H αιωνία ζωή ανήκει σε όσους ζουν στο παρόν

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το νέο βιβλίο του "Σκότωσε ό,τι αγαπάς", με θέμα έναν σκηνοθέτη που περνάει υπαρξιακή και δημιουργική κρίση και, χάρη σε ένα ατύχημα, συναντάει δύο μυστήριες υπάρξεις που θα του αλλάξουν τη ζωή. Παράλληλα, το πρώτο του σενάριο για την ταινία "Καταιγίδα" βρίσκεται σε φάση παραγωγής και έχει εγκριθεί από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Ο συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης διανύει τα πιο δημιουργικά του χρόνια και μας μιλά για όλα αυτά στο athensvoice.gr.

Kill your Darlings: Τι χρειάζεται να «σκοτώσεις» σε ένα μυθιστόρημα και τι στην πραγματική ζωή;

Το «Σκότωσε ότι αγαπάς» δεν αφορά τόσο τις εμμονές, αλλά τις «αγάπες». Σημαίνει ότι πρέπει να ξεφορτώνεσαι εκείνα τα στοιχεία, τις φράσεις, τις σκηνές του κειμένου που, όσο και να τα «έχεις ερωτευτεί», όσο κι αν αυτοτελώς σου αρέσουν, δεν προσθέτουν κάτι στο όλον, αλλά αντιθέτως το αδυνατίζουν, του διασπούν τη συνοχή. «Kill your darlings» ήταν η συμβουλή του μεγάλου Faulkner. Προσοχή : Μην το δοκιμάσετε στην πραγματική ζωή!

Όταν γράφεις, σκηνοθετείς ταυτόχρονα την κάθε σκηνή του βιβλίου; Φαντάζεσαι το «Σκότωσε ό,τι αγαπάς» ως ταινία;

Η διαδικασία συγγραφής ενός μυθιστορήματος διαφέρει από εκείνη ενός σεναρίου. Εδώ δεν υπάρχουν οι «αυστηροί νόμοι», η κατάτμηση του έργου σε σκηνές, η απαραίτητη σε πολλά σενάρια «σκληρή» δόμηση της πλοκής. Η «σκηνοθεσία» του μυθιστορήματος γίνεται πιο συνειρμικά, η μια εικόνα σε πάει στην άλλη, αλλά πάνω απ’ όλα σε οδηγεί ο χαρακτήρας, ειδικά στις περιπτώσεις που η μυθοπλασία στηρίζεται σε ένα κεντρικό πρωταγωνιστικό πρόσωπο.

Η αυτοβιογραφία είναι τελικά μια βύθιση στη μνήμη ή μια πάλη με αυτή;

Το συγκεκριμένο βιβλίο δεν είναι αυτοβιογραφικό, όσο κι αν υπάρχουν σπαράγματα από μνήμες. Αν μιλάμε θεωρητικά για μια αυτοβιογραφία, με τον τρόπο που διαπραγματεύεται το θέμα το «Σκότωσε ο,τι αγαπάς», τότε έχουμε το εξής λεπτό σημείο-ερώτημα. Τι θα ειπωθεί και τι θα μείνει απέξω. Μια αυτοβιογραφία είναι μια επαναφήγηση μιας ζωής μέσα από το φίλτρο του αυτοβιογραφούμενου και, κυρίως, μέσα από την οπτική γωνιά που αποτιμά το παρελθόν του εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή.

Σκηνοθέτης σε κρίση, σαν τον Μαστρογιάνι στο Οκτώμιση. Συγγραφέας ή σεναριογράφος σε ταινία, σαν τους ήρωες του Αλμοδόβαρ. Sunset Boulevard και Νοσταλγία του Ταρκόφσκι. Η σχέση κινηματογράφου-λογοτεχνίας αποτελεί για σένα μόνιμο θέμα έμπνευσης.

Ετσι είναι. Το «Σκότωσε ότι αγαπάς» είναι ένα μυθιστόρημα όπου η σχέση των δυο τεχνών παίζει καταλυτικό ρόλο, με το σινεμά να εμφιλοχωρεί έμμεσα ή άμεσα στο corpus του κειμένου, ενώ κινηματογραφικές τεχνικές ενσωματώνονται στο αφηγηματικό ιστό συνυφασμένες και συνδιαλεγόμενες με τις αντίστοιχες λογοτεχνικές. Η καίρια διαφορά μεταξύ των δυο τεχνών είναι πως στη λογοτεχνία λέμε μια ιστορία με λέξεις, ενώ στο σινεμά τη λέμε με εικόνες. Το κινηματογραφικό έργο εκκινεί από ένα κείμενο, το σενάριο, το οποίο ωστόσο είναι απλώς ένας μπούσουλας για το γύρισμα, ένα μη-κείμενο. Στη λογοτεχνία φυσικά όλα έχουν να κάνουν με τη λέξη, τη φράση, τη σελίδα.

Ανάμεσα στις αγαπημένες σου ταινίες της δεκαετίας, αναφέρεις το Mulholland Drive, το Cache του Χάνεκε, το Memento. Σε επηρέασαν στην ατμόσφαιρα και στην αφήγηση του «Σκότωσε ό,τι αγαπάς»;

Όταν το έγραφα δεν το σκεφτόμουν. Αλλα αναδρομικά πιστεύω ότι το βιβλίο ίσως οφείλει κάτι στο ονειρικά παράλογο κλίμα του Λιντς, στο γυμνό κυνισμό του Χάνεκε και στο παιχνίδι με τη μνήμη του Νόλαν στο Μεμέντο.

Αν και υπάρχουν πολλοί ταλαντούχοι μυθιστοριογράφοι στην Ελλάδα, οι καλοί σεναριογράφοι σπανίζουν. Πώς το εξηγείς;

Δεν έχετε άδικο. Ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι σε αντίθεση με την πεζογραφία, η όποια πιστεύω ότι δεν διδάσκεται, η συγγραφή σεναρίου είναι πλέον μια συγκεκριμένη «επιστήμη» με σαφείς «νόμους», δομή και οργάνωση. Κι επειδή δυστυχώς στην Ελλάδα, παρά τις σποραδικές πρωτοβουλίες, δεν έχουμε ακόμη ένα αξιόπιστο και σύγχρονο σπουδαστήριο σεναριογράφων, δεν υπάρχει μεγάλη πείρα πάνω στο είδος.

Από πού εμπνεύστηκες για τον Άρη Μανιάτη;

Με γοήτευε η ιδέα ενός καλλιτέχνη σε κρίση, ο όποιος γραφεί την αυτοβιογραφία του. Ίσως υπάρχουν απόηχοι του 8 ½, αλλά όταν το έγραφα δεν το σκεφτόμουν. Πολλά πράγματα στη λογοτεχνία λειτουργούν υποσυνείδητα. Η ουσία είναι ότι ο ήρωας με «επισκέφτηκε» κι ύστερα αρχίσαμε μαζί το ταξίδι.

Ο Παζολίνι είχε πει ότι ο «θάνατος πραγματοποιεί το μοντάζ μιας ζωής». Το σκεφτόμουν τελειώνοντας το βιβλίο σου.

Ο θάνατος πιστεύω βάζει μόνο τους τίτλους τέλους. Είναι ο υπεύθυνος του τελικού ζενερίκ. Ο Βιτγκενστάιν έλεγε ότι ο θάνατος δεν είναι ένα γεγονός στη ζωή. Δεν ζούμε ώστε να έχουμε την εμπειρία  του θανάτου. Εάν θεωρήσουμε την αιωνιότητα όχι ως μια ατελείωτη χρονική διάρκεια, αλλά ως απουσία χρόνου, τότε η αιωνία ζωή ανήκει σε αυτούς που ζουν στο παρόν. Το μοντάζ μιας ζωής το δημιουργούν πιστεύω δύο αντίρροπες δυνάμεις που εξισορροπούν το χάος της ύπαρξης: Η τύχη και η αναγκαιότητα.