολεί στη θέα του πράσινου φωτός απέναντι, το φως του σπιτιού της Ντέζι. Κάθε νύχτα ο Γκάτσμπι ελπίζει πως από περιέργεια ή από κάλεσμα του πεπρωμένου η Ντέζι θα αναζητήσει την πηγή από όπου προέρχονται το γλέντι και η μουσική, που ο θόρυβός τους έρχεται από την απέναντι ακτή. Πως θα ακολουθήσει τα καραβάνια των καλεσμένων του και θα φανεί κι αυτή στο μέγαρό του. Γιατί ο Γκάτσμπι ελπίζει, αρνείται να παραδεχτεί πως τον αρνήθηκαν, άλλωστε δεν είναι πια φτωχός, έχει ό,τι μπορεί να επιθυμήσει ένας άντρας, αλλά και μια γυναίκα από έναν άντρα: πλούτη, δύναμη, διασυνδέσεις, μια γκαρνταρόμπα γεμάτη πουκάμισα μεταξωτά, υπηρέτες, τεράστια συλλογή αυτοκινήτων, φίνα έπιπλα.

Μέσα από μια φαινομενικά απλή ρομαντική ιστορία και χρησιμοποιώντας για αφηγητή τον Νικ Κάραγουέι, εξάδελφο της Ντέζι και γείτονα του Γκάτσμπι, ο Φιτζέραλντ περιγράφει το χρονικό της Αμερικής του Μεσοπολέμου. Έκπτωση αξιών, καταναλωτικός παροξυσμός, πολιτισμική κατάπτωση, διαφθορά. Ο ρομαντικός και ιδεαλιστής ήρωάς του επιμένει να προασπίζεται αξίες και ιδανικά που μόνο η νιότη μπορεί να κρατήσει ανεξίτηλα. Η τραγωδία είναι βέβαιη, η πρόσκρουση και ο θάνατος δεδομένα ως τέλος. Ακόμα όμως και τη στιγμή του αίματος, ο Γκάτσμπι είναι αδύνατον να αλλαξοπιστήσει: η ζωή έχει αξία μόνο μέσα από πράξεις ηρωικές, από αυταπάρνηση και γενναιότητα που κάθε άντρας πρέπει να διαθέτει.

Με μια εξαιρετική μετάφραση, ένα μεστό επίμετρο και ένα φορτισμένο βιογραφικό του συγγραφέα, ο Μπερλής παραδίδει τον πιο ολοκληρωμένο Γκάτσμπι με ελληνικά γράμματα (εκδ. Άγρα). Περιγράφει την εποχή, τον τόπο αλλά και τους ήρωες με τρόπο σχεδόν ποιητικό, συλλαμβάνει το φως της Ν. Υ. σε διάφορες αποχρώσεις, στη μεγάλη πόλη χωρίς ιστορία όλα μπορούν να συμβούν. Αλλά όχι αυτό το χιμαιρικό που επιθυμεί ο Γκάτσμπι: η Ντέζι είναι μια επιθυμία που για πάντα θα παραμείνει ανεκπλήρωτη.