Βιβλιο

«5 μαθήματα ζωής» από τον Θ.Π. Τάσιο

Ένας μπούσουλας ζωής που φέρνει στο φως χαρακτηριστικά μεγάλων ανδρών

Της Άννας Λυδάκη

«Στον “Μαγικό Αυλό” του Mozart, ο Σαράστρο, ο αρχιερέας του ναού του Ήλιου, ζητά από τους ιερείς να επιτρέψουν στον Ταμίνο, τον νέο που έχει εξαγνιστεί και μυηθεί στις διδαχές της σοφίας, να εισέλθει στον ναό. Εκείνοι τον ρωτούν: “Είναι πρίγκηπας;” γιατί υπήρχε ένας παλιός νόμος που δεν επέτρεπε τη μύηση πριγκίπων. Ο Σαράστρο τότε απαντά: “Είναι κάτι περισσότερο. Είναι Άνθρωπος”».

Τον διάλογο αυτό καταγράφει ο καθηγητής Θεοδόσης Τάσιος στο μέρος του βιβλίου του που αναφέρεται στον Πρίγκηπα Σεργκέι Βολκόνσκι (1788-1865). Και σκέφτομαι πως κάπως έτσι θα απαντούσε και ένας αναγνώστης του βιβλίου «5 μαθήματα ζωής», αν δεχόταν μια σχετική ερώτηση για τον συγγραφέα: «Είναι καθηγητής;» Η απάντηση εκείνου που θα είχε διαβάσει το βιβλίο θα ήταν σίγουρα: «Είναι κάτι περισσότερο. Είναι άνθρωπος που αγαπά τους ανθρώπους και αγωνιά γι’ αυτούς». Αυτή την αγάπη και την αγωνία εκφράζει ο καθηγητής Τάσιος με έξοχο τρόπο στο τελευταίο του βιβλίο.

Ο Θ.Π. Τάσιος δεν πιστεύει στις νουθεσίες, που συνήθως μας βρίσκουν σύμφωνους στα λόγια αλλά στη συνέχεια πράττουμε αλλιώς. Πιστεύει ότι μόνο το Παράδειγμα ήθους και ανθρωπιάς είναι ικανό να μας ωθήσει στο να πράξουμε το ηθικό. Η μίμηση είναι λειτουργία της έμβιας ύλης «απ’ τη δόμηση των κυττάρων, μέχρι τη μόρφωση των συνειδήσεων», σημειώνει, και η μίμηση πράξεων καλών μυεί τον άνθρωπο στο ήθος και του επιτρέπει να νιώσει τη μοναδική ηδονή της προσφοράς. Όχι η επιφανειακή μίμηση, αλλά η βιωματική εξομοίωση με τον πράττοντα ηθικώς και με αγάπη για το κοινό καλό (τη συνισταμένη του ατομικού ήθους δηλαδή). Το θλιβερό, όμως, είναι ότι το αξιομίμητο έχει χαθεί.

Ο συγγραφέας δεν εννοεί μόνο ότι έχουν εκλείψει οι μεγάλοι επιστήμονες, οι στρατηγοί, οι αθλητές ή οι μουσικοί. Λείπει γενικότερα το παράδειγμα ανθρώπων που έζησαν μια ζωή πλήρη και ευτυχισμένη προσφέροντας στον Άλλο και συναισθανόμενοι τη χαρά και τον πόνο του. Αυτό το ήθος, γράφει, μπορούμε να το δούμε και σε απλούς, καθημερινούς ανθρώπους που με τρόπο φυσικό και αβίαστο ήταν ευγενείς και αγαπούσαν τον συνάνθρωπο. Σε ανθρώπους, όπως τη γυναίκα από το χωριό που πορεύτηκε αθόρυβα, με αξιοπρέπεια, υποφέροντας ίσως σιωπηλά, με μόνη της έγνοια να δίνει χωρίς να ζητά τίποτα, χωρίς να παραπονεθεί ποτέ… Στον δάσκαλο που αφοσιώθηκε στην εν γένει μόρφωση των παιδιών, με την πίστη ότι έτσι θα καλυτερεύσει ο κόσμος… Όλα αυτά σπανίζουν πια…

Ο μόνος τρόπος για να αντισταθμιστεί αυτή η απώλεια είναι η ανάμνηση εκείνων που απέδειξαν εμπράκτως πως το κακό δεν είναι αιώνιο και που το πέρασμά τους από τον κόσμο άφησε τα ίχνη μιας ζωής άξιας να τη ζει κανείς. Αυτούς πρέπει να αναζητήσουμε, τονίζει ο Θ.Π. Τάσιος, υπομιμνήσκοντάς μας τον βίο και την πολιτεία ανθρώπων που «αγωνίσθηκαν τον αγώνα τον καλόν “μέσα στον κόσμο, για τον κόσμο” και νίκησαν τον εαυτό τους, ωφελώντας τους γύρω τους», όπως ο Σωκράτης, ο Μότσαρτ, ο Φραγκλίνος, ο Πρίγκηπας Βολκόνσκι και ο Καζαντζάκης.

Ο συγγραφέας δεν επικεντρώνεται στη φιλοσοφία, στη μουσική, στην επιστήμη, στις μάχες, στη λογοτεχνία των παραπάνω ανδρών. Βεβαίως, συζητά και γι’ αυτά αλλά, κυρίως, διεισδύει στον τρόπο ζωής και σκέψης τους και μας παρουσιάζει τον άνθρωπο που κρύβεται πίσω από το έργο, αναδεικνύοντας το ήθος, το συναίσθημα, την αγάπη που τους χαρακτήριζε, το Παράδειγμα ζωής που πρότειναν, όχι με λόγια αλλά με τις πράξεις τους, και το οποίο αξίζει τη μίμησή μας. Για τους ανθρώπους αυτούς μιλά, από τη γέννησή τους μέχρις ότου «απέδωσαν το χρέος τους προς την Φύσιν».

Ο Σωκράτης, που ενοχλούσε τους Αθηναίους 2.500 χρόνια πριν, ήταν «άντρας με τα όλα του: ντόμπρος, πολεμιστής, ανάργυρος, ερωτικός», πρότυπο ζωής και θανάτου, σχολιάζει ο συγγραφέας. Είχε πολιτικό ήθος και πίστευε ότι η ευχαρίστηση που νιώθει κανείς πράττοντας δίκαια είναι μεγάλη. Όταν έλεγε «ουδείς εκών κακός» εννοούσε ότι «κανείς δεν θέλει να είναι δυστυχής κάνοντας το κακό». Και η γνώση, που θεωρούσε ότι είναι αρετή, δεν ήταν η συσσώρευση πληροφοριών αλλά η αυτογνωσία και η συνειδητοποίηση της ηδονής που επιφέρει η προσφορά στον άλλο.

Πολλοί πιστεύουν ότι ο Μότσαρτ ήταν σπουδαίος μουσικός, αλλά και τρελόπαιδο. Ο Τάσιος, όμως, που πιστεύει ότι η χαρά, ο έρωτας και η βιωματική απελευθέρωση μέσω της τέχνης είναι δώρα του Θεού και δεν πρέπει να υποτάσσονται σε δήθεν «σοβαρότερα» πράγματα, αναδεικνύει τον «βαθύτατα ανθρωπικό Μότσαρτ». Η φιλοπαίγμων πλευρά του φανερώνει ότι μέσα του συνυπήρχαν ο homo ludens και ο homo sapiens, θυμίζοντάς μας ότι πριν από τον πολιτισμό υπήρχε το παιχνίδι, που εμπεριέχει πάντα το πνεύμα και υπονομεύει τον απόλυτο ντετερμινισμό του κόσμου (Γ. Χουιζίνκα, Ο άνθρωπος και το παιχνίδι. Homo ludens). Τον Μότσαρτ με τη φυσική καλοσύνη και την τραγική μοίρα, που υπέμενε τη φτώχια, την αρρώστια, τη θλίψη, τον ίδιο τον θάνατο χωρίς να χάσει την αγάπη του για τη ζωή, τον έρωτα και την ομορφιά, μάς παρουσιάζει ο συγγραφέας.

Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ‒ένα είδος Λεονάρντο ντα Βίντσι της πολιτικής και της επιστήμης‒ ήταν ο εφευρέτης και επιστήμονας που εργαζόταν από τα 10 του και ξενυχτούσε διαβάζοντας. Δημιούργησε κοινωφελή έργα και αναμείχθηκε στην πολιτική για να παλέψει κατά των διακρίσεων. Πίστευε στην κοινωνική ελευθερία, την ανεξιθρησκεία και τον πολιτισμικό πλουραλισμό. Οι βαθύτατα δημοκρατικές απόψεις του, ο λιτός του βίος και ο αγώνας του ενάντια στην εκμετάλλευση των φτωχών τον καθιστούν αξιομίμητο παράδειγμα.

Ο πρίγκηπας Σεργκέι Γκριγκόριεβιτς Βολκόνσκι, «ο μαχητής των «λαϊκών ελευθεριών», εμπνεόταν από το σχέδιο «Φιλανθρωπία, Εκπαίδευση, Συμπαράσταση». Καταδικάστηκε από τον Αυτοκράτορα Νικόλαο Α΄ σε 20 χρόνια καταναγκαστικά έργα, ισόβια παραμονή στη Σιβηρία, στέρηση των τίτλων ευγενείας και δήμευση της περιουσίας του. Η τραγική σύζυγός του, η Μαρία Βολκόνσκι – Ραγιέφσκι, που τον ακολούθησε στην εξορία αγκαλιά με ένα κλαβεσέν, εμπνέει στον Τάσιο τρυφερούς στίχους γεμάτους θαυμασμό. Όταν, μετά από 30 χρόνια, ο Βολκόνσκι επέστρεψε στη Μόσχα, έγινε το ίνδαλμα των φοιτητών και αγωνίστηκε μέχρι τον θάνατό του για το τέλος της δουλοπαροικίας.

Ο Καζαντζάκης, ο «τραγικός διανοούμενος», που νοιαζόταν να μη χαθεί ούτε μια λέξη ή φράση από τη γλώσσα, χαρακτηριζόταν από φιλοσοφικό πάθος και ηρωική απελπισία, σχολιάζει ο Τάσιος. Κάθε φορά ταυτιζόταν βιωματικά με τους ήρωές του και πίστευε ότι η υπόσταση δεν συλλαμβάνεται μόνο με τη διάνοια, αλλά με το βίωμα και τη μετουσίωσή της σε τέχνη. Ο ασκητικός Καζαντζάκης σεβόταν τον μόχθο και τον πόνο του ανθρώπινου γένους, ενώ ο αγνωστικισμός του έκρυβε μια βαθιά αγάπη για τα όντα και την πίστη του στην ενότητα όλων. Μοναχικός, τρυφερός, αφιλοκερδής, αξιοπρεπής στον πόνο, ανακάλυπτε την ομορφιά παντού και έδινε ένα διαφορετικό νόημα στην καθημερινότητα.

Εν κατακλείδι, τα «5 μαθήματα ζωής» του Θ.Π. Τάσιου, γραμμένα με τον ιδιαίτερο, συναρπαστικό τρόπο γραφής του, αποτελούν ένα μπούσουλα ζωής φέροντας στο φως χαρακτηριστικά μεγάλων ανδρών. Βεβαίως, όλοι αυτοί οι μεγάλοι δεν ήταν άγιοι, σημειώνει ο συγγραφέας. Αυτό, όμως, αποτελεί ένα λόγο παραπάνω για να τους μιμηθούμε: Αναγνωρίζοντας τις ανθρώπινες αδυναμίες μας, μέσα από την άσκηση και την αυτοσυνειδησία θα ελέγξουμε όλα όσα μας στερούν τη χαρά της ηθικής πράξης.

*Το βιβλίο «5 μαθήματα ζωής» του Θ. Π. Τάσιου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγγελάκη,