Πέτρος Μάρκαρης: Τι μας χρειάζονται οι εκλογές;

Καυτά πολιτικά και κοινωνικά θέματα, άλλοθι η αστυνομική πλοκή. Ο αστυνόμος Χαρίτος και η χώρα σε υπαρξιακή κρίση. Ένας δολοφόνος –για κάποιους εθνικός τιμωρός– σκοτώνει φοροφυγάδες. Πλήρης απονομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος. Κοινωνική ανασφάλεια. Πεσμένο ηθικό. Αυτός ο τόπος σηκώνει άλλη μια γενιά της ήττας; Ένα μυθιστόρημα μαύρο, με δύο αισιόδοξα μηνύματα. Ο Πέτρος Μάρκαρης έχει τον τρόπο να αντιμετωπίσει την αβεβαιότητα και την απελπισία. Εσύ;

Τέσσερις αυτοκτονίες σε μια χώρα που «πεθαίνει»... Είναι συγκλονιστική η σύμπτωση, το τελευταίο βιβλίο σας «Περαίωση» (εκδ. Γαβριηλίδη) ήταν δυστυχώς προφητικό. Πώς αισθανθήκατε όταν μάθατε το πρόσφατο τραγικό περιστατικό του συνταξιούχου που έβαλε τέλος στη ζωή του στο Σύνταγμα;
Ένιωσα πολύ άσχημα, όχι μόνο με την αυτοκτονία του συνταξιούχου αλλά και με πολλά από τα σχόλια που γράφτηκαν ή ειπώθηκαν. Είναι εξαιρετικά λυπηρό να διαπιστώνω ότι το μόνο που αναγνωρίζουμε, ακόμα και σε έναν αυτόχειρα, είναι τελικά η υστεροβουλία. Πολύ περισσότερο, όταν οι αυτοκτονίες έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια, και όχι μόνο σ’ εμάς. Και στην Ιταλία συμβαίνει το ίδιο.

Οι ήρωές σας βρίσκονται σε υπαρξιακή κρίση, αλλά και σε καμπή. Ο Χαρίτος περνάει συνειδησιακή κρίση για το αν πρέπει να συλλάβει ένα δολοφόνο με τον οποίο σαν διάθεση συμφωνεί. Είστε αμφίθυμος απέναντι στον «εθνικό φοροεισπράκτορα»;
Ένας συγγραφέας αστυνομικών είναι υποχρεωμένος εξ επαγγέλματος να σκέφτεται πάντα τις ακραίες συνέπειες των φαινομένων. Το απαιτεί το είδος. Το ίδιο συμβαίνει με τις αυτοκτονίες, το ίδιο και με τον «εθνικό φοροεισπράκτορα». Η ακραία συνέπεια μιας εκτεταμένης φοροδιαφυγής, η οποία δεν αντιμετωπίζεται από το κράτος, είναι να αρχίσει κάποιος να σκοτώνει φοροφυγάδες.

Διαβάζω στο οπισθόφυλλο ότι το μυθιστόρημα δεν συνίσταται για απομιμήσεις. Φοβηθήκατε ότι κάποιος απελπισμένοςθα θελήσει να μιμηθεί τον «εθνικό φοροεισπράκτορα»;
Η σημείωση είναι ειρωνική. Από την άλλη, η απελπισία και η έλλειψη προοπτικής οδηγούν στα άκρα. Αυτή είναι μια επικίνδυνη αντίδραση με συχνά απρόβλεπτες συνέπειες. Ήδη αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην κόψη του ξυραφιού όχι μόνο οικονομικά, αλλά και κοινωνικά.

Ξεκινάτε με τη γνωστή ρήση του Κ. Καραμανλή: «Η Ελλάς είναι ένα απέραντο φρενοκομείο». Συμφωνείτε;
Αν δε συμφωνούσα, δεν θα έβαζα τη ρήση ως προμετωπίδα.

Για να «σωθούμε» χρειαζόμαστε ένα νέο εθνάρχη;
Δεν πιστεύω ούτε στους εθνάρχες ούτε στους σωτήρες. Πιστεύω στη θεσμική λειτουργία της δημοκρατίας. Απλά, η δημοκρατία είναι ένα σύστημα που απαιτεί ανάληψη ευθυνών και από τους πολιτικούς και από τους κοινωνικούς εταίρους, αλλά και από τους πολίτες. Το ανοιχτό ερώτημα για μένα είναι κατά πόσο συναισθανόμαστε τις ευθύνες μας και είμαστε διατεθειμένοι να τις μετατρέψουμε σε πράξεις που θα ωφελήσουν τη χώρα σε μια κρίσιμη εποχή.

Οι δύο ήρωές σας, ο μικροαστός συντηρητικός μπάτσος και ο αριστερός, συμφιλιώνονται οριστικά. Κοινό σημείο τους, αν δεν κάνω λάθος, είναι ότι έχουν (ακόμα) αρχές. Η ηθική είναι η λύση;
Η ηθική είναι υπεράνω ιδεολογιών; Η σχέση ανάμεσα στον Χαρίτο και τον Ζήση έχει στην αφετηρία της την υπέρβαση ενός εχθρικού παρελθόντος. Η συμφιλίωση, η υπέρβαση της αντιπαλότητας, είναι απαραίτητες για να λειτουργήσουν οι πολίτες ως κοινωνικό σύνολο. Και ο αστυνόμος και ο αριστερός έχουν αρχές και κοινές αξίες. Η ηθική και οι κοινές αξίες δεν είναι υπεράνω των ιδεολογιών, είναι όμως απαραίτητο συστατικό τους.

Είναι πάντως μια συμφιλίωση που έχει να κάνει περισσότερο με το παρελθόν. Τα σημερινά δεδομένα τι είδους συμφιλίωση απαιτούν; 
Ευτυχώς δεν ζούμε στη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Συνεπώς, δεν χρειαζόμαστε τη συμφιλίωση αυτού του είδους. Χρειαζόμαστε, όμως, ηθικές αρχές και αξίες. Η «Ψωροκώσταινα» είχε αξίες. Η «Πλουτοκώσταινα» τις πέταξε, γιατί πίστευε ότι στην περίοδο του πλούτου οι αξίες της φτώχειας τής ήταν άχρηστες.

Χτυπάτε στους πάντες, μεγαλογιατρούς, πανεπιστημιακούς, εργολάβους-καταπατητές, συνδικαλιστές, πολιτικούς, εξεταστικές επιτροπές. Τελικά, μαζί τα φάγαμε στην «Πλουτοκώσταινα»;
Όχι, δεν τα φάγαμε μαζί. Ένα μεγάλο και υγιές κομμάτι των πολιτών δεν συμμετείχε στο φαγοπότι του κάθε Τσοχατζόπουλου. Έχουμε όμως όλοι το μερίδιο της ευθύνης μας για την κατάντια της χώρας. Άλλοι πολύ λιγότερο και άλλοι πολύ περισσότερο. Θα πρέπει να τις αναλάβουμε, όποιο κι αν είναι το μέγεθός τους, και να μην τις μεταθέτουμε στους άλλους. Η αποποίηση των ευθυνών και η επίκληση της αθωότητας είναι πολύ ανησυχητικά φαινόμενα, ιδιαίτερα όταν συγχέουμε την αθωότητα με τη μυξοπαρθενία.

Ο Χαρίτος μπορεί να γκρινιάζει, αλλά έχει αποδεχτεί τη νέα μνημονιακή πραγματικότητα και κάνει τη δουλειά του. Εκφράζει τη δική σας θέση απέναντι στο Μνημόνιο;
Τι νόημα έχει αυτός ο διχασμός σε «μνημονιακούς» και «αντιμνημονιακούς»; Η χώρα δίνει μια μάχη κάτω από αντικειμενικές, ευρωπαϊκές συνθήκες, ιδιαίτερα στον Νότο της Ευρώπης. Το ζήτημα είναι να παλέψουμε για να τις αλλάξουμε, ή να τις βελτιώσουμε, όλοι μαζί. Η λύση δεν είναι να επανέλθουμε μετά από τριάντα χρόνια στη βαλκανική, τριτοκοσμική πραγματικότητά μας. Όλος ο Νότος παλεύει. Δεν είμαστε μόνοι. Ποιος βγήκε κερδισμένος, όταν εγκατάλειψε τη μάχη;

Θεωρούσαμε τη λαϊκή διαμαρτυρία σημείο αναφοράς της δημοκρατικής συνείδησης. Σήμερα υπάρχει σύγχυση σχετικά με τα όρια δημοκρατικής και αντιδημοκρατικής συμπεριφοράς. Υπάρχει ανοχή στη βία. Είναι επικίνδυνο για τη Δημοκρατία;
Επειδή ασχολούμαι με το αστυνομικό μυθιστόρημα ξέρω ότι οι περισσότερο φόνοι, αν εξαιρέσουμε το οργανωμένο έγκλημα, οφείλονται στην υπέρβαση των ορίων του ατόμου. Ένα άτομο που υπερβαίνει τα όριά του είναι ικανό για τα πάντα. Και η χώρα ζει αυτή τη στιγμή μια καθημερινή υπέρβαση των ορίων της, και όσον αφορά τη επιβίωση των πολιτών και όσον αφορά τις αντιδράσεις. Αυτή η υπέρβαση των ορίων δεν είναι καλός οδηγός.

Η ανεργία θερίζει τους νέους, που έχουν χάσει κάθε ελπίδα για το μέλλον και αντιλαμβάνονται ότι τα πτυχία που πήραν με κόπο δεν αξίζουν τίποτα. Η λύση που τελικά δίνετε στην κόρη του Χαρίτου, που θέλει να μεταναστεύσει, είναι αισιόδοξη. Είναι συγγραφική ή ρεαλιστική η αισιοδοξία σας;
Κινδυνεύουμε να θυσιάσουμε δύο με τρεις γενιές στην κρίση. Αυτοί θα είναι οι μεγάλοι χαμένοι τού σήμερα. Εμείς θα είμαστε οι μεγάλοι χαμένοι τού αύριο, γιατί η χώρα θα στεγνώσει από νέες δυνάμεις. Πολλοί από τους γκάσταρμπάιτερ της δεκαετίας του εξήντα ξαναγύρισαν. Οι σημερινοί επιστήμονες γκάσταρμπάιτερ δεν θα ξαναγυρίσουν. Πρέπει, λοιπόν, να αγωνιστούμε για να μη μας φύγουν. Το επαναλαμβάνω: δεν έχουμε άλλη λύση από το να παλέψουμε. Αυτό λέει ο αριστερός στην κόρη του Χαρίτου. Και δεν το εννοεί ιδεολογικά.

Ανάμεσα στους χαρακτήρες υπάρχει ένας φοροφυγάς, που διαχωρίζει τη θέση του: «Άλλο δημόσιο, άλλο η χώρα». Διαχωρίζονται αυτά τα δύο;
Δεν υπάρχει τέτοιος διαχωρισμός. Ο φοροφυγάς ψεύδεται ασύστολα, όπως όλοι οι φοροφυγάδες. Το ψέμα είναι μέσα στη φύση της φοροδιαφυγής.

Ταξιδεύετε συχνά στο εξωτερικό, το ίδιο και τα βιβλία σας. Τι λέτε στους Γερμανούς φίλους σας, όταν ρωτούν αν είναι η Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα;
Όσοι Γερμανοί πιστεύουν ότι η Ελλάδα δεν είναι ευρωπαϊκή χώρα (και δεν είναι όλοι, πιστέψτέ με) δεν εννοούν στην πλειοψηφία τους ότι η Ελλάδα δεν είναι τμήμα της Ευρώπης, αλλά ότι το ελληνικό κράτος δεν είναι ως προς την οργάνωση και την απόδοσή του ευρωπαϊκό. Αν αφήσουμε κατά μέρος τα κόμπλεξ μας, θα συμφωνήσουμε ότι δεν έχουν άδικο.

Ετοιμαζόμαστε για εκλογές. Βλέπετε κάποια αξιόπιστη πολιτική πρόταση εξόδου από την κρίση;
Ανήκω σ’ αυτούς που δεν ήθελαν αυτές τις εκλογές. Στην καλύτερη περίπτωση θα έχουμε μια κυβέρνηση, όπως την έχουμε και σήμερα. Συνεπώς, τι μας χρειάζονται οι εκλογές; Αυτό που προέχει είναι η σταθεροποίηση της χώρας σε κάποιο, έστω και χαμηλό, επίπεδο. Δεν βλέπω οι εκλογές, με το σημερινό πολιτικό τοπίο, να συμβάλλουν σ’ αυτό.

Η Αριστερά είναι δημοσκοπικά ανεβασμένη. Θα βρει, πιστεύετε, ένα νέο ιστορικό ρόλο;
Η Αριστερά βρίσκεται σε βαθιά κρίση, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Οι παλιές λύσεις που πρότεινε έχουν ακυρωθεί σε έναν κόσμο που άλλαξε ριζικά. Το πρόβλημά της είναι ότι αδυνατεί να βρει έναν καινούργιο πολιτικό λόγο. Όσο αυτό συνεχίζεται θα συγκεντρώνει ευκαιριακά ψήφους διαμαρτυρίας αλλά θα παραμένει μακριά από έναν καινούργιο ιστορικό ρόλο, γιατί της λείπει ο αριστερός πολιτικός λόγος.

Ο Χαρίτος λατρεύει να διαβάζει λεξικά. Πώς θα αντιμετώπιζε ενδεχομένως σε ένα μελλοντικό μυθιστόρημα την υπουργοποίηση του σχεδόν... εθνικού μας λεξικογράφου; Για μένα ο εθνικός λεξικογράφος μας ήταν ο Δημητράκος. Και αυτός μας άφησε κληρονομιά ένα μνημειώδες έργο, χωρίς να επιδιώκει πολιτικούς ή υπουργικούς θώκους.

Ποια ιστορία του κ. Κόινερ έχει επηρεάσει τη σκέψη του Χαρίτου;
Η ιστορία «Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι».

Διαλέξετε μια φράση που αγαπήσατε από το βιβλίο σας.
«Το ελληνικό κράτος είναι η μόνη μαφία παγκοσμίως που κατάφερε να χρεοκοπήσει. Όλες οι άλλες αναπτύσσονται και ευημερούν».

Σε ποιο σημείο της Αθήνας θα συστήνατε σε κάποιον να διαβάσει το βιβλίο σας;
Στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού ή στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας.

Υπάρχει στιγμή που νιώσατε απίστευτη αμηχανία με κάποιον από τους ήρωές σας; Με ποιον και γιατί;
Νιώθω πάντα αμηχανία με τους δολοφόνους στα μυθιστορήματά μου, με εξαίρεση το δολοφόνο στον «Βασικό μέτοχο». Αυτή η αμηχανία έχει αυξηθεί ιδιαίτερα στα τελευταία δύο μυθιστορήματα, στο βαθμό που έχουν θολώσει τα διακριτά όρια μεταξύ θύτη και θύματος.

Τι να περιμένουμε στο τρίτο βιβλίο; Τη σύγκρουση ανάμεσα στα όρια των ανθρώπων και τα όρια του συστήματος.