Το «Κουκλόσπιτο» της Jessie Burton κρύβει πολλούς θησαυρούς

Οκτώβριος 1686, Άμστερνταμ. Η Νέλα Όορτμαν χτυπά το ρόπτρο του οίκου με το έμβλημα του δελφινιού στο κανάλι Χέρενγκραχτ, για να εισέλθει στη νέα της ζωή. Φορέας ενός πολύ παλιού ονόματος, σε μια ιστορική περίοδο κατά την οποία το καλό όνομα είναι «καλύτερο από το πιο σπάνιο απόσταγμα», η δεκαοκτάχρονη καταφθάνει από το εξοχικό Άσεντελφτ μέσω ενός είδους επιστολογραφικού συνοικεσίου – ο πατέρας της πέθανε έχοντας χάσει όλη του την περιουσία στο ποτό, επομένως ο γάμος με τον εύπορο έμπορο Γιοχάνες Μπραντ αποτελεί μια συμφέρουσα δοσοληψία σε μια κοινωνία που δοκιμάζει τη γεύση του να μπορεί κανείς να αγοράσει τα πάντα. Αυτό που αγνοεί η νεόνυμφη είναι ότι μαζί με το νοικοκύρη, παντρεύεται έναν ολόκληρο κόσμο.

Πέντε πρόσωπα, το καθένα κλεισμένο στη δική του σφραγισμένη κάψουλα, θα συνδεθούν αμετάκλητα στους ερμητικούς τοίχους αυτού του σπιτιού, πριν από όλα, ωστόσο, η πλοκή θα διατρανώσει το ενδιαφέρον της για το ίδιο το Άμστερνταμ, το πλέον δυσεπίλυτο από τα άφθονα τερπνά αινίγματα που θέτει στον αναγνώστη η Jessie Burton με «Το κουκλόσπιτο» (εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Μυρτώ Καλοφωλιά). Η συγγραφέας προσπέλασε ωκεανούς αρχειακού υλικού (ιστορία, χάρτες, επίκαιρα, βιβλία συνταγών, τιμολόγια, πίνακες, χαρακτικά) προκειμένου να προσδώσει αληθοφάνεια στο εντυπωσιακό αυτό ντεμπούτο που μεταφέρεται στην οθόνη έχοντας προηγουμένως διαβαστεί μαζικά και παρομοιαστεί με διασταύρωση του Γουλφ Χολ με το Downtown Abbey. Η ίδια η Jessie Burton, άλλωστε, δεν διστάζει να επικαλεστεί τη Hilary Mantel ανάμεσα στις κυριότερες λογοτεχνικές της επιρροές.

Η Ολλανδική Δημοκρατία του 17ου αιώνα είναι ένας διεθνής πόλος κεφαλαίου με επίκεντρο την Ενωμένη Εταιρία Ανατολικών Ινδιών, της οποίας το δυναμικό αριθμεί 50.000 μέλη και έχει υπό τη διεύθυνσή της στόλο εκατοντάδων πλοίων που εκτελούν συναλλαγές σε όλη την Αφρική, την Ευρώπη, την Ασία και το ινδονησιακό αρχιπέλαγος. Απληστία και πουριτανισμός συνυπάρχουν σε αυτό το καλβινιστικό κοινωνικοοικονομικό κάδρο που τοποθετεί το κέρδος πάνω από την υπερηφάνεια και όπου το εμπόριο διεξάγεται υπό τους δρακόντειους νόμους των συντεχνιών, οι οποίες προσφέρουν προστασία, καθορίζουν τα αποθέματα, ελέγχουν την αγορά. Αγαθά σαν τη σοκολάτα, το ταμπάκο, το μετάξι, τα διαμάντια και τη ζάχαρη διακινούνται χωρίς κανόνες και γίνονται αντικείμενα περίτεχνων μηχανορραφιών.

Πρόκειται για ένα διφορούμενο τοπίο, που εξιδανικεύει το μόχθο και ταυτόχρονα ενθαρρύνει την ανεκτικότητα – ενδεικτικά, το Άμστερνταμ είναι το μέρος όπου καταφεύγουν όσα βιβλία λογοκρίνουν οι κυβερνήσεις των άλλων χωρών. Μια πόλη της οποίας τα κανάλια αντανακλούν στα νερά τους την ομορφιά των σπιτιών που θεμελιώθηκαν με τα πλούτη που λαφυραγωγήθηκαν στις μακρινότερες κουκίδες του παγκόσμιου άτλαντα. Για να μη βουλιάξει το Άμστερνταμ, θα χρειαστεί αδιάκοπη προσπάθεια, είναι η κοινή πεποίθηση: «Με σκληρή προσπάθεια πετύχαμε τη δόξα, όμως η οκνηρία είναι εκείνη που θα μας ρίξει πάλι στη θάλασσα». Η εικόνα γενικευμένης ευμάρειας κρύβει σκοτεινές αποχρώσεις. Στις αποβάθρες οι άρχοντες πνίγουν όσους άνδρες δεν έχουν αρκετά γκίλντερ για να κατευνάσουν τον Θεό πετώντας τους μέσα σε τσουβάλια στα νερά. Και ενώ θηριώδεις ποσότητες φαγητού σερβίρονται σε ασημένιες πιατέλες στις τοπικές συναθροίσεις, ο κανιβαλισμός στους ωκεανούς προκύπτει ως μοναδικός μηχανισμός επιβίωσης όταν τα τρόφιμα σωθούν.

Το πρωτότυπο κουκλόσπιτο της Πετρονέλα Όορτμαν, το οποίο ενέπνευσε τη συγγραφέα. Εκτίθεται στο Rijksmuseum του Άμστερνταμ.

Οι κάτοικοι του αρχοντικού των Μπραντ συνοψίζουν όλες τις πτυχές του ανοίκειου με τις οποίες υποχρεώνεται να εναρμονιστεί η Νέλα Όορτμαν. Το σπίτι διοικείται με ατσάλινη πυγμή από τη Μάριν, θεοσεβούμενη αδελφή του εμπόρου που αποστρέφεται τη χλιδή και απαγγέλλει Ιεζεκιήλ, αλλά κυκλοφορεί φορώντας γούνες κάτω από τα μαύρα ενδύματά της. Η Κορνήλια είναι μια ιδιόρρυθμη υπηρέτρια, η οποία περιποιείται σε κάθε επέτειο το φύλλο της πόρτας του ορφανοτροφείου που μεγάλωσε με κλοτσιές, «για να θυμάμαι πόσο τυχερή είμαι». Ο λακωνικός Ότο φορτώθηκε από το Πόρτο Νόβο δεμένος έως το Σουρινάμ, προτού περάσει στην υπηρεσία των Μπραντ σκανδαλίζοντας το Άμστερνταμ με το μελαψό χρώμα του δέρματος και τον καλλιεργημένο εξωτισμό του. Στο επίκεντρο του δράματος, ο Γιοχάνες Μπραντ, ο σαραντάχρονος έμπορος με το μαυρισμένο πρόσωπο που μοιάζει βγαλμένο από παραμύθι, τα μακριά μαλλιά ξανοιγμένα και σκληρά από τον ήλιο και τον άνεμο και τις οσμές των πόλεων που έχει δει να αναδύονται από την κάπα του. Μετατρέποντας «λάσπη σε χρυσό, νερό σε γκίλντερ, πουλώντας ξένες μετοχές σε καλύτερες τιμές, γεμίζοντας τα καράβια του και στέλνοντάς τα στη θάλασσα και πιστεύοντας πως όλοι του έχουν κάποια αδυναμία», ο Γιοχάνες Μπραντ ενσαρκώνει τον ίδιο τον πολυμήχανο κοσμοπολιτισμό του Άμστερνταμ.

Η συμβίωση των νεόνυμφων δεν θα είναι ανέφελη. Για λόγους που μας υποκρύπτονται, ο Μπραντ κρατά σε θέση απόστασης - απώθησης τη Νέλα, της οποίας ο δυναμισμός σφύζει. Όταν ωστόσο κρατάς ένα τέτοιο πλάσμα πρακτικά έγκλειστο, με τη θηλυκότητά του καταπιεσμένη, και με ανικανοποίητη την ακλόνητη επιθυμία για «αγάπη, αλλιώς δεν μπορώ να ζήσω», επόμενο είναι λογιών ανταρσίες να προκύψουν.

Οι λαχτάρες της δεκαοκτάχρονης θα διοχετευθούν στο γαμήλιο δώρο του Γιοχάνες, το κουκλόσπιτο. Το ερμάριο είναι μια επιβλητική κατασκευή, ένα τεράστιο ντουλάπι που στηρίζεται σε οκτώ πόδια, φτιαγμένο από ξύλο βελανιδιάς και φτελιάς, φύλλα ταρταρούγας και κασσίτερου, διακοσμημένο με κουρτίνες βαμμένες με ζαφορά, και με σκαλισμένα τέλεια αντίγραφα των εννέα δωματίων του οίκου των Μπραντ. Η ακρίβεια της μικρογραφίας είναι απόκοσμη, «σαν το πραγματικό σπίτι να έχει συρρικνωθεί, με το σώμα του κομμένο στα δύο και τα όργανά του εκτεθειμένα». Όταν ένας μυστηριώδης μινιατουροποιός αναλαμβάνει να εξοπλίσει το κουκλόσπιτο με λιλιπούτεια αντίγραφα της οικοσκευής, τα οποία περιέρχονται στην κατοχή της Νέλα με τρόπο που ερμηνεύει και σχολιάζει την καθημερινότητα, ενώ ενίοτε προφητεύει τα μελλούμενα, οι κλειδαριές της πραγματικής ζωής παραβιάζονται, οι εντάσεις μαίνονται και οι γρίφοι πυκνώνουν σε αυτό το βιβλίο που πάλλεται από περιγραφική ζωντάνια. Όσοι απολαμβάνουν τις ιστορικές αφηγηματικές απεικονίσεις που τοποθετούν ατμοσφαιρικότερες εποχές στο κέντρο του καμβά, δεν θα διαβάσουν καλύτερο μυθιστόρημα φέτος.