Αλέξανδρος Βέλιος: Τελείωσα με εσένα, θάνατε

Η απόφαση του δημοσιογράφου και συγγραφέα Αλέξανδρου Βέλιου να θέλει να τερματίσει, εξαιτίας της ασθένειάς του, αξιοπρεπώς τη ζωή του ανέδειξε το επείγον του να επιτραπεί η ευθανασία. Κάτι που υποστηρίζει και με το βιβλίο που έγραψε μέσα σε 15 ημέρες «Εγώ κι ο θάνατός μου - Το δικαίωμα στην ευθανασία» (εκδ. Ροές).

Δεν θα πω ψέματα. Στη συνέντευξη πήγα χωρίς να ξέρω πώς να διαχειριστώ τη συνάντησή μας. Εντάξει, δημοσιογραφικά είναι φοβερό θέμα το δικαίωμα του ανθρώπου στον αξιοπρεπή θάνατο. Όμως δεν θα μιλούσα με κάποιον «θεωρητικό», αλλά με τον Αλέξανδρο Βέλιο. Αποδείχτηκε πιο εύκολο απ’ όσο περίμενα. Γιατί στο βιβλίο του έχει γράψει: «Θέλω (αλλά θα προλάβω;) να μετατρέψω συνειδητά το θάνατό μου σε μια πράξη καθαρής ελευθερίας! Φαντασιώνομαι πως η επιλογή αυτή θα μου επιτρέψει ν’ αναφωνήσω, όπως ο θνήσκων Καλιγούλας του Καμύ, ακόμα κι εκείνη, την πιο τρομαχτική, την πιο αδιανόητη, την ύστατη στιγμή: Κι όμως είμαι ακόμα ζωντανός!».

Πολύ πριν εμφανιστεί η ασθένεια ποια ήταν η σχέση σας με την ιδέα του θανάτου;

Καθώς ανήκω στην κοίτη της πεσιμιστικής φιλοσοφίας ανέκαθεν θεωρούσα πως είτε η ευθανασία είτε η αυτοκτονία είναι ένας τρόπος για να φύγεις ανώδυνα. Αν θέλω να με περιγράψω θα έλεγα πως είμαι ένας γενναίος-δειλός. Έχω, πλέον, ένα θάρρος απέναντι στο θάνατο, αλλά είμαι πραγματικά δειλός μπροστά στον πόνο και τη σωματική βία. Γι’ αυτό και προτιμώ την ευθανασία από το να λιώνεις σ’ ένα νοσοκομειακό κρεβάτι, το να μεταμορφώνεσαι σ’ ένα καλωδιωμένο κομμάτι κρέατος.

Μιλώντας θεωρητικά, λίγο πολύ όλοι έχουμε αυτή τη στάση. Αλλά, φαντάζομαι, το να περάσεις στην πράξη δεν είναι τόσο εύκολο…

Δεν είναι. Όταν μαθαίνεις τα κακά νέα παθαίνεις ένα μικρό ή μεγάλο πανικό – εξαρτάται από το χαρακτήρα σου. Η σκέψη της ανυπαρξίας σε συγκλονίζει. Συνειδητοποιείς πως όλα αυτά που έχουν διαμορφώσει τη συνείδηση και το εγώ σου είναι καταδικασμένα να σβήσουν για πάντα. Όμως, πρέπει να μπεις σε μια διαχείριση θανάτου και αυτό θα γίνει ανάλογα με τα διανοητικά και ηθικά μπαγκάζια που κουβαλάς. Σε ό,τι με αφορά ένα επιπλέον «πρόβλημα» ήταν ή είναι πως δεν διαθέτω το καθησυχαστικό υπόβαθρο μιας πίστης. Δεν πιστεύω στη μετά θάνατο ζωή, πως θα κατέβει ο Θεός και θα μου πιάσει παρηγορητικά το χέρι τις τελευταίες στιγμές της ζωής μου ή ότι η αρρώστια και ο πόνος είναι μια νομοτέλεια που θα ανταμειφτεί εξισορροπητικά στην άλλη ζωή.

Οπότε η συγγραφή του βιβλίου λειτούργησε σαν ψυχοθεραπεία ;

Ακριβώς. Το έγραψα σε 15 νύχτες και όταν το τελείωσα, ξημερώματα ήταν, θυμάμαι να αναφωνώ «τελείωσα με εσένα, θάνατε. Τώρα κάνε ό,τι θέλεις». Ένιωθα γαλήνιος σε βαθμό αναισθησίας. Καταλάβαινα πως είχα γράψει κάτι καλό, ειλικρινές και εκ βαθέων. Την ίδια ημέρα το έστειλα σε δύο φίλους, μου δήλωσαν συγκλονισμένοι, και την επομένη ξεκίνησε η διαδικασία να γίνει βιβλίο από τον εκδοτικό οίκο. Το θεωρώ ένα καλό επίλογο της δουλειάς μου και θα ήθελα να διαβαστεί από όσο το δυνατόν περισσότερους αναγνώστες. Είναι μια κοκεταρία της τελευταίας στιγμής. (γέλια)

Μεταφορικά μιλώντας, πώς φαντάζεστε τον όγκο;

Σαν κάτι δικό μου που ξέφυγε από την ισορροπία. Είναι τα κύτταρά μου, το σώμα μου, εγώ. Μπορεί να έχουν δίκιο όσοι λένε πως η εμφάνιση των καρκινικών κυττάρων είναι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις εσωτερικών μας συγκρούσεων, απωθημένων επιθυμιών, θυμών που δεν εκφράσαμε…

Επιχειρήσατε μια ανασκόπηση για να δείτε πόσο ισχύει αυτό στην περίπτωσή σας;

Όχι. Το μόνο που σκέφτηκα είναι πως είχα επιδείξει εγκληματική αμέλεια σε ό,τι είχε να κάνει με την υγεία μου. Θεωρούσα πως ήμουν περίπου άτρωτος, άφθαρτος, προνομιούχος μεταξύ των θνητών. Δεν είχα πάρει ποτέ φάρμακα, δεν είχα κάνει ποτέ εγχείρηση…

Τον ύπνο τον νιώθετε ως χαμένο χρόνο;

Μου γεμίζει τις μπαταρίες. Εξάλλου οι αντοχές μου δεν είναι οι ίδιες με τις αντοχές που είχα παλιότερα.

Τώρα τακτοποιείτε εκκρεμότητες; Και δεν μιλάω για ό,τι έχει να κάνει με τα γραφειοκρατικά…

Πρέπει να τα τακτοποιήσω και αυτά, αλλά φρόντισα στο μεταξύ να απαλλαγώ από όλα τα περιουσιακά στοιχεία, των οποίων το κόστος θα βάραινε την οικογένειά μου μετά θάνατον. Βρίσκομαι σε μια διαδικασία τακτοποίησης πνευματικών και ηθικών λογαριασμών – όχι, δεν έχω αδικήσει συνειδητά ή από ιδιοτέλεια κάποιον, και το λέω εν πλήρει συνειδήσει. Οπότε δεν έχω να ζητήσω συγνώμη. Δεν έχω απωθημένα για κάποιο ταξίδι ή κάποια ιδιαίτερη καταναλωτική επιθυμία, την οποία πρέπει να εκπληρώσω. Όμως υπάρχουν ανεξόφλητοι λογαριασμοί με τον εαυτό μου. Δημιουργικοί και πνευματικοί.

Ακούγεται σκληρό αλλά έχετε κλείσει ακριβές ραντεβού με το θάνατο;

Όχι. Μετά τις πρώτες χημειοθεραπείες που αποδείχτηκε πως ο όγκος συνέχισε να καλπάζει, μου δόθηκε ένα προσδόκιμο ζωής τριών ή τεσσάρων μηνών. Κάποιοι γιατροί απέφυγαν να προσδιορίσουν το ακριβές διάστημα και ένας εξ αυτών μου επεσήμανε πως έχω ισχυρή κράση. Αλλά όλοι συμφωνούν πως το διάστημα έχει να κάνει με μήνες. Το πολύ συγκινητικό είναι πως αφού κοινοποίησα δημοσίως το τι μου συμβαίνει έχουν επικοινωνήσει μαζί μου πάρα πολλοί για να μου προτείνουν – από γιατρούς και ειδικά νοσοκομεία μέχρι εναλλακτικές θεραπείες ή θαυματουργά ματζούνια.

Από την ευθανασία δεν θα ήταν προτιμότερο να επιλέξετε την πιο καινούργια πειραματική θεραπευτική αγωγή;

Αποκλείεται. Δεν υπάρχει θεραπεία που να μη σε κουρελιάζει ως άνθρωπο. Γι’ αυτό και δεν θέλησα να υποστώ βαριάς μορφής χημειοθεραπείες ή την εγχείριση. Μπορεί να έπαιρνα κάποια παράταση ζωής, αλλά με ενδιαφέρει και η ποιότητα ζωής. Θέλω να μπορώ να λειτουργώ. Άλλοι το αντέχουν όλο αυτό, ελπίζουν, αλλά εγώ, αν και θαυμάζω το κουράγιο τους, δεν μπορώ να τους μιμηθώ.

Στην ταινία «Η ολοκαίνουργια… Καινή Διαθήκη» οι άνθρωποι μαθαίνουν την ημερομηνία του θανάτου τους και αυτό δημιουργεί χάος και αναρχία. Έχει καθόλου βάση αυτό το σεναριακό εύρημα;

Έχει γιατί αυτή η γνώση σε απελευθερώνει. Γι’ αυτό πιστεύω πως τόσο οι θρησκείες όσο και οι συστηματικές εξουσίες έχουν αλλεργία με το ζήτημα της ευθανασίας. Ξέρουν πως αν παραχωρήσουν στο μέσο άνθρωπο το δικαίωμα στο θάνατό του αυθορμήτως θα διεκδικήσει μεγαλύτερες ελευθερίες στη ζωή του. Διατηρούν έτσι επίτηδες το θέμα της ευθανασίας στη σφαίρα των ταμπού. Ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες, όπου επιτρέπεται η ευθανασία, νομίζω επιτρέπεται μόνο στο Βέλγιο, στο Λουξεμβούργο, στην Ολλανδία και στην Ελβετία, δίνεται το δικαίωμα με το σταγονόμετρο. Είναι φοβερό που στην εποχή της ελεύθερης οικονομίας, της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, κοινό ευρωπαϊκό δικαίωμα στην ευθανασία δεν υπάρχει.

Γιατί επιλέξατε την Ελβετία σε περίπτωση που θα προχωρήσετε σε ευθανασία;

Σε ένα συγκεκριμένο ίδρυμα δέχονται και ξένους. Γι’ αυτό. Έχω δει δύο βιντεοσκοπημένες ευθανασίες που έχουν γίνει στο ίδρυμα. Είναι φιλμ που τα άφησαν οι ασθενείς παρακαταθήκη στους δικούς τους. Εκεί έχουν καταγραφεί τα δύο τελευταία λεπτά της ύπαρξής τους στη ζωή. Βλέποντάς τις ταινίες δεν μπορώ να πω πως δεν ανατριχιάζεις... Όμως, υπάρχει και μια φυσικότητα που με παραπέμπει στη ρήση των αρχαίων «ο θάνατος είναι ο δίδυμος αδελφός του ύπνου». Γιατί στη ουσία ένα υπνωτικό παίρνεις και δεν ξυπνάς ποτέ. Δεν ξέρω αν θέλω να φιλμογραφηθεί η δικιά μου διαδικασία. Από την άλλη ξέρω πως θα λειτουργήσει απομυθοποιητικά για το φόβο του θανάτου. Δεν το έχω σκεφτεί γιατί μπορεί και να μη χρειαστεί να πάω στην Ελβετία, αφού έχω τη διαβεβαίωση γιατρών πως θα σβήσω εδώ ειρηνικά.

Είναι μια ακριβή υπόθεση η ευθανασία;

Νομίζω γύρω στα 10.000 ευρώ στοιχίζει η ευθανασία στην Ελβετία. Τώρα σκέφτομαι αυτή την κυρία που ζει στη Ρόδο τελείως παράλυτη, η οποία κουνάει μόνο τα βλέφαρά της, και δεν μπορεί να πεθάνει, όπως το επιθυμεί, γιατί δεν μπορεί να το κάνει εδώ αλλά ούτε και να βρει τα χρήματα να πάει έξω. Δεν μου είναι οικονομικά εύκολο να πάω στην Ελβετία, να το διευκρινίσω. Απλά υπάρχουν φίλοι που μπορούν να με υποστηρίξουν οικονομικά. Ωστόσο, το γράφω σαρκαστικά και στο βιβλίο μου: ο Μαμωνάς θα είναι αυτός που στο τέλος θα επιβάλει την ευθανασία ως μια λύση στα οικονομικά προβλήματα του χώρου της Υγείας ή των ασφαλιστικών ταμείων. Δεν θα επιτραπεί δηλαδή για λόγους αξιοπρέπειας, αλλά οικονομίας.

Είναι πιο «ηθικά νόμιμο» να πάρει κάποιος το χάπι μέσα σ’ ένα νοσοκομείο, από το να το προμηθευτεί στο σπίτι του και να το πάρει μέσα από μια διαδικασία παρακολούθησης;

Μακάρι να βρισκόταν κάποιος να μου δώσει το χάπι και να το κουβαλάω μόνιμα στην τσέπη μου. Αλλά δυστυχώς δεν γίνεται. Όλα ξεκινούν από το ότι οι ιθύνοντες δεν θέλουν να νομιμοποιήσουν την ευθανασία. Λένε πως δήθεν αν επιτραπεί η ευθανασία θα οδηγηθούμε σε μια κατηφόρα και πως «όλοι» θα τρέξουν να την κάνουν. Είναι σαν να μου λένε πως το πρόβλημα της υπογεννητικότητας είναι αποτέλεσμα της απελευθέρωσης των εκτρώσεων. Καθόλου λογικό. Πάντως δεν είχα συνείδηση πως όταν μίλησα για εμένα, μιλούσα και εξ ονόματι μιας τεράστιας μάζας ανθρώπων που έχουν δικούς τους ανθρώπους να βασανίζονται και να λιώνουν στο κρεβάτι. Έχω γίνει μάρτυρας μιας απίστευτης φλέβας πόνου.

Υπήρξε κάποιου είδους πολιτική αντίδραση στο θέμα που θίξατε;

Δέχτηκα τηλεφωνήματα ή είχα συναντήσεις με πολιτικούς απ’ όλα τα κόμματα πλην των… Λακεδαιμονίων. Κανένας από τη σημερινή κυβέρνηση, ή αριστερής τοποθέτησης πολιτικός, δεν με πλησίασε να συζητήσουμε. Και μιλάω για μια κυβέρνηση που θέλει, λέει, ν’ αλλάξει θεσμούς και να πετάξει αραχνιασμένους νόμους αντικαθιστώντας τους με σύγχρονους που ν’ ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα αιτήματα της σημερινής κοινωνίας. Συνειδητοποιώ πως η ελληνική αριστερά, σε κοινωνικό επίπεδο, είναι πιο συντηρητική από τις αποκαλούμενες συντηρητικές παρατάξεις.

Τελικά το «ευ» της ευθανασίας είναι το ίδιο με αυτό της ευζωίας;

Ακριβώς. Από τη μια το ευ-ζην και από την άλλη το ευ-θνήσκειν. Όσο παρηγορητικό και να είναι ότι έζησες μια ωραία ζωή η διαδικασία και ο χρόνος μια αρρώστιας μπορεί να σε κουρελιάσει ως άνθρωπο και να εξαφανίσει την οποιαδήποτε καλή ανάμνηση. Ένας κακός θάνατος ακυρώνει μια καλή ζωή.

Φεύγοντας από μια συνέντευξη, τουλάχιστον για τυπικούς λόγους, ανταλλάσσεις κάποιες ευχές για μια συνάντηση πάλι στο μέλλον. Το ίδιο έκανα κι εδώ. Γιατί, όσο και να ακουστεί παράξενο, όλη αυτή η κουβέντα το μέλλον αφορούσε. Το μέλλον ενός ελεύθερου ανθρώπου.