H Θάσος στην τροχιά των αιώνων

Ένα εξαιρετικό λεύκωμα 200 σελίδων, σε γλασέ χαρτί, και με φωτογραφίες αντάξιες των πρωτοτύπων που εικονίζουν, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΜΕΔΕΩΝ (210 2821814, medeon@otenet.gr) με πρόλογο, επιστημονική και γλωσσική επιμέλεια της Ομότιμης Καθηγήτριας Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ. Καίτη Παπαευθυμίου-Πανανθίμου (που υπογράφει και το πρώτο κείμενο του τόμου «Θάσος: από την Προϊστορία μέχρι τον 20στό αιώνα»).

Προηγείται βέβαια το κείμενο του πρ. διευθυντή της Γαλλικής Σχολής Αθηνών (EfA: Ecole francaise d’ Athenes) Dominique Mulliez, καθώς Γάλλοι αρχαιολόγοι εδώ και εκατόν και κάτι χρόνια (από το 1911) σε αγαστή συνεργασία με τους Έλληνες συναδέλφους τους ασχολούνται αποκλειστικά με τις ανασκαφές στο νησί, που αναφερόταν τον 5ο π.Χ. αιώνα ως «η Αθήνα του Βορρά».

Η έκδοση όμως αυτή (υποψήφια εφέτος για βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών), που δεν πρέπει να λείπει από καμιά βιβλιοθήκη, δεν θα είχε γίνει αν ολόκληρη η οικογένεια Μαντενιώτη, καταγόμενη από το νησί –Αθανάσιος με πατέρα τον Γεώργιο, αγγειοπλάστη (τον μνημονεύει η εγκυκλοπαίδεια Λαρούς-Μπριτάνικα, τομος 27, σελ. 290) και τα παιδιά του, Χάρης και Κωνσταντίνος– δεν δίνονταν, ψυχή τε και σώματι, στην πανάκριβη περιπέτεια για την υλοποίησή της.

Όχι επειδή κατάγομαι από το νησί, αλλά χρόνια περίμενα να μάθω επιστημονικά τεκμηριωμένη την ιστορία του – κάτι που απλόχερα μου προσέφερε αυτός ο τόμος. Για την «Τέχνη της Γλυπτικής» –τα μάρμαρα της Θάσου που ήταν ξακουστά στην αρχαιότητα και σήμερα ακόμα αποτελούν πρωτογενή πηγή πλούτου για το νησί– γράφει η αρχαιολόγος και υποψήφια διδάκτορας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Κωνσταντίνα Πανούση. Για τα «Νομίσματα της Θάσου» –που έβρισκα στο χώμα μικρός και με αυτά κάναμε «ψωμάκια» στην ακύμαντη επιφάνεια της θάλασσας– ο Γάλλος ακαδημαϊκός Olivier Picard. Για τον «Πολύγνωτο τον Θάσιο», που δίκαια χαρακτηρίστηκε ως «εφευρέτης της ζωγραφικής» («αγαθόν ηθογράφον» και «ηθικόν» κατά τον Αριστοτέλη), ενώ οι περιγραφές του Παυσανία στο «Ελλάδος περιήγησις Χ, 26-31» μας ζωντανεύουν τα πολυπρόσωπα έργα του στους Δελφούς «Ιλίου Πέρσες και Νέκυια», γράφει ο λέκτορας Κλασικής Αρχαιολογίας στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Μανόλης Μανωλεδάκης.

Κι εδώ θα κάνω μια παρένθεση, για τον άλλο Πολύγνωτο (Βαγής το επίθετο κι αυτός από τη Θάσο), γλύπτης όμως, που έργα του βρίσκονται σε πολλά μουσεία του κόσμου, αρχής γενομένης από το περιλάλητο Museum of Modern Art της Νέας Υόρκης, ενώ στο γενέθλιο χωριό του, την Ποταμιά, υπάρχει το ομώνυμο μουσείο του. Ο Βαγής από μικρός ξενητεύθηκε στο «Αμέρικα - Αμέρικα» και ως αυτοδίδακτος ταλαντούχος καλλιτέχνης απόκτησε από νέος την αμερικανική ιθαγένεια, όπως γράφει ο Μανωλεδάκης «η μεγάλη φήμη του ζωγράφου Πολύγνωτου οδήγησε την Αμφικτυονία να του παραχωρήσει δωρεάν στέγη στους Δελφούς, ενώ χάρη στο γεγονός ότι κάποτε προσέφερε τις υπηρεσίες του δωρεάν στην Αθήνα, κατάφερε να πάρει τον τίτλο του Αθηναίου πολίτη, την οποία η αθηναϊκή πολιτεία συνήθως αρνούνταν στους ξένους».

Για τον «Έλεγχο της ποιότητας του οίνου στην αρχαιότητα» (ο περίφημος θάσιος οίνος που υμνείται στα ομηρικά έπη) γράφει ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Βαρουφάκης. Και για «Το μάρμαρο της Θάσου» οι Αρχαιολόγοι-Αρχιτέκτονες μηχανικοί T. Kozelj και M. Wurch-Kozelj. Τέλος το λεύκωμα κλείνει με τη λεπτομερή περιγραφή της «Νέας Μόνιμης Έκθεσης του Αρχαιολογικού Μουσείου» (που ανακαινίσθηκε εκ βάθρων –και... βαράθρων– από το φιλότεχνο δήμαρχο του νησιού Κώστα Χατζηεμμανουήλ) και σ’ αυτό μας ξεναγεί, με πλήθος οπτικό υλικό, η αρχαιολόγος Δήμητρα Μαλαμίδου.

Έμαθα επιτέλους την ένδοξη ιστορία του νησιού μου. Και καθώς τελειώνω, αυτή την εποχή ένα «επιστολικό» μυθιστόρημα του Θάσου προς την αδελφή του την Ευρώπη όπου την κατηγορεί για τη σημερινή της κατάντια, κι εκείνη από την έδρα της στη Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα προσπαθεί να του δικαιολογηθεί, καταλαβαίνετε τη χαρά μου. («Κατά τη μυθολογική παράδοση το όνομά της η Θάσος το οφείλει στο Θάσο, γιο του Φοίνικα ή του Αγήνορα ή του ίδιου του Ποσειδώνα, ο οποίος μαζί με τον Κάδμο αναζητούσε την Ευρώπη, που χαιρόταν τον έρωτα του Δία στο Δικταίο Σπήλαιο της Κρήτης. Στις περιπλανήσεις του για ανεύρεση της αδελφής του έφτασε στο νησί όπου μαγεύτηκε από τις φυσικές καλλονές του... Σταμάτησε την αναζήτηση της Ευρώπης και εγκαταστάθηκε στον πανέμορφο τόπο, που πήρε το όνομα του. Σε διάφορες πηγές η Θάσος μνημονεύεται και με άλλα ανόματα, όπως Χρύση, Αερία ή Ηερία, Αιθρία και Ηδωνίς ή Οδωνίς», σελ. 20).

Προσωρινός τίτλος του μυθιστορήματος «Εκεί όπου ακόμα κολυμπάς κάτω από τη σκιά των πεύκων της παραλίας». Η συνεύρεση των αδελφών Θάσου-Ευρώπης μετά 3.000 χρόνια. Αυτός ευρωβοσκός κι Εκείνη μέγαιρα σαν τη Λαγκάρντ, κάτοικος στην Bundensbank εν Φραγκφούρτη.