Διαβάστε Χίτλερ...!

Όχι το γνήσιο Mein Kampf (Ο Αγών μου), ανιαρό παραλήρημα όπου συμφύρονται συνθήματα, σκελετοί θεωριών και ιδεοληψίες στην άχαρη ρητορική του Φύρερ, αλλά σε μια φανταστική εξομολόγηση, προορισμένη να μείνει κρυφή, όπως την καταγράφει πιστά ένας ποιητής και ιστορικός, ο Χάρης Βλαβιανός.

Με τον προσδιορισμό «πιστά» εννοώ τη γνώση των ιστορικών γεγονότων και των πηγών, ιδιαίτερα εκείνων της ρατσιστικής και εθνικιστικής ιδεολογίας, από τις ρίζες ώς τον Ρόζενμπεργκ.

Φανταστικό ντοκουμέντο είναι, βέβαια, Το Κρυφό Ημερολόγιο του Χίτλερ, αλλά πραγματικά επίκαιρο.

Με τη λήξη της ιδιοκτησιακής προστασίας (εμπάργκο) του Mein Kampf, οι ελεύθερες πια, παντός είδους επανεκδόσεις δημιουργούν οικουμενικό αναγνωστικό πεδίο και θέτουν ζητήματα ιστορικά, δεοντολογικά, ηθικοπολιτικά. Εκτός των άλλων, το χιτλερικό μανιφέστο χωρίς έγκυρο υπομνηματισμό και σχολιασμό, μόνο συνθήματα της πολιτικής παράνοιας μπορεί να τροφοδοτήσει.

Το εγχείρημα του Βλαβιανού δεν είναι μια απλή –και ειρωνική– ανταπόκριση σ’ αυτή την εκδοτική επικαιρότητα. Αυτή είναι το πρόσχημα. Ο δικός του ιδανικός Χίτλερ, γράφει απροκάλυπτα. Μέσα από την ιστορική ένταση και τη βαθιά κρίση –οικονομική, εθνική και πολιτιστική– βγαίνει μια μορφή, ένας άνθρωπος που την ενσαρκώνει, στις πιο αρνητικές και βίαιες ροπές της. Άνθρωπος-όπλο μαζικής καταστροφής γίνεται ένας ασήμαντος δεκανέας, αποτυχημένος καλλιτέχνης, ανέραστος, μισάνθρωπος, κατωτερικός· με μέσο δείκτη νοημοσύνης αλλά με «σιδηρά» θεληματικότητα και αδίστακτη ηθική, ασκεί αίγλη στους ομοίους του και επιβάλλεται με όλα τα μέσα, πρώτα σ’ αυτούς.

Κατά κύριο λόγο όμως εξάπτει πανεύκολα τη μάζα του πτωχοποιημένου πληθυσμού και της νεολαίας χωρίς μέλλον, προσφέροντας όραμα φυλετικής κυριαρχίας αλλά και την αποδέσμευση από τις συμβάσεις του πολιτισμού, την ικανοποίηση του υπανθρωπισμού, του μίσους και της καταστροφής των άλλων. «Ένας μεγάλος πολιτισμός χτίζεται πάνω στο μίσος» σημειώνει αναφερόμενος στους αρχαίους Έλληνες (σ. 501-2). Για τον Χίτλερ του Βλαβιανού –και τον πραγματικό– «οι μάζες δεν σκέφτονται, αισθάνονται»· γι’ αυτό χρειάζονται ηγέτη που να υπνωτίζει, που να διαθέτει «δύναμη, πειθώ, τρομοκρατία» (σ. 131-2). Είναι ο ναζισμός σε πρώτο πρόσωπο.

Το «Κρυφό Ημερολόγιο...» αρχίζει με την αποτυχία του πραξικοπήματος «της μπυραρίας» και την εσωτερική κρίση του ναζιστικού κόμματος (1923), περνάει μέσα από τη δίκη του Χίτλερ και των συντρόφων του, με κέντρο, βέβαια, τη δική του αγόρευση και τον αυτοθαυμασμό του, προχωρεί στην ιδέα και τη σύνταξη του Mein Kampf (Ιούλιος-Οκτώβριος 1924), όπου αναπτύσσονται στα δώδεκα κεφάλαια του πρώτου μέρους οι βασικές γραμμές της χιτλερικής ιδέας και πρακτικής.

«Μυθοπλαστικό ντοκουμέντο» χαρακτηρίζει το κείμενό του ο συγγραφέας στον πρόλογό του, ενώ ο Κ. Κωστής, στην εισαγωγή του με τον τίτλο «Ποίηση και Ιστορία», χρησιμοποιεί το σύνθετο «μυθιστορία» ως κυριολεξία. Η διαφορά μεταξύ των δύο ειδών (ποίηση και ιστορία), λέει, αντιστοιχεί στη διαφορά αλήθειας και πραγματικότητας· και καταλήγει κρίνοντας ότι «το βιβλίο του Βλαβιανού καταφέρνει να ξεπεράσει την ελλιπή γνώση που είναι η Ιστορία και να μας φέρει πιο κοντά στην πληρότητα της γνώσης που προσφέρει το μυθιστόρημα, στη συγκεκριμένη περίπτωση η μυθιστορία».

Στον πρόλογο, ο συγγραφέας υπενθυμίζει την απάτη με τα πλαστά χειρόγραφα (62 τετράδια) ενός κρυφού ημερολογίου – που υποτίθεται ότι έγραψε ο Χίτλερ στη φυλακή. Το εβδομαδιαίο Stern τα αγόρασε έναντι εννέα εκατομμυρίων μάρκων το 1983 και τα δημοσίευσε πανηγυρικά, παρουσιάζοντας και γραφολογικές πραγματογνωμοσύνες για το γνήσιό τους. Η απάτη αποκαλύφθηκε όταν διαπιστώθηκε ότι το είδος του χαρτιού των «τετραδίων του Χίτλερ» δεν υπήρχε στην εποχή του, και οι εκδότες καταδικάστηκαν σε τετραετή φυλάκιση. Η υπόθεση εκείνη τροφοδότησε το μυθιστόρημα του Robert Harris Selling Hitler (Πουλώντας Χίτλερ) (Penguin Books, 1987) και το γερμανικό φιλμ Schtonk! (1992).

Δεδομένου ότι, καθ’ όλες τις ενδείξεις, ο Χίτλερ όντως κρατούσε ημερολόγιο στη φυλακή, η σχετική αποκρυφολογία ίσως ξαναχτυπήσει. Κατά τούτο, το βιβλίο είναι μια anticipation, που ξεμπροστιάζει την κρυπτικότητα του χιτλερικού παραληρήματος: την περιφρόνησή του π.χ. για τους ομοίους, ακόμα και για τους κολαούζους που τον λιβανίζουν και τον μιμούνται, τα καταχθόνια σχέδιά του για επικράτηση στην αγέλη των λύκων, τη λογική των εκκαθαρίσεων και της «νύχτας των μαχαιριών».

Ο ιδανικός Χίτλερ του Βλαβιανού μιλάει επί παντός: το ναζιστικό κίνημα, οι εσωτερικές ίντριγκες και οι κανιβαλισμοί, αλλά και η γερμανική και η παγκόσμια ιστορία, η φιλοσοφία, η τέχνη, η μουσική, η τεχνολογία, οι ανθρώπινες σχέσεις, οι φυλές και τα φύλα… τίποτα δεν διαφεύγει από την εποπτεία, την αυτάρκεια του κοινού νου και τη δοκησισοφία του.

Στο κέντρο είναι πάντα η ιδεοληψία και οι στόχοι του, πολιτικοί, γεωπολιτικοί: Γ΄ Ράιχ, «ζωτικός χώρος», επέκταση προς ανατολάς, κυριαρχία στην Ευρώπη και υποταγή των «κατώτερων λαών» (οι Σλάβοι να γίνουν «δούλοι» των Αρίων Γερμανών), εθνοκάθαρση με πρώτο απόβλητο τους Εβραίους· το αντιεβραϊκό μίσος κυριαρχεί στο ρατσισμό του. Αναζητάει στήριξη στις θεωρίες του φυλετισμού, του εθνικισμού και πανγερμανισμού, του κοινωνικού Δαρβινισμού και του ευγονισμού. Εκεί συσσωρεύονται σοβαροί και μη, συστηματικοί και περιστασιακοί κάλαμοι του αντιδιαφωτισμού: Κ. Σμιτ, Ε. Γιούνγκερ, Τ. Φριτς, Β. Σόμπαρτ, Χ. Φορντ, Χ.Σ. Τσάμπερλαϊν, Γκομπινώ, Λε Μπον κ.ά. Αλλά ο Φύρερ-θεωρητικός τσαλαβουτάει, κάνοντας ό,τι καταλαβαίνει και σε οτιδήποτε μπορεί να αποσπάσει από Λούθηρο, Μακιαβέλι, Ρουσώ, Φίχτε, Χέγκελ, Καντ, Σοπενχάουερ και ιδίως Νίτσε. Ο Χίτλερ παρουσιάζεται παθιασμένος –επιλεκτικός, βέβαια– αναγνώστης του, κάνοντας σχεδόν ευαγγέλιό του τη μεταθανάτια έκδοσή του Θέληση για δύναμη, ενός κειμένου που συνέθεσαν η ναζίστρια αδελφή του φιλοσόφου και ο αρχιναζί σύζυγός της, κόβοντας-ράβοντας, ερμηνεύοντας και συμπληρώνοντας κάποιες σημειώσεις του ψυχικά άρρωστου Νίτσε στα τελευταία του. Είναι, παράλληλα, λάτρης του Βάγκνερ.

Ο Χίτλερ μπαίνει με τις βαριές μπότες του στα κείμενα με την τακτική της εφόδου και της λεηλασίας που χρησιμοποίησε κατά τη «νύχτα των κρυστάλλων». Ο υπομνηματισμός που κάνει ο συγγραφέας, για γεγονότα, πρόσωπα και ιδέες, με τις σημειώσεις του, δίνει σύντομες αλλά ουσιαστικές πληροφορίες και βιβλιογραφία.

Ξεχωρίζω από το θεωρητικό ορυμαγδό της χιτλερικής ρητορικής μια σκέψη που μου θυμίζει ανευλαβώς Μαρξ (την περιβόητη 11η θέση για τον Φόυερμπαχ): «Η εποχή των φιλοσόφων έφτασε στο τέλος της. Ξημερώνει η εποχή των μεγάλων ανδρών. […] Μόνο η δράση έχει νόημα». (σ. 318)

Ο μεγάλος ανθρωπάκος

Ο μεγάλος άντρας, ο «σιδηρούς ηγέτης», ήταν στην πραγματικότητα ένας συμπλεγματικός, αποτυχημένος πολίτης και άνθρωπος με βαριές ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, ανέραστος, με αμφίβολο ανδρισμό. Και σ’ αυτό πάλι του φταίνε οι Εβραίοι: τη μόνη φορά που πήγε σε οίκο ανοχής, έπεσε σε Εβραία!

Έτσι, εκτός από τις κατώτερες φυλές, που πρέπει να εξοντωθούν, να υποδουλωθούν ή να εξοριστούν στην Ασία, θεωρεί και τις γυναίκες κατώτερο φύλο. Καλά έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες και τις είχαν κλειδωμένες στο σπίτι. «Αν έβγαιναν αυτές στην αγορά, δεν θα υπήρχε ούτε Σωκράτης, ούτε Πλάτωνας, ούτε κανείς. Γλωσσοκοπάνες…» (σ. 359)

Να εξοντωθούν κι αυτές; Όχι, γιατί ποιος θα γεννοβολήσει την ανώτερη ράτσα των κυρίων... Ας περιοριστούν λοιπόν στον ιδιάζοντα ρόλο τους, που είναι κατά το χιτλερικό σύνθημα τα τρία Κάπα: «Κίντσεν, Κύχε, Κίρχε» (παιδιά, κουζίνα, εκκλησία).

Επανειλημμένα μιλάει για θεληματική αποχή –«έλεγχο των ορμών μου»– και θεωρεί τη συνουσία «αηδιαστική». Μετουσιώνει όμως τον οιονεί ευνουχισμό του, παίρνοντας για γυναίκα του την Ευρώπη (σ. 67). Είναι μια βασική πλευρά της ψυχογραφίας του ανθρωπάκου Χίτλερ, που φαντασιώνεται υπεράνθρωπος. Το ότι εξαιρεί τη μητέρα του από τη συμβολική γενοκτονία του δεύτερου φύλου, δεν είναι κάτι σπάνιο στον κόσμο του εγκλήματος. Παροιμιώδης έχει γίνει η κραυγή ενός αυτιστικού σίριαλ κίλερ στον Άνθρωπο χωρίς Ιδιότητες του Μούζιλ: «Όλες είναι πόρνες εκτός από τη μαμά».

Ο συγγραφέας παραχωρεί στον άνθρωπο Χίτλερ στιγμές νοσταλγίας για ένα μεγάλο πλην άτυχο έρωτά του (της έγραφε και στίχους), αλλά είναι τόσο σύντομες και αόριστες που μυρίζουν τεχνηέντως αναλήθεια… Του παραχωρεί επίσης ομολογίες φυσικής μειονεξίας και ανεπάρκειας παιδείας – προβληματίζεται λ.χ. για την αδυναμία της γραπτής του γλώσσας, σε αντίθεση με την προφορική του δύναμη. Μα όλη αυτή η κατωτερική ψυχολογία μεταμφιέζεται σε ναρκισσισμό, πίστη και θέληση για δύναμη. «Είμαι ο Μεσσίας της Γερμανίας» (σ. 69) επαίρεται ο Χίτλερ προσχωρώντας ανοήτως σε κάποια έννοια εβραϊκότητας, κατά την ειρωνεία του Βλαβιανού.

Η αναμφισβήτητη δύναμή του είναι επικοινωνιακή. Βρίσκει υπνωτιστική αποδοχή στη μεγάλη ανθρώπινη ρεζέρβα της άγνοιας, του φόβου, της πολιτικής δεισιδαιμονίας, στη μαζική ψυχολογία της μνησικακίας και στο ένστικτο του κοπαδιού. Είναι το απόλυτο αρνητικό του πολιτισμού, του διαφωτισμού και της δημοκρατίας.

Η κοινοτοπία του κακού

Η πολιτική και ανθρωπολογική μυθιστορία του Βλαβιανού θίγει έμμεσα το περίφημο ζήτημα της κοινοτοπίας (banalité) του κακού, που συζητήθηκε από το 1962, μετά τη δίκη του Άιχμαν και το βιβλίο της Χάνα Άρεντ Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Μπορούμε μήπως να κλείσουμε τους φακέλους Χίτλερ, Στάλιν, Μάο, Πολ Ποτ… (ή, σήμερα, των αγιατολάδων τζιχαντιστών) χαρακτηρίζοντάς τους ψυχοπαθείς; Είναι η πολιτική «παράνοια», η δημιουργία θανάσιμων εχθρών, η συνωμοσιολογία, το αεροπορικό ράντισμα… γεννήματα ψυχικών παθήσεων, όπως η μανία καταδιώξεως, είτε η σχιζοφρένεια; Αν είναι έτσι, πώς να εξηγηθεί, μεταξύ άλλων, η τεράστια αποδοχή που βρήκαν στον προηγμένο δυτικό πολιτισμό, σε κοινωνίες παντός τύπου; Πώς να γίνει κατανοητό το γεγονός ότι αναβιώνουν, επαναλαμβάνονται, μετά την εμπειρία από τις φοβερές καταστροφές που προκάλεσαν;

Εξίσου ανεπαρκής είναι και η διάγνωση των λεγομένων «σιτιασιονίστ», που επιμένουν στην καθοριστική επίδραση των κοινωνικών, ιστορικών κ.τ.λ. συνθηκών και των επακόλουθων ψυχολογικών φορτίσεων.

Στο χιτλερικό μουσείο που φιλοτεχνεί ο ποιητής και θεωρητικός Βλαβιανός, υπάρχουν τα πορτρέτα, τα τοπία, τα σύνολα, η τοιχογραφία της φαιάς πανώλους, χωρίς συμπερασματολογία, τουλάχιστον άμεση.

Θα τελειώσω με μια εγγραφή του «μυστικού ημερολογίου» που κάτι μου φέρνει στο νου:

Ο αποτυχημένος κινηματίας του ’23 εγκαταλείπει τις πραξικοπηματικές προοπτικές: «Είναι αναγκαίο, και ας μη μας αρέσει, να ακολουθήσουμε την κοινοβουλευτική οδό και να ανατρέψουμε τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης με νόμιμες διαδικασίες». Τις θεωρεί «αυταπάτες» και «κοροϊδία» αυτές τις δημοκρατικές διαδικασίες αλλά αναγκαίες, φευ… «Θα καταστρέψουμε τη Δημοκρατία με τα όπλα της Δημοκρατίας» (σ. 86). Εκείνη η Δημοκρατία παραδόθηκε. Η ενδοτικότητά της περιγράφεται σε πολλά σημεία του ημερολογίου. Η ελευθερία της έκφρασης, η πολυφωνία είναι το μεγάλο εμπόδιο στην επέλαση του ολοκληρωτισμού. Ήδη, στο χιτλερικό «Πρόγραμμα» του 1920 –πριν από το πραξικόπημα, πριν από το Mein Kampf και πριν από το σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων– προβλεπόταν (σημείο 8) ότι στους Εβραίους «θα απαγορευθεί να δημοσιογραφούν».