Μια στέγη για τον Καβάφη

Η είδηση πως το αρχείο του Κωνσταντίνου Καβάφη πέρασε σε ασφαλή χέρια, στο Ίδρυμα Ωνάση αν και πολιορκήθηκε στενά και παραλίγο να καταλήξει σε φημισμένα ακαδημαϊκά ιδρύματα του εξωτερικού, προκάλεσε αυτομάτως ανακούφιση και αισιοδοξία. Ο Καβάφης είναι ο Αλεξανδρινός που περισσότερο από όλους, σχεδόν συνωμοτικά, αγάπησαν οι Έλληνες – αλλά και το παγκόσμιο κοινό.

Ο Καβάφης ήταν πάντα διαφορετικός. Αταξινόμητος, σπάνιος, το έργο του ήταν εφαλτήριο για διαφορετικές διαδρομές (αναγνώσεις) κάθε φορά. Είναι όμως σαφώς και ο πιο διεθνής μας ποιητής – χωρίς Νόμπελ ή άλλου είδους προβολή. Η δυνατότητα που θα έχει το ευρύ κοινό πλέον να μελετήσει το σύνολο του αρχείου του αλλά και οι δράσεις που θα παραχθούν γύρω από αυτό στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, δεν θα μας επανασυστήσει απλώς το έργο του, αλλά θα δείξουν πως αποτελεί ακόμα μοναδικό σημείο αναφοράς για τον σύγχρονο πολιτισμό.

Το αρχείο που πέρασε από τον Μανόλη Σαββίδη στο Ίδρυμα Ωνάση περιλαμβάνει ποιήματα (πρωτότυπα, μεταφράσεις, σχόλια, πεζά λογοτεχνικά και φιλολογικά κείμενα, αλληλογραφία, ημερολόγια, το αρχείο της «Αλεξανδρινής Τέχνης» (του περιοδικού που εξέδιδε ο Καβάφης), καθώς και πολλά προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες του ποιητή. Το παλαιότερο τεκμήριο είναι του 1850 (επιστολή του θείου του ποιητή, Γεωργίου Καβάφη, με την οποία ο πατέρας του Κωνσταντίνου καλείται να μεταβεί στην Αλεξάνδρεια για να διευθύνει τον αλεξανδρινό κλάδο της οικογενειακής επιχείρησης). Τελευταία τεκμήρια, του 1933, είναι τα σημειώματα του ποιητή προς τους συγγενείς του τις τελευταίες ημέρες της ζωής του στο Ελληνικό Νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας και το χειρόγραφο του τελευταίου του ποιήματος «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας». Το σύνολο του αρχείου στεγάζεται ήδη στο Ίδρυμα Ωνάση της οδού Αμαλίας, ενώ έχει αρχίσει η εντατική προετοιμασία για την σταδιακή έκθεση μέρος του αρχείου στο ευρύ κοινό στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Όμως, η πραγματική σπίθα από την ανακοίνωση της απόκτησης του αρχείου και των προθέσεων όχι μόνο αξιοποίησης αλλά κοινωνικοποίησής του, αφορούν στην ανάγκη να υπογραμμιστεί η διεθνής ακτινοβολία του. Ένα σημείο καθοριστικό, όπως επισημαίνει και ο ίδιος ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση και Αλεξανδρινός στην καταγωγή Αντώνης Παπαδημητρίου. Είναι γεγονός ότι ενώ στην Ελλάδα υπάρχει μια στασιμότητα γύρω από το «αυτονόητο» του έργου του ποιητή –με πιθανές περιφερειακές εκλάμψεις να σχεδιάζονται από τους ιθύνοντες ενόψει του 2013, που συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή– διεθνώς εξακολουθεί να γεννά αντιδράσεις και ιδέες.

Στην Ιταλία η εφημερίδα «Corriere della Sera» είχε βάλει ένθετη μετάφραση ποιημάτων του, ενώ η αγγλοσαξονική σχολή εξακολουθεί να ανακαλύπτει τον ποιητή και να γοητεύεται από αυτόν. Η έκδοση των ποιημάτων του (ολοκληρωμένων και ανέκδοτων) πριν από περίπου 3 χρόνια από τον Daniel Mendelsohn στις εκδόσεις «Alfred A. Knopf» δεν προκάλεσε μόνο αγοραστικό ενδιαφέρον, αλλά και έναν κύκλο εκθειαστικών κειμένων σε μερικά από τα πλέον επιδραστικά έντυπα του κόσμου. Έχει κανείς ακόμα αμφιβολίες για τη διεθνή εμβέλεια και τη δύναμη σύγχρονου διαλόγου που προκαλεί ο Καβάφης; Το Ίδρυμα Ωνάση προσδοκά πως η αξιοποίηση του αρχείου θα κινήσει ένα δυναμικό σπιράλ επανασύστασης, αλλά κυρίως νέας δημιουργίας πέριξ του ποιητή.

Στις αναλύσεις των διεθνών εντύπων («New York Times», «TLS» κ.ά.) ο Καβάφης, είτε στα ομοφυλοφιλικά του ποιήματα είτε στα υπόλοιπα, παραμένει πάντα βαθιά ιστορικός. Σύμφωνα μάλιστα με τον «New Yorker»: «Η άποψη του Καβάφη ότι η εμπειρία κατοικεί μέσα στην ποίηση, στοιχηματίζει ότι η ίδια η ποίηση θα μείνει για πάντα εδώ». Η εμβέλεια και η σύγχρονη άρθρωση του Καβάφη ξεπερνάει τα γράμματα. Ενδεικτική είναι η επιρροή που άσκησε στον κορυφαίο εικαστικό David Hockney, ο οποίος δημιούργησε μια σειρά από χαρακτικά και σχέδια επηρεασμένος από τη συλλογή ποιημάτων του Καβάφη και κυρίως από τα ομοφυλοφιλικά του έργα. Ο Hockney επηρεάστηκε τόσο πολύ από το έργο του, που έκλεψε ένα αντίτυπο ποιημάτων του από τη δημοτική βιβλιοθήκη, ενώ στη συνέχεια επισκέφτηκε το Κάιρο, το Λούξορ, την Αλεξάνδρεια, αλλά και τη Βηρυτό, αναζητώντας στοιχεία που θα συμπληρώσουν τις εικόνες που του γέννησε ο Καβάφης. Τα έργα αυτά εκδόθηκαν, ενώ τα αυθεντικά βρίσκονται σε διάφορες συλλογές (μεταξύ των οποίων και του Γιώργου Οικονόμου), αλλά και στην Tate του Λονδίνου. Ο Καβάφης προσφέρει πραγματικά το εύπλαστο υλικό που επιτρέπει η ποίησή του να μετασχηματιστεί σε νέο προσωπικό βίωμα και δημιουργία.

Με αφορμή την επέτειο των 150 ετών από τη γέννηση του Κ.Π.Καβάφη, το Ίδρυμα Ωνάση εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Στις 29 Απριλίου 1863, γεννήθηκε ο ποιητής Κωνσταντίνος Π. Καβάφης στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. To 2013 λοιπόν είναι επετειακό έτος, αφού συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννησή του. Το Ίδρυμα Ωνάση μετά την πρόσφατη απόκτηση του Αρχείου Καβάφη, ανακοινώνει την πρόθεση του να σχεδιάσει και να υλοποιήσει μια άλλη πολιτική σε σχέση με το Αρχείο αλλά και με αφορμή αυτό. Στόχος του Ιδρύματος είναι να δημιουργήσει όχι μόνο ένα Αρχείο πραγματικά ανοιχτό σε κοινό και μελετητές, αλλά και μια νέα δυναμική που θα αναδείξει τον ιδιαίτερα σύγχρονο χαρακτήρα της Καβαφικής ποίησης.

Το Αρχείο Καβάφη επιθυμεί να αποφύγει τη στενή φιλολογική προσέγγιση του έργου του ποιητή. Επιδιώκει την αποκατάσταση της σχέσης της καβαφικής ποίησης με τον πολίτη και την έναρξη ενός γόνιμου διαλόγου του ποιητή με τον αναγνώστη.

Το Ίδρυμα Ωνάση σε συνεργασία με διακεκριμένους επιστήμονες, καλλιτέχνες και πολιτιστικούς φορείς θα διοργανώσει μιας σειράς στοχευμένων δράσεων και εκδηλώσεων. Θα προταθούν σύγχρονες ιδέες και τεχνολογίες για την ανάγνωση και κατανόηση του Καβαφικού έργου, με στόχο να γίνουν αυτές ο καταλύτης για μια νέα, ουσιαστική επαφή του πολίτη με τον Αλεξανδρινό ποιητή. Έτσι, η ηθική διάσταση, η ιστορική αγωνία και η ριζοσπαστική ευαισθησία του Καβάφη, θα πάρουν τη θέση που τους αρμόζει στην καθημερινότητα της πόλης».