Ζούσαν σαν αδειούχοι της ανυπαρξίας

Δέκα χρόνια μετά το μυθιστόρημά του «Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου» (οι τρεις μέρες που προηγήθηκαν της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη στη Θεσσαλονίκη και φέρνουν στο προσκήνιο τον υπόκοσμο του παρακράτους που επιστρατεύθηκε («Υπόθεση Καρφίτσα») για την «προστασία» του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας στρατηγού Ντε Γκωλ στην πόλη της Θεσσαλονίκης), ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης επανέρχεται αυτή τη φορά στον υπόκοσμο της παραοικονομίας με το εξόχως ενδιαφέρον μυθιστόρημά του «Υπουργός Νύχτας». Ως πρώτη γραφή ξεκίνησε τον αμέσως επόμενο χρόνο (2007) αλλά ολοκληρώθηκε μέσα στα χρόνια της κρίσης, χωρίς να έχει καμιά άμεση σχέση με αυτήν, πλην του γεγονότος ότι αντί εννέα μήνες (αν το μωρό δεν γεννιόταν εφταμηνίτικο) χρειάστηκαν εννέα ολόκληρα χρόνια για να βγει (το βιβλίο μωρό) στο φως της δημοσιότητας.

Το λέει άλλωστε κι ο ίδιος σε μια αυτοπαρουσίαση, ανάμεσα σε εφτά άλλους αυτοπαρουσιαζόμενους συγγραφείς στην «Εφημερίδα των Συντακτών» (16/4) που τα βιβλία τους μόλις κυκλοφόρησαν ή θα κυκλοφορήσουν πριν το Πάσχα: «[...] Όλα αυτά (η ματαιότητα και τα έωλα προσχήματα του συμβατικού κόσμου, οι αυταπάτες, οι νοθευμένες ιδεολογίες, οι ψευδαισθήσεις που εκλογικεύουν την καθημερινή παραφροσύνη για να μπορέσουν να επιβιώσουν) αναδύονται μέσα από τη δράση και τις συγκρούσεις του ήρωα (του Πρίμο), στις καταστάσεις στις οποίες εμπλέκεται και που κινούνται από το δράμα ως την κωμωδία, από το τραγικό ως το σαρκασμό κι από το αβάσταχτο ως την ιλαρότητα. Η διαδρoμή του είναι πολλαπλό κάτοπτρο μέσα στο οποίο καθρεφτίζεται αποσπασματικά μια θρυμματισμένη κοινωνία που βαδίζει πολλαπλά και ακάθεκτα προς τη Μεγάλη Κρίση. Μια φανταστική λογοτεχνική κοινωνία, που όμως θα μπορούσε να είναι και η δική μας».

Το όνομα του κεντρικού ήρωα είναι Πρίμο, αρρωστημένος τζογαδόρος και ιδιοκτήτης ενός μεγάλου γραφείου τελετών με την επωνυμία «Η έσχατη φροντίδα», που καταλήγει υπουργός Ανάπτυξης της κυβέρνησης (αφού πρώτα, με την προτροπή του πρωθυπουργού που υπήρξε συμμαθητής του, εκλεγεί βουλευτής με το κόμμα του).

Σε μια συνέντευξή του στο «Βήμα της Κυριακής» (10/4), μιλώντας για το καινούργιο του πόνημα, ο συγγραφέας έχει μια φράση που θα μπορούσε να είναι και ο υπότιτλος του βιβλίου :[...οι άνθρωποι αυτοί, δηλαδή οι άλλοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος, και είναι πολλοί] «Ζούσαν σαν αδειούχοι της ανυπαρξίας».

Το σταδιακό πέρασμα του διηγηματογράφου Σκαμπαρδώνη στο μυθιστόρημα μόνο εύκολο δεν ήταν: ξεκινώντας από το μονολογικό μυθιστόρημα «Γερνάω επιτυχώς» (2000), προχωρώντας στο δεύτερο «Ουζερί Τσιτσάνης» (2001) που το χαρήκαμε πρόσφατα και ως ταινία του Μανούσου Μανουσάκη, στο «Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου» (2006) και το ευρηματικό «Όλα βαίνουν καλώς εναντίον μας» (2008), ο Σκαμπαρδώνης με τον «Υπουργό Νύχτας» από την άποψη της καθαρά μυθιστορηματικής τεχνικής (που μοιάζει με την τέχνη του μοντάζ στον κινηματογράφο) φτάνει στην απόλυτη ωριμότητά του. Μια τεχνική που την είχε εκ γεννετής ως διηγηματογράφος, αλλά που δεν είναι ίδια με την τεχνική του μυθιστορήματος. Διότι το μεν διήγημα είναι μονοπυρηνικό, ενώ το μυθιστόρημα ενδέχεται να έχει πολλούς πυρήνες. Το διήγημα σε χρόνο αφηγηματικό μπορεί να διαρκεί όσο μια ανατολή ή μια δύση. Το μυθιστορήμα έχει τη χρονική διάρκεια μιας ολόκληρης μέρας ή μιας ολόκληρης νύχτας. Και επιτυχές θεωρείται εκείνο που κάνει τον αναγνώστη να αδημονεί να ξεμπερδέψει με την καθημερινότητα για να επιστρέψει όσο πιο γρήγορα γίνεται σ’ αυτό. Για τη συνέχεια της πλοκής με τις ανατροπές της.

Αλλά αλίμονο αν ήταν μόνο η πλοκή. Αυτό το συναντά κανείς και στα αστυνομικά, στα «νουάρ», στα «θρίλερ». Αν όμως μιλάμε για λογοτεχνία ή, όπως το λέει ο ίδιος πολύ εύστοχα, για «μια φανταστική λογοτεχνική κοινωνία» τότε προεξάρχουσα θέση κατέχει η γλώσσα. Το ύφος, όπως το λέγαμε παλιά. Το στιλ. Οι πραγματικοί συγγραφείς δεν ξεχωρίζουν τόσο από το μύθο της ιστορίας που διηγούνται, αλλά από τη γλώσσα που χρησιμοποιούν. Ο Παπαδιαμάντης π.χ., ο Βιζυηνός, ο Καζαντζάκης, ο Μυριβήλης, ο Σκαρίμπας. Και η γλώσσα του Σκαμπαρδώνη είναι σπαρταριστή. Βορειοελλαδίτικη αυθεντική, όπως και η θεματολογία του. Από το σύνολο του πεζογραφικού του έργου (διηγήματα και μυθιστορήματα) μόνο στον «Υπουργό Νύχτας» βρήκα καμιά εικοσαριά σελίδες που αφορούν την Αθήνα. Κι αυτές πώς τις γέμισε; Με τοπωνύμια και οναματεπώνυμα βάσει των δολοφονιών που έγιναν τα τελευταία χρόνια στην πρωτεύουσα, από νονούς της νύχτας, διακινητές ναρκωτικών, και όλη τη γνωστή μαφία του λεκανοπεδίου. Το υπόλοιπο βιβλίο είναι καθαρά βορειολλαδίτικο, με κέντρο το... Κιλκίς. Από εκεί που εκπορεύτηκαν και οι τραμπούκοι που σκότωσαν με σιδερολοστό τον Γρηγόρη Λαμπράκη.

Last but not least, το πηγαίο χιούμορ του. Γελούσα συχνά, μου άρεσε ο ανυπόκριτος σαρκασμός των εφευρετικών δολοφονικών μεθόδων. Ήταν η εποχή με άφθονο χρήμα στην αγορά και τη διαφθορά, εξαιτίας του, στο απόλυτο.

Υ.Γ. Όσο για τον κροκόδειλο που έχει ο Πρίμο στην πισίνα του και τον θρέφει με πέντε τουλάχιστο κοτόπουλα ελευθέρας βοσκής τη μέρα, δεν είναι υπερβολή. Κι εγώ είχα βάλει στον «Ιατροδικαστή» (1976) τον αντίστοιχο πρωταγωνιστή να διατηρεί στην πισίνα του ένα εκατοντάκιλο χταπόδι σαν μέσο απειλής των εχθρών του.

«Υπουργός Νύχτας», Γιώργος Σκαμπαρδώνης, εκδ. Πατάκη, σελ. 400, €16,60

Παρουσίαση

Το νέο βιβλίο «Υπουργός νύχτας» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη θα παρουσιάσουν οι εκδ. Πατάκη στον Ιανό. Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι Παντελής Βούλγαρης, σκηνοθέτης, Δημήτρης Μανιάτης, δημοσιογράφος, Ντίνος Σιώτης, ποιητής, ενώ η λαϊκή τραγουδίστρια Μαίρη Μαράντη και η ορχήστρα της θα ερμηνεύσουν «Τραγούδια της νύχτας». Η βραδιά θα προβάλλεται ζωντανά και στο ianos.gr.

Πέμπτη, 21 Απριλίου, στις 20.30