Πολιτική, Ιστορία, Δοκίμια

Πλουραλισμός, Πολυπολιτισμικότητα, Ενσωμάτωση, Αφομοίωση - Σημειώσεις για τη σύγχρονη ανοιχτή κοινωνία

Σώτη Τριανταφύλλου

εκδ. Πατάκη

Η πολυσχιδής Σώτη Τριανταφύλλου (πεζογράφος, δοκιμιογράφος, ιστορικός, δημοσιογράφος κι ει τι άλλο) έβγαλε το δοκίμιο αυτό λίγες μέρες πριν από τις σφαγές στο Παρίσι. Σύμπτωση, φυσικά, αλλά πρόκειται για σήμα κινδύνου σχετικά με τη διόγκωση του ισλαμικού φαινομένου και τους κινδύνους που ξεχύνονται στο δυτικό κόσμο - πολιτισμό από την αιτία αυτή. Ξεκαθαρίζοντας με υπομονή τις τέσσερις έννοιες του τίτλου, υποδεικνύει τα μέσα και τους τρόπους που πρέπει να ακολουθήσουν οι δυτικές δημοκρατίες, αν θέλουν να επιζήσουν. Καταπληκτική τεκμηρίωση με υποσημειώσεις και βιβλιογραφία, φυσική και ηλεκτρονική. Κορυφαίο θεωρητικό της έργο, άσχετα από την ανατριχιαστική επικαιρότητα που προσέλαβε.

Η τέχνη της ρουτίνας

Μέ

ιζον Κάρι

μτφ. Χριστιάνα Μυγδάλη, εκδ. Key Books

Ένα πολύ γοητευτικό βιβλίο σαν ελαφρό δοκίμιο, που καταγράφει μέσα από ποιους τρόπους και με ποιες (πολλές φορές απρόσμενες ή παλαβές) συνήθειες της καθημερινότητας εργάζονταν (ή τεμπέλιαζαν) σπουδαίοι ποιητές, εφευρέτες, ηθοποιοί, επιχειρηματίες, συνθέτες, πεζογράφοι, σκηνοθέτες, αρχιτέκτονες, ζωγράφοι, πολιτικοί, μαθηματικοί και άλλες ιδιοφυΐες. 160 περίπου διάσημοι δημιουργοί, με μπόνους τα βιογραφικά τους και μια σειρά έξυπνα σχεδιαγράμματα για 14 από αυτούς, που δείχνουν τις τεράστιες διαφορές συνηθειών μεταξύ τους μέσα στο 24άωρο.

Εμφύλια πάθη - 23 ερωτήσεις και απαντήσεις για τον εμφύλιο πόλεμο

Στάθης Καλύβας, Νίκος Μαραντζίδης

εκδ. Μεταίχμιο

Ίσως το καλύτερο βιβλίο που έχει γραφτεί ποτέ για τον ελληνικό εμφύλιο. Οι συγγραφείς, αμφότεροι έμπειροι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, αφού πρώτα αιτιολογήσουν γιατί ασχολούνται (ξανά) με ιστορικό θέμα ενώ είναι πολιτικοί επιστήμονες, επιλέγουν τη μέθοδο των ερωτήσεων - απαντήσεων (Qs and As) για την ανάπτυξη της σκέψης τους. Οι ερωτοαπαντήσεις είναι καίριες, πολύ ευσύνοπτα γραμμένες, χωρίς φόβο και πάθος (αλλά με θέσεις μετριοπάθειας, έτσι που το βιβλίο να διαβάζεται εξίσου καλά από δεξιούς, αριστερούς, ταλαντευόμενους και απολίτκους), ενώ στο τέλος κάθε μιας επιτάσσεται (με κριτικό τρόπο) βιβλιογραφία όλων των αποχρώσεων, ώστε όποιος/α ενδιαφέρεται για περαιτέρω διάβασμα να μπορεί να προχωρήσει κατά μόνας.

Οι μαινάδες του Χίτλερ: Ο ρόλος των Γερμανίδων στα ναζιστικά πεδία θανάτου

Γουέντι Λόουερ

μτφ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Μεταίχμιο

Πώς και γιατί το κορίτσι της διπλανής πόρτας έγινε βασανίστρια σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ανατολική Ευρώπη; Πώς και γιατί μια κοινή νοικοκυρά καταλήγει να διευθύνει μια φάρμα καταναγκαστικής εργασίας, με δικαίωμα ζωής και θανάτους στους αιχμάλωτους εργάτες γης; Ποιος ήταν ο ρόλος των Γερμανίδων στο Ολοκαύτωμα; Αυτά και άλλα συναφή ερωτήματα εξετάζει η έρευνα της συγγραφέως, αξιοποιώντας ξεχασμένα κρατικά ή ιδιωτικά αρχεία και παίρνοντας συνεντεύξεις από ηλικιωμένες Γερμανίδες. Το συμπέρασμα ανατρέπει την εδραιωμένη γνώμη ότι οι γυναίκες ήταν πονόψυχες και μόνο οι άντρες ναζί έκαναν τα φοβερά εγκλήματα μέχρι την άνοιξη του ’45.

Το μαγεμένο παλάτι των εθνών - Το τέλος της αυτοκρατορίας - Οι ιδεολογικές αφετηρίες του ΟΗΕ

Μαρκ Μαζάουερ

μτφ. Κ. Κουρεμένος, εκδ. Αλεξάνδρεια

Ο (και δικός μας εν μέρει) Βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ, πασίγνωστος και αγαπητός για το έργο του που αφορά –μεταξύ άλλων– και την Ελλάδα της Κατοχής, καταπιάνεται εδώ με το ξεκίνημα και τον πρώτο καιρό του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Εξετάζοντας συστηματικά τις ιδέες και τις ελπίδες μέσα από τις οποίες γεννήθηκε, απορρίπτει τη γενική εντύπωση ότι αυτές ήταν οι στάχτες της Κοινωνίας των Εθνών και η αποφυγή ενός νέου Παγκόσμου Πολέμου (δεν είχε ακόμα λήξει ο Δεύτερος). Αντίθετα, δείχνει ότι ο αρχικός σχεδιασμός ήταν για μια «παγκόσμια οργάνωση που θα προστάτευε τα συμφέροντα των αυτοκρατοριών και της φυλετικής ιεραρχίας», κάτι που πήγε περίπατο λόγω της κατάρρευσης του αποικιοκρατικού συστήματος. Η ανάλυση του Μαζάουερ εξηγεί, σε κάποιο βαθμό, τη συνεχή προσαρμοστικότητα και επιβίωση του ΟΗΕ μέχρι σήμερα. Αξίζει να διαβαστεί παράλληλα με το «Κυβερνώντας τον κόσμο» του ίδιου (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Αθήνα, Η μυθολογία μιας πόλης

Ξενοφών Μπουντζάκης

εκδ. Καστανιώτη

Μόνο αν διαβάσει κανείς το μικρό αυτό βιβλίο θα μπορέσει να καταλάβει ότι οι σκέψεις που γεννάει και οι γνώσεις που δίνει ξεπερνούν κατά πολύ το μετριοπαθή και ταπεινό του τίτλο. Η απάντηση σε μια σειρά ερωτήσεις που τίθενται για το πολύ πολύ μακρινό (μέχρι και μυθολογικό) παρελθόν, πυροδοτούν στο μυαλό του αναγνώστη διεργασίες νοητικού πλούτου και, τελικά, μεγαλύτερου έρωτα για τον τόπο του. Μερικές τέτοιες ερωτήσεις: Πώς δημιουργήθηκε ο Λυκαβηττός; Ποιες τοπικές θεότητες ήταν βλάσφημες; Ποιος μυθικός βασιλιάς επέβαλε τη μονογαμία; Ποιος Αθηναίος βασιλιάς ήταν άνθρωπος-φίδι; Γιατί άρχισαν να φτιάχνονται και να τρώγονται τα γλυκά; Γιατί έγινε μόδα στην πόλη το κούρεμα του Θησέα; Γιατί οι γυναίκες δεν ψήφιζαν στην Αθήνα; Ποιο ήταν το εναρκτήριο μάθημα Δικαίου στο δυτικό κόσμο; Τι σχέση έχουν οι πέτρες με τη δημοκρατία;

Τα όνειρα στο Τρίτο Ράιχ

Σαρλότε Μπέρατ

μτφ. Γιάννης Καλλιφατίδης, εκδ. Άγρα

Η Γερμανοβραία δημοσιογράφος και συγγραφέας Σαρλότε Μπέρατ (1907-1986) είχε τη φοβερή ιδέα να καταγράψει όνειρα Γερμανίδων και Γερμανών στα πρώτα χρόνια του χιτλερικού καθεστώτος, μετά το 1933. Τα κρυπτογράφησε και τα ταχυδρόμησε στο εξωτερικό, βρίσκοντάς τα μετά το 1939, όταν διέφυγε και η ίδια στη Νέα Υόρκη. Η ανάγνωση των ονείρων αυτών δείχνει πόσο το Τρίτο Ράιχ είχε καταφέρει να διαβρώσει/μαυρίσει/φοβίσει/υπονομεύσει ακόμα και τον ύπνο των ταλαίπωρων υπηκόων του, ακόμα και προτού εξαπολυθεί ο Παγκόσμιος Πόλεμος. «Τα όνειρα απαγορεύονται, και όμως ονειρεύομαι» ήταν η ταυτόσημη φράση που είπαν πολλοί πληροφορητές. Μαρτυρία με μεγάλη ψυχαναλυτική, ψυχολογική και ιστορική αξία από μια αριστερή, Εβραία και φεμινίστρια, με οξεία κοινωνική συνείδηση.

Δρόμοι ζωής

Κώστας Σημίτης

εκδ. Πόλις

Η πολιτική αυτοβιογραφία του πρώην πρωθυπουργού και προέδρου του ΠΑΣΟΚ (1996-2004), που καλύπτει την περίοδο ακριβώς μέχρι το 1996. Ξεκινώντας από μια αριστερίζουσα αστική οικογένεια του Πειραιά, περνάμε στο μετεμφυλιακό κράτος, τις σπουδές στη Γερμανία, το σπουδαίο «Όμιλο Αλέξανδρος Παπαναστασίου», την κήρυξη της δικτατορίας, τη «Δημοκρατική Άμυνα» και την αντίσταση (ναι, ο Σημίτης έβαλε βόμβες στα νιάτα του), τη διαφυγή στο εξωτερικό, τη μεταπολίτευση, την ίδρυση και άνδρωση του ΠΑΣΟΚ, τις υπουργικές θέσεις και την κομματική εξέλιξη του αυτοβιογραφούμενου, την αρρώστια του Ανδρέα και τελικά την εκλογή του Σημίτη στην ηγεσία του κράτους και του κόμματος. Ξένο σε μεγάλο βαθμό σώμα στο ΠΑΣΟΚ, ο Σημίτης αποτυπώνει εδώ τον καημό ενός εν πολλοίς ανεκπλήρωτου αστικού εκσυγχρονισμού, για την αποτυχία του οποίου η ευθύνη βαραίνει και τις δύο μεγάλες συνιστώσες της πολιτικής μας ζωής, τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ. Ελικρινές γράψιμο, οξείες παρατηρήσεις, αποτίμηση προσώπων χωρίς μασημένα λόγια.

Πραγματιστές, δημαγωγοί και ονειροπόλοι - Πολιτικοί, διανοούμενοι και η πρόκληση της εξουσίας

Νίκος Αλιβιζάτος

εκδ. Πόλις

Το βιβλίο αποτελεί  διασταύρωση τριών βασικών πεδίων (πολιτική, διανόηση, χρόνος και προσωπική ματιά), το καθένα από τα οποία υποδιαιρείται στη συνέχεια περισσότερο. Ο συγγραφέας (γνωστός συνταγματολόγος, πανεπιστημιακός καθηγητής, δικηγόρος και συγγραφέας) εξετάζει, με αναφορές σε πρόσωπα, το τι έδωσαν τρεις κύριες τάσεις στην πολιτική μας παράδοση από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα: η αστική (από τον Καποδίστρια μέχρι τον Μάνο), η σοσιαλδημοκρατική (από τον Παπαναστασίου στον Σημίτη) και η κομμουνιστική (από τον Πουλιόπουλο μέχρι τον Τσίπρα). Μετά από το τι επαγγέλονταν οι βασικοί εκπρόσωποι της κάθε τάσης, επιτάσσει τον αντίλογο των διανοουμένων (στην πρώτη από τον Σαρίπολο μέχρι τον Καραπαναγιώτη, στη δεύτερη από τον Σβώλο μέχρι τον Θέμελη και στην τρίτη από τον Σβορώνο μέχρι τη γενιά του Μάη του ’68). Κάθε κομμάτι κλείνει με  τη δική του οπτική σε πολλά ειδικά θέματα. Συνολικά, στο χορταστικό αυτό έργο αναφέρονται συστηματικά 17 πολιτικοί, 16 διανοούμενοι (σχεδόν όλοι Έλληνες, δυο μόνο ξένοι, Γάλλοι: ο Σαρλ ντε Γκολ και ο Μισέλ Μιάιγ) και πολλοί άλλοι με συντομότερες αναφορές (χρησιμότατο το ευρετήριο προσώπων στο τέλος). Το βιβλίο μοιάζει βαρύ, αλλά τελικά είναι πολύ, μα πολύ προσωπικό. Επίσης, είναι άκρως πρωτότυπο στη σύλληψή του. Περισσότερα εν καιρώ.

Χορεύοντας με τη κυρία Ντάλογουεϊ - Ιστορίες έμπνευσης πίσω από τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα

Σίλια Μπλου Τζόνσον

μτφ. Ευσταθία Τσιγκάνου, εκδ. Πολύτροπο

Ένα χαριτωμένο βιβλίο, μεταξύ δημοσιογραφικής έρευνας και δοκιμίου, που εξετάζει 50 και πολύ αγαπητά λογοτεχνικά έργα, καταγράφοντας πώς ήρθε η έμπνευση, πώς δημιουργήθηκαν οι τίτλοι, πού αρχίζει το φανταστικό και πού τελειώνει το πραγματικό, ποιοι ήταν οι άνθρωποι πάνω στους οποίους βασίστηκαν πολύ αγαπητοί λογοτεχνικοί ήρωες όπως ο Σέρλοκ Χολμς του Κόναν Ντόιλ κ.λπ. Ανάμεσα στα έργα: «Κατς - 22», «Χακ Φιν», «Τζέιν Έιρ», «Φρανκενστάιν», «Κοράκι», «Άννα Καριένινα» και φυσικά η ίδια η κυρία Ντάλογουεϊ του τίτλου.

Τρία δοκίμια για τον Θανάση Βαλτινό

Γιώργος Αριστηνός

εκδ. Εστία

Πρόκειται για το τριπλό αποτέλεσμα που προκύπτει από τη συνάντηση του κορυφαίου εν ζωή Έλληνα πεζογράφου αφενός και ενός ευφυούς και πρωτότυπου δοκιμιογράφου αφετέρου. Το πρώτο δοκίμιο, που λέγεται «Λογοτεχνικός δόλος και ιστορική αυταπάτη: Η έννοια της τομής στο έργο του Θ.Β.», διατυπώνει σειρά σκέψεων και κρίσεων για τα κείμενα του Θ.Β., με κορυφαία τη διαπίστωση ότι «τα διαπερνά ένα πνεύμα αγέρωχης απόγνωσης». Το δεύτερο («Ένας κλασικός στην αυλή του μοντερνισμού: Ο τελευταίος Βαρλάμης») αναφέρεται, με πλήρη υπομνηματισμό, στο γνωστό κείμενο του Θ.Β. από την ομιλία του όταν έγινε ακαδημαϊκός. Το τρίτο («Ποιος ψιθυρίζει πίσω από την πράσινη αυτή λόχμη; Στοιχεία για τη δεκαετία του ’60») προσεγγίζει με βαριά θεωρητική σκευή το αναφερόμενο στον τίτλο πολυδιαβασμένο έργο του Θ.Β.

Δημοκρατία

Αβραάμ Κάουα, Αλέκος Παπαδάτος, Annie Di Donna

εκδ. Ίκαρος

Σε μορφή κόμικ/γκράφικ νόβελ, οι τρεις δημιουργοί δημιούργησαν μια συναρπαστική ιστορία. Στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., καθώς οι Αθηναίοι στρατιώτες προσπαθούν να κοιμηθούν το βράδυ πριν από μια μεγάλη μάχη με τους Πέρσες, ένας απ’ αυτούς, ο Λέανδρος, τους λέει την ιστορία του. Είναι η ιστορία της μετάβασης από τα παλιά καθεστώτα στη Δημοκρατία, η αμφισβήτηση των θεών, η έκπτωση των τυράννων, η πνευματική ανάπτυξη, ο προσωπικός αγώνας για τη διατήρηση του νέου πολιτεύματος – αλλά και η σημασία του τυχαίου και της συγκυρίας στην Ιστορία. Ξεπερνώντας κατά πολύ τα όρια της λογοτεχνίας, το βιβλίο αυτό καταλήγει fiction εικονογραφημένο εγχειρίδιο πολιτικής επιστήμης. Δίκαια έγινε ελληνικό και διεθνές μπεστ σέλερ (η ομάδα των δημιουργών είχε βάλει το χέρι της και στο περίφημο Logicomix του Απόστολου Δοξιάδη, λίγα χρόνια πριν).

Η μακρά σκιά της δεκαετίας του ’40, Πόλεμος - Αντίσταση - Εμφύλιος Τόμος αφιερωμένος στον Χάγκεν Φλάισερ

εκδ. Αλεξάνδρεια

Ο Χάγκεν Φλάισερ (Βιέννη 1944), καθηγητής Ιστορίας με καριέρα σε ελληνικά πανεπιστήμια, είναι ο πρώτος που έβαλε στο κέντρο της επιστημονικής προσοχής του την ταραγμένη ελληνική περίοδο 1936–1949. Ο παρών τιμητικός τόμος (επιμέλεια Κατερίνα Γαρδίκα, Άννα Μαρία Δρουμπούκη, Βαγέλης Καραμανωλάκης, Κώστας Ράπτης) συγκεντρώνει κείμενα 23 μελετητών, όχι αποκλειστικά ιστορικών (Wolfgang Benz, Gerhard Botz, Johannes Houwink ten Cate, Eberhard Rondholz, Dörte von Westernhagen, Πολυμέρης Βόγλης, Χάρης Δελλόπουλος, Άννα Μαρία Δρουμπούκη, Αγγέλα Καστρινάκη, Δημήτρης Κουσουρής, Νίκος Μαραντζίδης, Ελένη Μπεζέ, Ρίκα Μπενβενίστε, Ηλίας Νικολακόπουλος, Νάντια Ντάνοβα, Δέσποινα Ι. Παπαδημητρίου, Αιμιλία Ροφούζου, Θανάσης Δ. Σφήκας, Χάγκεν Φλάισερ, Ιάσονας Χανδρινός, Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Ευάνθης Χατζηβασιλείου, Χρήστος Χατζηιωσήφ), στα οποία, για την περίοδο μετά το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, «κυριαρχεί η κριτική στάση απέναντι σε μύθους, σιωπές και διαστρεβλώσεις που σφράγιζαν τις επίσημες πολιτικές μνήμης εντός και εκτός Ελλάδας». .