Τα αγαπημένα βιβλία των λογοκριτών #11

Ένα αστυνομικό θρίλερ, γραμμένο από Αμερικανό, ποτισμένο στη βία, το μίσος, τον ρατσισμό και το σεξ κυκλοφορεί στη Γαλλία και γίνεται μπεστ σέλερ. Ο μεταφραστής, στο προλογικό του σημείωμα, αναφέρει πως το βιβλίο γράφτηκε αρχικά στα αγγλικά, αλλά λόγω του θέματός του το απέρριψαν οι εκδοτικοί οίκοι στις ΗΠΑ. Λίγα χρόνια αργότερα, αποκαλύπτεται πως η όλη ιστορία ήταν απάτη: ο Γάλλος «μεταφραστής» είναι ο πρωτότυπος συγγραφέας. Όταν το βιβλίο γίνεται πηγή έμπνευσης για ένα φόνο, ο εν λόγω συγγραφέας διώκεται ποινικά και πληρώνει πρόστιμο ύψους 100.000 φράγκων, ενώ το μυθιστόρημα απαγορεύεται (για δυο χρόνια) στη Γαλλία. Μερικά χρόνια αργότερα, ο συγγραφέας παρίσταται στην πρεμιέρα της κινηματογραφικής διασκευής του βιβλίου του, παραπονιέται στα πρώτα λεπτά για αυτό που βλέπει και πριν τελειώσει η προβολή, παθαίνει καρδιακή προσβολή και πεθαίνει καθοδόν προς το νοσοκομείο, σε ηλικία μόλις 39 ετών.

Ακούγεται σαν σενάριο ταινίας, αυτή όμως είναι η πραγματική ιστορία του βιβλίου του Μπορίς Βιάν «Θα Φτύσω στους Τάφους σας» (J'irai cracher sur vos tombes, 1946), που τράνταξε τη μεταπολεμική Γαλλία με την τραχύτητα του ύφους του και τις σκληρές σκηνές βίας και σεξ. Ένα βιβλίο βγαλμένο θαρρείς από την αμερικανική σχολή των σκληροπυρηνικών αστυνομικών βιβλίων, αποκύημα ενός διεστραμμένου Ρέιμοντ Τσάντλερ ή Ντάσιελ Χάμετ, που όμως είχε γεννήσει η πένα ενός Γάλλου.

Μπορίς Βιάν (1920-1959)

Μία «γαλλοαμερικανική» λογοτεχνική απάτη

Όταν το 1945, ο 25χρονος Μπορίς Βιάν έγραφε μέσα σε μόλις ένα δεκαπενθήμερο το «Θα Φτύσω στους Τάφους σας», ήταν ένας εκκολαπτόμενος συγγραφέας, ενίοτε μουσικός της τζαζ, του οποίου τα προηγούμενα βιβλία είχαν τύχει χλιαρής υποδοχής.

Ένα στοίχημα ήταν η αφορμή για το βιβλίο: ο Βιάν στοιχημάτισε με ένα φίλο του πως θα έγραφε με ψευδώνυμο ένα βιβλίο, πως θα κατασκεύαζε μία φανταστική περσόνα ως συγγραφέα – και μάλιστα Αμερικανό – και πως το βιβλίο θα γινόταν εμπορική επιτυχία. Ο Βιάν κέρδισε το στοίχημα.

Ο Μπορίς Βιάν και η σύζυγός του Μισέλ, μαζί με τους φίλους του Βιάν, Ζαν-Πολ Σαρτρ και Σιμόν ντε Μποβουάρ

Το στόρι του βιβλίου έχει ως εξής: ο νεαρός αφηγητής είναι ένας άντρας που αφήνεται να εννοηθεί πως είναι μιγάς (μπορεί και περνάει και ως λευκός), ο οποίος τρέφει ένα βαθύ και άσβεστο μίσος για τους λευκούς επειδή κάποτε είχαν λιντσάρει τον (εξόφθαλμα μαύρο) αδελφό του. Ο ήρωας του βιβλίου, μηδενιστής και οπορτουνιστής, εγκαθίσταται στην πόλη όπου δολοφονήθηκε ο αδελφός του, συναναστρέφεται τις παρέες εκεί, κάνει περιστασιακό σεξ με διάφορες ντόπιες (με προτίμηση σε λευκά, ανήλικα πλουσιοκόριτσα), προτού αποφασίσει να λάβει την εκδίκησή του: να αφαιρέσει μια ζωή από τους μισητούς λευκούς. Και περνάει έτσι και στο έγκλημα.

Όταν το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε στη Γαλλία το 1946, έγινε το μπεστ σέλερ της χρονιάς. Σε αυτό συνέβαλε σε σημαντικό βαθμό το έξυπνο "μαρκετίστικο" κόλπο που σοφίστηκε ο Βιάν. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε με το ψευδώνυμο «Βέρνον Σάλιβαν». Στο προλογικό του σημείωμα, ο Βιάν ισχυρίστηκε πως είχε κάποτε γνωρίσει τον συγγραφέα Σάλιβαν, έναν Αφροαμερικανό και είχε μεταφράσει τα χειρόγραφά του. Ισχυρίστηκε επίσης πως το βιβλίο είχε απορριφθεί από τους εκδοτικούς οίκους στην πατρίδα του Σάλιβαν, τις ΗΠΑ, λόγω του προκλητικού θέματός του.

Δύο εκδόσεις του βιβλίου με έντονο το ερωτικό στοιχείο στα εξώφυλλά τους

Ο Βιάν είχε πλάσει και μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα βιογραφία του υποτιθέμενου συγγραφέα: όπως και ο ήρωας του βιβλίου του, ο Σάλιβαν ήταν «μαύρος», αλλά μπορούσε να περάσει ως λευκός, λόγω της ανοιχτής επιδερμίδας του. Για πολλά χρόνια προσποιούταν τον λευκό, προτού τελικά καταλήξει να συναναστρέφεται μόνον την «πραγματική» του φυλή, του Αφροαμερικανούς. Υποτίθεται ότι, με βάση τα δικά του βιώματα, ο Σάλιβαν έπλασε τον χαρακτήρα του «Θα Φτύσω στους Τάφους σας». Οι Αμερικανοί εκδότες όμως είχαν απορρίψει το χειρόγραφο, το οποίο ο Σάλιβαν εξέδωσε τελικά στη Γαλλία, σε μετάφραση του Βιάν.

Μετά τη μεγάλη επιτυχία των «Τάφων», ο Βιάν, πάντα με το ψευδώνυμο «Βέρνον Σάλιβαν» κυκλοφόρησε τα επόμενα χρόνια στη γαλλική αγορά τρία ακόμα σκληροπυρηνικά αστυνομικά μυθιστορήματα, «Όλοι οι Νεκροί Έχουν το Ίδιο Δέρμα», «Και να Καθαρίσουμε τους Κακομούτσουνους» και «Έχουν Μαύρα Μεσάνυχτα».

Το 1948, όμως, ο πολιτισμικός ερευνητής Τζέιμς Γ. Άιβι, που είχε ερευνήσει εις βάθος τις αφροαμερικανικές κοινότητες και τους τρόπους επικοινωνίας τους, αφού διαβάζει δύο από τα βιβλία του «Σάλιβαν», υποπτεύεται την αλήθεια: αυτά τα βιβλία δεν μπορούν να έχουν γραφτεί από μαύρο, ούτε καν Αμερικανό. Υποψιάζεται πως ο Βιάν είναι ο πραγματικός συγγραφέας. Του γράφει μία επιστολή, στην οποία ζητά εξηγήσεις. Ο Βιάν παραδέχεται την αλήθεια: όλη αυτή η θαυμάσια απάτη ξεκίνησε με ένα στοίχημα που έβαλε με ένα φίλο του. Και για να βγάλει φυσικά λεφτά από τον θόρυβο γύρω από το βιβλίο, πράγμα που κατάφερε. Άλλωστε, η όλη κομπίνα έγινε σε πλήρη συνεννόηση με τον εκδότη του Βιάν, Ζαν Ντ’αλουίν – η επιτυχία των βιβλίων του «Σάλιβαν» έσωσε τον εκδοτικό οίκο του Ντ’αλουίν από τη χρεοκοπία.

Δικαστικοί μπελάδες

Τον Απρίλιο του 1947, το «Θα Φτύσω στους Τάφους σας» αρχίζει να θεωρείται επικίνδυνο, όταν γίνεται πηγή έμπνευσης για ένα έγκλημα. Ένας άντρας σκοτώνει την ερωμένη του και αυτοκτονεί με έναν τρόπο εμπνευσμένο από μία από τις σκηνές του βιβλίου. Στη σκηνή του εγκλήματος, ο δολοφόνος και αυτόχειρας αφήνει το «Θα Φτύσω στους Τάφους σας» ανοιχτό στην περιγραφή της συγκεκριμένης σκηνής, την οποία είχε υπογραμμίσει. Όπως είναι φυσικό, η κοινή γνώμη θεώρησε πως το μυθιστόρημα είχε υποκινήσει το έγκλημα ή έστω είχε δώσει μία ιδέα στον άντρα για το πώς να το κάνει.

Το 1949, με τον Βιάν πλέον να έχει παραδεχθεί την πατρότητα του βιβλίου, ξεκίνησε μία δίκη στο Παρίσι, με στόχο την απαγόρευση του επικίνδυνου αυτού μυθιστορήματος.

Ο Βιάν έχασε τη δίκη. Οι «Τάφοι» απαγορεύτηκαν, με την κατηγορία ότι προσβάλλουν τη δημόσια ηθική. Ο ίδιος ο Βιάν οδηγήθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα στη φυλακή. Υποχρεώθηκε επίσης να καταβάλλει το διόλου ευκαταφρόνητο εκείνη την εποχή πρόστιμο των 100.000 φράγκων.

Ο Βιάν, ευτυχώς, είχε βγάλει ήδη πολλά από τις ιστορίες του Σάλιβαν και μπόρεσε να πληρώσει: το "Θα Φτύσω στους Τάφους σας" είχε πουλήσει πλέον πάνω από 100.000 αντίτυπα. Επιπλέον, ο Βιάν είχε προλάβει ήδη μέχρι τότε να μεταφράσει τους «Τάφους» στα αγγλικά και να τους εκδώσει στο εξωτερικό. Η απαγόρευση ανεστάλη τελικά το 1951 και οι «Τάφοι» επέστρεψαν στα βιβλιοπωλεία.

Προβοκατόρικη αφίσα της κινηματογραφικής διασκευής του βιβλίου (1959), με απίθανης έμπνευσης μότο: "Περνούσε για λευκός... και αυτό τις τρέλαινε".

Δεν ήταν πάντως το τελευταίο μπλέξιμο του Βιάν με τον νόμο. Τρία χρόνια αργότερα, το 1954, το αντιπολεμικό τραγούδι του «Le Déserteur» (Ο Λιποτάκτης), που κυκλοφόρησε προς το τέλος του Πρώτου Πολέμου της Ινδοκίνας, επίσης απαγορεύτηκε δικαστικά να ακούγεται στο ραδιόφωνο. Το τραγούδι μιλάει για έναν στρατιώτη που με γράμμα του στον Πρόεδρο της Γαλλίας, εξηγεί τους λόγους για τους οποίους αρνείται να πάει στον πόλεμο. «Ο Λιποτάκτης» δεν αποποινικοποιήθηκε παρά το 1962 και έκτοτε έγινε ένα στάνταρ αντιπολεμικό τραγούδι σε διαδηλώσεις κατά τις δεκαετίες του ’60 και ’70.

Το αντιπολεμικό τραγούδι του Βιάν "Ο Λιποτάκτης" που έχει ερμηνεύσει, μεταξύ άλλων, και η Τζόαν Μπαέζ

Ένας κινηματογραφικός θάνατος

Στις 23 Ιουνίου 1959, ο Βιάν παρευρίσκεται στην πρεμιέρα της κινηματογραφικής διασκευής του «Θα Φτύσω στους Τάφους σας», που σκηνοθέτησε ο Μισέλ Γκαστ. Ο Βιάν δεν είναι χαρούμενος. Έχει ήδη τσακωθεί πολλάκις με τους παραγωγούς της ταινίας για διάφορες επιλογές τους και έχει αποκηρύξει δημόσια το φιλμ, επιθυμώντας να αφαιρεθεί το όνομά του από τους τίτλους (κάτι που δεν έγινε). Λίγα λεπτά μετά την έναρξη της προβολής, ο Βιάν παραπονιέται φωναχτά πως οι χαρακτήρες του βιβλίου δεν μοιάζουν και δεν συμπεριφέρονται με Αμερικανούς. Μερικά λεπτά αργότερα, ο Βιάν παθαίνει καρδιακή προσβολή και καταρρέει στο κάθισμά του. Μεταφέρεται με ασθενοφόρο στο νοσοκομείο, όμως εκπνέει καθοδόν. Είναι 39 ετών. Όπως είχε προβλέψει παλαιότερα, όντας αγχώδης και υπερδραστήριος, δεν θα έφτανε ποτέ τα 40.

Στιγμιότυπα από την κινηματογραφική διασκευή του 1959