Ρήξη με τους θεσμούς

Ενστερνιζόμενος τη ρήση του Κ. Wicksell «Όταν επιθυμείς βελτίωση της πολιτικής, βελτίωσε τους κανόνες, βελτίωσε τις δομές. Μην προσδοκάς από τους πολιτικούς διαφορετική συμπεριφορά. Συμπεριφέρονται κατά τα συμφέροντά τους», ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Θανάσης Διαμαντόπουλος καταθέτει προτάσεις με την ελπίδα πως θα βοηθήσουν ώστε να εκριζωθούν –ή να περιοριστούν– παθογένειες του πολιτικού μας συστήματος.

Οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει είναι από αυτές που μπορούν να γίνουν με την παρέμβαση ενός απλού νομοθέτη έως και ρηξικέλευθες, καθώς δεν μπορούν να προωθηθούν ούτε με την ειδική διαδικασία που προβλέπεται για την αναθεώρηση του Συντάγματος και απαιτούν πρωτογενή άσκηση συντακτικής εξουσίας. Μετατροπή του Πολιτεύματος σε Προεδρική Δημοκρατία, 5αετής διάρκεια κοινοβουλευτικής περιόδου –με εκλεγμένους από απλή αναλογική βουλευτές–, ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου και Γερουσίας, ασυμβίβαστο ιδιότητας υπουργού και βουλευτή είναι μερικές από αυτές. Να τις μελετήσουν, να τις κρίνουν και να τις σχολιάσουν ζήτησε, μεταξύ άλλων, από τους Ευάγγελο Βενιζέλο, Παρασκευά Αυγερινό, Άδωνι Γεωργιάδη, Άννα Διαμαντοπούλου, Μαριλένα Κοππά, Αλέκο Παπαδόπουλο, Πέτρο Τατσόπουλο, Κώστα Χρυσόγονο και τα κείμενά τους φιλοξενούνται μετά τις προτάσεις του. Η αντιπαραβολή θέσεων και σχολίων-κρίσεων εκτός του ότι υπενθυμίζει τι σημαίνει γόνιμος πολιτικός διάλογος, προ(σ)καλεί ακόμα και τον πιο αδαή, αλλά πολιτικά σκεπτόμενο και «εμβολιασμένο» κατά του λαϊκισμού αναγνώστη, να βγει από τη θέση του απλού αποδέκτη πολιτικών-θεσμικών αποφάσεων και να αναλάβει τη θέση ενός κριτικού συνομιλητή.

Θεωρώντας το βιβλίο σας κάτι σαν την αλογόμυγα που περιγράφει ο Σωκράτης, δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ ποιο αλήθεια τελικά είναι το μεγάλο νωθρό άλογο: η ελληνική κοινωνία ή η πολιτική εξουσία; (Αν μπορούν να διαχωριστούν.)

Κοινωνία και πολιτικό σύστημα/πολιτική εξουσία –παρά το μύθο του «άσφαλτου», πάντα αθώου και πάντα προδομένου λαού– είναι καταστάσεις αλληλοπροσδιοριζόμενες και αλληλοτροφοδοτούμενες, άρα αδιαχώριστες. Η μία «εμπλουτίζει» την άλλη με τα ελαττώματα και τις παθογένειές της. Ο Γεώργιος Βλάχος αποκαλούσε τους πολιτικούς της εποχής του «τελευταίους κρίκους της αμαρτωλής αλύσου, της οποίας πρώτος κρίκος είναι ο εκλογέας».

Διαβάζοντας τις απόψεις/κρίσεις των θέσεών σας από τους φιλοξενούμενούς σας, ειδικά των πολιτικών, ομολογώ πως βρέθηκα σ’ ένα αδιέξοδο καθώς συνειδητοποίησα πως ό,τι αναφέρετε στο βιβλίο σας εξαρτάται μόνο από την πολιτική-κομματική βούληση. Αναρωτιέμαι, όταν δημιουργούσατε τις προτάσεις σας λάβατε υπόψη σας την ελληνική πολιτική πραγματικότητα…

Μόνο μια πραγματικότητα κρίσης, όπως η σημερινή, θα μπορούσε να νομιμοποιήσει έναν προχωρημένο θεσμικό αναθεωρητισμό. Από την άλλη ασφαλώς και είναι αμφίβολο προς ποια κατεύθυνση θα έσπρωχνε η κοινωνία τις αναθεωρητικές διεργασίες, αφόσον δρομολογούνταν. Προσωπικά προσπαθώ να επενδύσω στην ωρίμανση των αντιλήψεων, εκκινώντας από την ιστορικά επιβεβαιωμένη διαπίστωση πως «η αίρεση του σήμερα είναι ο κοινός νους του αύριο»...

Μία από τις πιο ρηξικέλευθες προτάσεις σας είναι η μετατροπή του πολιτεύματος σε Προεδρική Δημοκρατία. Σε μια χώρα που πολλές δημοσκοπήσεις καταλήγουν σε ακατανόητα ευρήματα (ο υψηλότερης δημοτικότητας πολιτικός δεν προέρχεται αναγκαστικά από το κόμμα με τη μεγαλύτερη αποδοχή) τι νόημα θα είχε;

Η προεδρική δημοκρατία –σύστημα εξουσίας, πλην απροόπτου, σταθερής διάρκειας, που δυνητικά τουλάχιστον ενισχύει τον εκφραστή του κρατικού όλου έναντι μερικών και διαπλεκομένων συμφερόντων– επιτρέπει και την καλύτερη διαχείριση των αντιφάσεων της λαϊκής ψήφου: η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία (σε αντίθεση προς ό,τι συμβαίνει στα ημιπροεδρικά συστήματα γαλλικού ή ρωσικού τύπου) μπορεί να είναι αντίθετου πολιτικού προσανατολισμού, χωρίς μείζονα κρίση. Αυτό, βέβαια, υπό την προϋπόθεση πως το κοινοβούλιο εκλέγεται, όπως προτείνω, με ολοσχερώς αναλογική μέθοδο. Είναι, νομίζω, η μόνη περίπτωση που η αναλογική –αντί να οδηγεί σε ακυβερνησία– διευκολύνει την κυβερνησιμότητητα, επιτρέποντας στην εκτελεστική εξουσία να προωθεί τις νομοθετικές της πρωτοβουλίες, με διαφορετική κατά περίπτωση κοινοβουλευτική στήριξη. Ούτε η Προεδρική Δημοκρατία βέβαια αποκλείεται να παραγάγει δυσλειτουργίες. Πρωτίστως συνδεόμενες με τη δυσκαμψία που δημιουργεί μια πρόωρη αλλαγή κυβέρνησης. Γι’ αυτό και συμπληρώνω την πρόταση εισαγωγής της με τέσσερα θεσμικά συνοδεύματα που αμβλύνουν τον κανόνα της σταθερής ενός «ανδρός αρχή».

Σχεδόν όλοι οι φιλοξενούμενοί σας προέρχονται από την ίδια ιδεολογική κοιτίδα. Η επιλογή σας βάση ποιας λογικής έγινε;

Επέλεξα και αριστερούς (Χρυσόγονο, Πανούση, Κοππά) και δεξιούς (Άδ. Γεωργιάδη). Ωστόσο στον ενδιάμεσο χώρο βρίσκονται περισσότεροι ειδικοί μελετητές των θεσμών (Βενιζέλος, Λοβέρδος, Μποτόπουλος, Πικραμμένος κλπ).

Αναμφίβολα οι πολιτικές παθογένειες είναι ο σημαντικότερος λόγος για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή η χώρα. Είναι όμως στιγμή για τόσο μεγάλες αλλαγές;

Κάθε κρίση μεγιστοποιεί και τους κινδύνους και τις ευκαιρίες. Ασφαλώς και έχω την αγωνία πως σήμερα ένας θεσμικός μεταρρυθμισμός, με επιλογή της άμεσης εκλογής του Κοινοβουλευτικού ΠτΔ και με εισαγωγή της απλής αναλογικής σε κοινοβουλευτικό σύστημα, θα μπορούσε να οδηγήσει προς την αντίθετη του επιθυμητού κατεύθυνση, θεσμοθετώντας ή ευνοώντας την ακυβερνησία, τη διαρχία και τις κρίσεις.

Οι συμπληρωματικές σκέψεις σας στο τέλος του βιβλίου για τη σύνθεση του Συνταγματικού Δικαστηρίου είναι απόρροια κάποιων ενστάσεων που κατατέθηκαν από τους προσκεκλημένους;

Η πολιτική ουδετερότητα του Συνταγματικού Δικαστηρίου μπορεί να διασφαλισθεί με δύο τρόπους: είτε τη συναινετική επιλογή των μελών του, που προτείνω στο κυρίως κείμενο, είτε με τη διασπορά της αρμοδιότητας της επιλογής τους, την οποία –εναλλακτικά– εισηγούμαι στο συμπληρωματικό κείμενο.