Τα αγαπημένα βιβλία των λογοκριτών #18

Φαντασιώσεις θανάτων διασημοτήτων όπως η Ελίζαμπεθ Τέιλορ σε αυτοκινητιστικά δυστυχήματα, παραισθήσεις με πρωταγωνίστρια τη Μέριλιν Μονρόε που φέρει στο πρόσωπό της σημάδια της ατομικής ακτινοβολίας, μία ψυχοσεξουαλική μελέτη της μιντιακής απήχησης του Ρόναλντ Ρέιγκαν, φανταστικά πειράματα της διέγερσης που προκαλούν εικόνες από τον πόλεμο του Βιετνάμ και τις βόμβες ναπάλμ σε νοικοκυρές των προαστίων: η «Έκθεση Ωμοτήτων» (The Atrocity Exhibition, 1970) του Βρετανού Τζέιμς Μπάλαρντ είναι όσο χαώδης και εφιαλτική υπόσχεται ο τίτλος της.

Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ (1930-2009)

Με τίτλους κεφαλαίων όπως «Γιατί Θέλω να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν» και «Σχέδιο Δολοφονίας της Τζάκι Κένεντι», δεν είναι άξιο απορίας που ο πρώτος εκδοτικός οίκος που επρόκειτο να βγάλει την «Έκθεση Ωμοτήτων» (The Atrocity Exhibition, 1970) στην Αμερική πολτοποίησε όλη την παρτίδα τρεις εβδομάδες πριν την επίσημη κυκλοφορία του, φοβούμενος το ενδεχόμενο μηνύσεων από τα δημόσια πρόσωπα που αναφέρονται στο βιβλίο.

Βιβλίο προφητικό, οραματικό, πολύ μπροστά από την εποχή του (προέβλεψε, άλλωστε, και τη μελλοντική νίκη του Ρέιγκαν), η «Έκθεση Ωμοτήτων» είναι ένα μυθιστόρημα (με την πολύ πλατιά έννοια του όρου) που καταδεικνύει την κλιμακούμενη αλληλοτροφοδότηση μεταξύ ακραίας βίας και σεξ στη μιντιακή σφαίρα και μέσω αυτής στο ασυνείδητο του κοινού, αλλά και την επιρροή της κουλτούρας της διασημότητας και την ταύτιση του κόσμου με τα δημόσια πρόσωπα που αγγίζει τα όρια της ψυχοπαθολογίας. Όμως ο συγγραφέας διένυσε πολύ δρόμο στη ζωή του προκειμένου να φτάσει να γράψει τα εφιαλτικά κείμενα της «Έκθεσης Ωμοτήτων».

Ο Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ γεννήθηκε στη Σαγκάη το 1930 από Βρετανούς γονείς. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατέληξε αιχμάλωτος με την οικογένειά του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιαπωνία. Μετά το τέλος του πολέμου μετακόμισε στη Βρετανία. Οι εμπειρίες που αποκόμισε την περίοδο του πολέμου τον έσπρωξαν στη συγγραφική καριέρα. Ξεκίνησε με μυθιστορήματα και διηγήματα συμβατικής επιστημονικής φαντασίας, προτού αρχίσει σταδιακά να δημιουργεί σκοτεινές, αποκαλυπτικές ιστορίες, τοποθετημένες στο παρόν, με μία ισχυρή αίσθηση της κοινωνικής και ψυχοσεξουαλικής αλλαγής που είχε αρχίσει να επέρχεται στη μεταπολεμική κοινωνία – μία διαρκώς αυξανόμενη αλληλεπίδραση τεχνολογίας και σεξουαλικότητας που οδηγεί σε μία ψυχοπαθολογία νέου τύπου.

Σκίτσο του Ντέιβιντ Ράσελ Τάλμποτ για την "Έκθεση Ωμοτήτων": Η Ελίζαμπεθ Τέιλορ, σκηνές ωμοτήτων από τον πόλεμο του Βιετνάμ και οι ψυχοσεξουαλικοί εφιάλτες (που προσωποποιούνται εδώ με σχήμα φαλλού) που γεννά το μυαλό του ίδιου του Μπάλαρντ

Η «Έκθεση Ωμοτήτων» είναι η πιο πειραματική από αυτές τις ιστορίες. Ένα βιβλίο που είναι δύσκολο να κατηγοριοποιηθεί ως είδος: συλλογή θεματικά συναφών διηγημάτων για ορισμένους, ή ένα χαλαρό «μυθιστόρημα» χωρίς συμβατική πλοκή κατ’ άλλους, έχει επηρεαστεί ως προς τη θραυσματική δομή του από το «Γυμνό Γεύμα» του Γουίλιαμ Μπάροουζ, του οποίου ο Μπάλαρντ υπήρξε μέγας θαυμαστής.

Ο Μπάλαρντ έγραψε τα δεκαπέντε κείμενα που απαρτίζουν την «Έκθεση Ωμοτήτων» μεταξύ 1966-1969. Πολλά από αυτά δημοσιεύτηκαν αρχικά σε περιοδικά (ιδίως στο underground περιοδικό Ambit) ή φυλλάδια. Ένα από αυτά, το «Γιατί Θέλω να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν», μπλέχτηκε στα γρανάζια μιας δικαστικής περιπέτειας στην Αγγλία το 1968.

Τεύχη του "Ambit" στα οποία πρωτοδημοσιεύτηκαν κείμενα της "Έκθεσης Ωμοτήτων". Στο τεύχος #27 (1966) το "You: Coma: Marilyn Monroe". Στο #29 (1967) το "Η Δολοφονία του Τζον Φ. Κένεντι θεωρούμενη ως κατηφορικός αγώνας αυτοκινήτων". Στο #31 (1967) το "Σχέδιο Δολοφονίας της Τζάκι Κένεντι". Στο #44 (1970) κείμενα που παραλείφθηκαν από την πρώτη έκδοση της "Έκθεσης", καθώς και σκίτσα του Μάικλ Φόρμαν που περιλήφθηκαν στην πολτοποιημένη έκδοση της Doubleday

Τεύχος του περιοδικού "Circuit" (1968) στο οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε ένα από τα κείμενα της "Έκθεσης", το "Love and Napalm: Export USA"

Το «Γιατί Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν», μία ψευδοακαδημαϊκού ύφους, ειρωνική ανάλυση «σεξ απίλ» που ασκούσε στο κοινό ο τότε υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ, με σαφή αντιριγκανική θέση, ήταν ένα από τα πολλά βιβλιαράκια-φυλλάδια που εξέδιδε ένα φρέσκο βιβλιοπωλείο στο Μπράιτον, το Unicorn Bookshop, που ειδικευόταν σε underground συγγραφείς, ποίηση εξ Αμερικής και αναρχικά κείμενα. Προϊούσης μίας καταγγελίας από έναν πελάτη του βιβλιοπωλείου για ένα θεατρικό έργο με χυδαίο τίτλο (το «Fucknam» του Τούλι Κούπφερμπεργκ), ένας αστυνομικός με πολιτικά επισκέφθηκε το Unicorn τον Ιανουάριο του 1968 και αγόρασε μερικά τεύχη περιοδικών.

Το "αμαρτωλό" βιβλιοπωλείο Unicorn στο Μπράιτον

Την επόμενη μέρα, μία ολόκληρη ομάδα αστυνομικών έκαναν έφοδο στο βιβλιοπωλείο και κατέσχεσαν περί τα 3.000 περιοδικά και βιβλία. Ανάμεσά τους, βιβλία των Μπητ συγγραφέων Γουίλιαμ Μπάροουζ και Άλεν Γκίνσμπεργκ, αλλά και τρία αντίτυπα του διηγήματος του Μπάλαρντ, με τον ιδιαίτερα προκλητικό τίτλο «Γιατί Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν», τα οποία βρέθηκαν μέσα σε σφραγισμένους φακέλους. Την όλη κατάσταση έκανε πιο περίπλοκη ο εντοπισμός χασίς στο βιβλιοπωλείο. Ο βιβλιοπώλης, Μπίλι Μπάτλερ, συνελήφθη.

Τον Αύγουστο του 1968, ξεκίνησε η δίκη για το «άσεμνο» βιβλιοπωλείο Unicorn. Οι δικαστές κάλεσαν μάρτυρες-εμπειρογνώμονες για να καταθέσουν για την αξία ή όχι των κειμένων υπό εξέταση. Ο Μπάλαρντ ήταν διατεθειμένος να καταθέσει υπέρ της αξίας του δικού του έργου. Ξεκαθάρισε όμως στον συνήγορο υπεράσπισης πως δεν επρόκειτο να αρνηθεί 1) πως το «Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν» έχει άσεμνο περιεχόμενο και 2) πως το διήγημά του είναι μία απροκάλυπτη επίθεση κατά του επικίνδυνου, κατά τη γνώμη του Μπάλαρντ, υποψήφιου προέδρου. Ο συνήγορος υπεράσπισης, φυσικά, αποφάσισε να μην καλέσει τον Μπάλαρντ για υπεράσπιση.

Πρώτη έκδοση του "Γιατί Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν" που έβγαλε η Bean Spasms το 1968 και το οποίο δικάστηκε για το άσεμνο περιεχόμενό του

Στη δίκη, εξετάζοντας έναν από τους μάρτυρες υπεράσπισης για το έργο του Μπάλαρντ, ο αηδιασμένος κατήγορος ανέφερε χαρακτηριστικά: «δεν πρόκειται λοιπόν για τις περιπλανήσεις ενός βρώμικου και άρρωστου μυαλού»; Ωστόσο, το διήγημα του Μπάλαρντ έμελλε να τη γλιτώσει βάσει μίας τεχνικής λεπτομέρειας. Τα τρία αντίτυπα του «Ρέιγκαν» που κατασχέθηκαν είχαν ως παραλήπτη την υπεύθυνη δημοσίων σχέσεων της Penguin. Ο Μπάτλερ σκόπευε να της προωθήσει τη δουλειά του Μπάλαρντ προκειμένου αυτή, με τη σειρά της, να την προωθήσει σε γνωστές λογοτεχνικές επιθεωρήσεις, όπως το Times Literary Supplement. Τα τρία αντίτυπα που βρέθηκαν θα δίδονταν στην υπεύθυνη της Penguin τιμής ενέκεν, γεγονός που ακύρωνε ουσιαστικά τις κατηγορίες, αφού δεν επρόκειτο για έργο που μπορούσε να αποδειχθεί πως θα πωλείτο για κέρδος. Έτσι, οι κατηγορίες για το «Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν» αποσύρθηκαν.

Σκηνή από την κινηματογραφική "Έκθεση Ωμοτήτων" (2000): πειράματα σεξουαλικών συνευρέσεων στα οποία οι συμμετέχοντες φορούν μία φωτογραφία του Ρόναλντ Ρέιγκαν στο πρόσωπο ενόσω συνουσιάζονται

Το πιο αστείο της υπόθεσης; Το «Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν», με τον τίτλο και το όνομα του συγγραφέα σβησμένα και φέροντας το λογότυπα του κόμματος των Ρεπουμπλικανών προωθήθηκε στο Συνέδριο των Ρεπουμπλικανών στο Σαν Φρανσίσκο το 1980, λίγο καιρό πριν την εκλογή του Ρέιγκαν στο αξίωμα του προέδρου – και θεωρήθηκε ως μία γνήσια, επιστημονική μελέτη για τη μιντιακή απήχηση και το σεξαπίλ του υποψηφίου προέδρου στον αμερικανικό λαό!

Πρώτη γερμανική έκδοση του "Love and Napalm: Export USA" (1970)

Ο βιβλιοπώλης Μπίλι Μπάτλερ, πάντως, δεν στάθηκε τόσο τυχερός με τα υπόλοιπα βιβλία. Το δικαστήριο τον καταδίκασε βάσει της Πράξης περί Άσεμνων Εκδόσεων – και η ποινή ήταν η καταβολή προστίμου ύψους 420 λιρών. Στον τελικό λόγο του, ο προεδρεύων δικαστής με το ταιριαστό επώνυμο Ripper (Αντεροβγάλτης) εξαπόλυσε μία πρωτοφανή λεκτική επίθεση κατά των μαρτύρων υπεράσπισης: «Πρέπει να πω πόσο τρομαγμένοι είμαι εγώ και οι συνάδελφοί μου από τη βρωμιά που παρουσιάστηκε σε αυτό το δικαστήριο και από το γεγονός ότι υπεύθυνοι άνθρωποι όπως πανεπιστημιακοί προσήλθαν για να την υπερασπιστούν».

Άρθρο της εφημερίδας "Evening Argus" για την καταδίκη του Μπίλι Μπάτλερ: "Υπόθεση με βρώμικα βιβλία καταλήγει με πανδαιμόνιο. 400 λίρες πρόστιμο και έξοδα: "Σοκαρισμένος από τη βρωμιά" δηλώνει ο προεδρεύων δικαστής

Πάντως, και άλλες ιστορίες της «Έκθεσης Ωμοτήτων», όταν πρωτοδημοσιεύτηκαν σε περιοδικά προκάλεσαν αντιδράσεις. Το «Σχέδιο Δολοφονίας της Τζάκι Κένεντι» που πρωτοδημοσιεύτηκε στο λογοτεχνικό περιοδικό Ambit το 1967 επέσυρε την μήνιν του γιου του Ουίνστον Τσόρτσιλ και φίλου της οικογένειας Κένεντι, που απείλησε το Ambit με διακοπή της επιδότησής του από το Συμβούλιο των Τεχνών.

Σκίτσα του Μάικλ Φόρμαν που περιλήφθηκαν στην καταδικασμένη έκδοση της Doubleday

Το 1970, το «Γιατί Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν» συμπεριλήφθηκε στη «συμπυκνωμένη νουβέλα» του Μπάλαρντ, «Έκθεση Ωμοτήτων». Στη Βρετανία εκδόθηκε από την Jonathan Cape. Στις ΗΠΑ, επρόκειτο να κυκλοφορήσει από την Doubleday. Τρεις εβδομάδες πριν την ημερομηνία κυκλοφορίας, ένα από τα μεγάλα στελέχη της εταιρείας, ο Νέλσον Ντάμπλντεϊ διέταξε να καταστραφεί όλη η παρτίδα. Ο Ντάμπλντεϊ φοβόταν μήπως πρόσωπα που αναφέρονται στο βιβλίο – ιδίως ο Ρέιγκαν και η οικογένεια Κένεντι – κινηθούν νομικά κατά του οίκου. Άλλωστε, μόνο ο τίτλος «Γιατί Θέλω Να Γαμήσω τον Ρόναλντ Ρέιγκαν» θα μπορούσε να έχει νομικές συνέπειες. Σήμερα, έχουν επιβιώσει λιγότερα από δέκα αντίτυπα αυτής της έκδοσης σε όλο τον κόσμο. Η τιμή για ενα από αυτά μπορεί να ξεπεράσει και τα 10.000 δολάρια.

Η περίφημη έκδοση της "Έκθεσης Ωμοτήτων" της Doubleday (1970) που πολτοποίησε ο εκδοτικός οίκος πριν βγει στην αγορά. Σήμερα, η τιμή για ένα από τα εξαιρετικά δυσεύρετα αντίτυπα που έχουν επιβιώσει μπορεί να ξεπερνά τα 10 χιλιάδες δολάρια

Πρώτη βρετανική έκδοση της "Έκθεσης Ωμοτήτων" (1970) από την Jonathan Cape. Το εξώφυλλο σχεδίασε ο Σαλβαδόρ Νταλί

Αριστερά, η έκδοση της 4th Estate. Δεξιά, η πρώτη αμερικανική έκδοση της "Έκθεσης", με τίτλο "Love and Napalm: Export Usa" (1972) από την Grove Press

Τελικά, η «Έκθεση Ωμοτήτων» δεν εκδόθηκε στις ΗΠΑ παρά το 1972, από την Grove Press, αν και για εκείνη την έκδοση – κατ’επιμονή της Grove – έφερε τον τίτλο μίας εκ των ιστορίων/κεφαλαίων, «Love and Napalm: Export USA».

Το 1973, κυκλοφόρησε το επόμενο βιβλίο του Μπάλαρντ, το αμιγώς πορνογραφικό «Crash» (έτσι λεγόταν και μία από τις ιστορίες της «Έκθεσης Ωμοτήτων»), ένα πιο συμβατικό στη δομή του μυθιστόρημα, στο οποίο όμως ο συγγραφέας ερευνούσε ακόμα πιο βαθιά την ψυχοπαθολογική συσχέτιση της σεξουαλικότητας και του αυτοκινήτου στον μεταμοντερνό ανθρώπινο ψυχισμό. Ένας από τους readers του εκδοτικού οίκου Jonathan Cape, αφού διάβασε το χειρόγραφο του «Crash», σημείωσε «Ο συγγραφέας είναι ψυχιατρικώς ανίατος. Να μην εκδοθεί!». Όμως, ο Jonathan Cape έβγαλε τελικά το βιβλίο.

Η αλήθεια είναι πως ο Μπάλαρντ είχε για χρόνια εμμονή με τα τρακαρίσματα αυτοκινήτων. Ο σεξουαλικός ερεθισμός που προκύπτει από τα τρακαρίσματα αυτοκινήτων (ιδίως οι φαντασιώσεις αυτοκινητιστικών δυστυχημάτων με celebrities ως θύματα) ήταν η θεματική σε μία από τις ιστορίες/ κεφάλαια της «Έκθεσης Ωμοτήτων», του – επίσης τιτλοφορούμενου, αλλά με θαυμαστικό – «Crash!» Επίσης, ο Μπάλαρντ διοργάνωσε μία έκθεση με τρακαρισμένα αμάξια το 1969 (στην οποία σημειώθηκαν έκτροπα και περιστατικά μαζικής υστερίας) μέχρι το ίδιο το μυθιστόρημά του «Crash» που περιστρέφεται γύρω από μία ομάδα ανθρώπων που ερεθίζονται σεξουαλικά κάνοντας σεξ μέσα σε αμάξια, παρακολουθώντας τρακαρίσματα αυτοκινήτων, τραυματιζόμενοι οι ίδιοι σε δυστυχήματα ή φαντασιωνόμενοι τους θανάτους κινηματογραφικών σταρ σε τρακαρίσματα.

Ένα από τα τρία οχήματα που χρησιμοποίησε ο Μπάλαρντ σε έκθεση με θέμα τρακαρισμένα αυτοκίνητα. Ένα από τα αυτοκίνητα που θύμιζε το αμάξι στο οποίο είχε δολοφονηθεί ο Τζον Φ. Κένεντι το 1963 προκάλεσε αντιδράσεις

Ο Χάρλεϊ Κόκλις γύρισε το 1971 μία μικρού μήκους ταινία βασισμένη στο διήγημα «Crash!» από την «Έκθεση Ωμοτήτων». Μία μεγάλου μήκους βασισμένη στην «Έκθεση» προέκυψε το 2000 από τον Τζόναθαν Βάις. Ενώ το 1996 ο μεγάλος Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ υπέγραψε τη σκηνοθεσία στην κινηματογραφική διασκευή του «Crash», ταινία που συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις λόγω της σύνδεσης βίας και σεξουαλικού ερεθισμού και κρίθηκε αυστηρά ακατάλληλη για ανηλίκους.

Η ταινία μικρού μήκους "Crash!" (1971) του Χάρλεϊ Κόκλις, βασισμένη στο ομώνυμο κεφάλαιο της "Έκθεσης", με πρωταγωνιστές τον ίδιο τον Μπάλαρντ και την Γκαμπριέλ Ντρέικ

Σκηνή από την ταινία του Τζόναθαν Βάις "Έκθεση Ωμοτήτων" (2000) που βασίστηκε στο βιβλίο του Μπάλαρντ

Σκηνή από την αμφιλεγόμενη ταινία "Crash" (1996) του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ