Παναγιώτης Αγαπητός - Βυζαντινά μυστήρια

Πανεπιστημιακός, ιστορικός με ειδίκευση στους βυζαντινούς χρόνους, ο Παναγιώτης Αγαπητός είναι ίσως ο πιο ιδιαίτερος συγγραφέας αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα.

Η τρίτη περιπέτεια του πρωτοσπαθάριου Λέοντα τον φέρνει στην απομονωμένη κατά τους βυζαντινούς χρόνους Σκύρο.

Θεωρείς ότι το έγκλημα ευδοκιμεί στις κλειστές κοινωνίες;

Ναι, αλλά όχι αποκλειστικά γι’ αυτό. Η Σκύρος σαν χώρος της πλοκής της «Μέδουσας» εξυπηρετεί διάφορους στόχους: επιτρέπει στον Λέοντα να γνωρίσει από κοντά ένα ιδιάζον (για έναν πρωτευουσιάνο άρχοντα) νησιώτικο και αγροτικό περιβάλλον, δίνει τη δυνατότητα στον κάτοικο της πόλης να ζήσει από κοντά τη φύση και, τελικά, τον φέρνει αντιμέτωπο με τα κρυφά, όπως τα χαρακτήρισες, εγκλήματα μιας κλειστής κοινωνίας, κρυφά με την έννοια ότι οι συντηρητικές συμβάσεις που ελέγχουν μια τέτοια κοινωνία αναγκάζουν τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται πολύ πιο βίαια και υποκριτικά. Η κάθαρση δεν επέρχεται μέσα από τις διαδικασίες που προβλέπει ο νόμος.

Θεωρείς ότι υπάρχει αντίφαση μεταξύ νόμου και δικαιοσύνης;

Πολύ συχνά, κι αυτή την απόσταση ανάμεσα στο νόμο και τη δικαιοσύνη τη διέκριναν και οι ίδιοι οι Βυζαντινοί, ακριβώς γιατί η κοινωνία τους λειτουργούσε πάνω στη βάση ενός δικαιικού συστήματος όπου είτε ο νόμος δεν μπορούσε πάντοτε να καλύψει ιδιάζουσες περιπτώσεις είτε οι εκπρόσωποι του νόμου τον χρησιμοποιούσαν για να διαστρεβλώσουν τη δικαιοσύνη. Τα σημερινά παραδείγματα του φαινομένου αυτού είναι αναρίθμητα. Για το αστυνομικό μυθιστόρημα, αυτό το κενό ανάμεσα στο γράμμα και στο πνεύμα του νόμου αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία για μια κριτική της έννοιας της δικαιοσύνης.

Οι χαρακτήρες των βιβλίων σου είναι πάντα καλοδουλεμένοι κι αυτό ισχύει σε υπερθετικό βαθμό στη «Μέδουσα από σμάλτο», ειδικά σε ό,τι αφορά τους γυναικείους χαρακτήρες, π.χ. τη Θεοδοσία και τη Λευκοθέα. Ωστόσο, μολονότι ο πρωτοσπαθάριος σε όλα σου τα βιβλία ξελογιάζεται (και ξελογιάζει), στο τέλος φεύγει πάντα μόνος. Συνειδητή επιλογή ή τέχνασμα ώστε να έχει πρόσθετο ενδιαφέρον η συνέχεια;

Για μένα οι χαρακτήρες είναι πολύ σημαντικοί μέσα σε μια πλοκή. Ειδικά οι γυναίκες στη «Μέδουσα» είναι ψυχικά πολυδιάστατες γιατί, παρά τη σημαντική παρουσία των αντρών, είναι αυτές με τις οποίες ο Λέων βρίσκεται αντιμέτωπος και είναι αυτές που (με διαφορετικό τρόπο) τον βοηθούν να αναγνωρίσει τα ψυχικά άγχη που τον βασανίζουν. Έτσι, παίρνει μια πολύ μεγάλη απόφαση και προσπαθεί να την πραγματοποιήσει, έστω κι αν αποτυγχάνει. Η «αποτυχία» (το να φεύγει μόνος από την πλοκή) είναι γι’ αυτόν μια ψυχική επιτυχία. Όσο για την ερώτησή σου, είναι και τα δύο: επιλογή γιατί αυτό με βοηθάει στο σχεδιασμό του χαρακτήρα του Λέοντα, τέχνασμα γιατί αυτό δίνει το αναγκαίο ερέθισμα στους αναγνώστες να προσδοκούν ότι «κάτι» θα συμβεί.

Ο ήρωάς σου ως εκπρόσωπος του αυτοκράτορα δρα σε ένα ξεκάθαρο πολιτικό πλαίσιο. Συμφωνείς ότι τα μυθιστορήματά σου δεν είναι αυστηρώς «ιστορικά» και ότι θίγονται ζητήματα που μας απασχολούν σήμερα;

Ο Λέων πράγματι δρα σε ένα πολιτικό πλαίσιο, αλλά τα μυθιστορήματά μου είναι «ιστορικά». Το Βυζάντιο του ένατου αιώνα στη δική μου εκδοχή είναι και αντανάκλαση της σημερινής κοινωνίας, γιατί η ματιά μου προς αυτό είναι και σύγχρονη. Αυτό είναι καλό, γιατί αλλιώς η μελέτη της ιστορίας δεν θα μας αφορούσε. Έτσι, τα θέματα που θίγονται στο μυθιστόρημα (π.χ. μπορεί μια γυναίκα να έχει μια ζωή που δεν ορίζεται από τις παραμέτρους της πατριαρχικής κοινωνίας, μπορεί να υπάρξει ανοχή στην παραβατικότητα όταν αυτή δεν αποτελεί έγκλημα ενάντια σε ένα άλλο άτομο, μπορεί ένας άντρας να βρει το δρόμο προς την ψυχή του και να αποδεχτεί χωρίς κοινωνική ντροπή τα τραύματα που τον σημάδεψαν;) είναι καίρια ζητήματα της εποχής μας, σίγουρα πολύ περισσότερο απ’ ό,τι ήταν στο «ιστορικό» Βυζάντιο.

Πιστεύεις ότι το ιστορικό και το αστυνομικό μυθιστόρημα εξακολουθούν να είναι υποτιμημένα;

Το αστυνομικό μυθιστόρημα έχει σήμερα καταξιωθεί απόλυτα, αν και υπάρχουν ορισμένοι κριτικοί που το αντιμετωπίζουν «αφ’ υψηλού». Όμως, το ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα είναι υποτιμημένο, γιατί θεωρείται απλώς μια φυγή σ’ ένα μακρινό, άρα ακίνδυνο, παρελθόν.

Η μουσική παίζει αρκετά σημαντικό ρόλο στις ιστορίες σου. Αν δεν κάνω λάθος παίζεις κι ο ίδιος τσεμπάλο.  Ναι, η μουσική είναι το χόμπι μου, αλλά ο Λέων δεν είναι μια μυθοπλαστική ανακατασκευή του εαυτού μου. Επέλεξα να κάνω τον Λέοντα να παίζει λαούτο (και μάλιστα ένα αραβικό όργανο), γιατί αυτό μου επιτρέπει να δείξω μια πλευρά της κοσμικής ζωής των Βυζαντινών που μας είναι άγνωστη. Ειδικά η ενόργανη μουσική συνδεόταν στο Βυζάντιο με τα μαθηματικά, την αστρονομία, τη φιλοσοφία και την ιατρική, ήταν, δηλαδή, ταυτόχρονα τέχνη και επιστήμη.

Έχεις αρχίσει να δουλεύεις την επόμενη περιπέτεια του Λέοντα; Πού σκοπεύεις να μας ταξιδέψεις αυτή τη φορά; Όσο έγραφα το «Εβένινο λαούτο» άρχισα να σκέφτομαι πως θα μπορούσα να σχεδιάσω μια πενταλογία αυτόνομων, αλλά συνδεόμενων, μυθιστορημάτων γύρω από τον Λέοντα. Έτσι επέλεξα για κάθε ένα από τα πέντε το χρόνο, τον τόπο, το κεντρικό έγκλημα και ένα προσωπικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσει ο πρωταγωνιστής. Η τέταρτη περιπέτεια διαδραματίζεται το καλοκαίρι του 838 στη Μικρά Ασία  και πραγματεύεται τον πόλεμο και το τέλος μιας δυνατής φιλίας. Ο Λέων θα βρεθεί στη χειρότερη στιγμή της μυθοπλαστικ ής ζωής του, αλλά ίσως καταφέρει να γλιτώσει. Θα δούμε.

Info: Η «Μέδουσα από σμάλτο» και τα υπόλοιπα βιβλία του Παναγιώτη Αγαπητού, μυθιστορήματα («Το εβένινο λαούτο», «Ο χάλκινος οφθαλμός») και μη («Η ερωτική διήγηση στα μεσαιωνικά χρόνια»), κυκλοφορούν από τις εκδ. Άγρα.