Book Voice: Το Πολυτεχνείο τρέμει

Με τον τίτλο υπονοείτε ότι το Πολυτεχνείο δεν ζει πια;  Εκ πρώτης όψεως το Πολυτεχνείο του βιβλίου και το ιστορικό Πολυτεχνείο δεν έχουν καμία σχέση. Το πρώτο βρίσκεται σε μια παραθαλάσσια πανεπιστημιούπολη και ψάχνει να βρει ένα γενικότερα αποδεκτό ρόλο, ενώ οι καιροί αλλάζουν. Οι αλλαγές των καιρών προκαλούν τριγμούς και ταλαντεύσεις στα θεμέλια του εν λόγω σεπτού ιδρύματος καθώς ο συναρπαστικός (αν μη τι άλλο) 20ός αιώνας φτάνει στο τέλος του και μια εποχή που δηλώνει «νέα» διαγράφεται στον ορίζοντα, με μάλλον μελανά χρώματα. Το Πολυτεχνείο που «τρέμει» δεν έχει τις επικές διαστάσεις του ιστορικού Πολυτεχνείου, διαθέτει όμως κάποιες αξιοσημείωτες, πλην όμως κωμικοτραγικές και ενίοτε παραληρηματικές καταστάσεις (εξαφανίσεις, αποβιώσεις, διαπλοκές, εμπλοκές και άλλα μυθιστορηματικά).

Βέβαια, πάνω κάτω κατά τη διάρκεια του ίδιου «τέλους εποχής», που στη ζωή συνήθως αποκαλούμε «πραγματική» και «μη μυθιστορηματική», συνέβη να μπουν σε κρίση και οι αντιλήψεις περί του ιστορικού Πολυτεχνείου. Αυτή η κρίση οφείλεται ενδεχομένως σε πολλές αιτίες, μεταξύ των οποίων μία (που «βγάζει μάτι») είναι ότι μερικοί (όχι όλοι) από τους πιο προβεβλημένους πρωταγωνιστές του την έκαναν με μικρά ή μεγάλα πηδηματάκια, εγκαταλείποντας το χώρο των ιδανικών για να ενδώσουν στα τερτίπια του πραγματισμού και του «εφικτού», έναντι ποικίλων ανταλλαγμάτων.

Έτσι, εκ δευτέρας όψεως, η υπόθεση ότι ο (υποφαινόμενος) συγγραφέας σε κάποιο συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο συνέδεσε τριγμούς, ρίγη, και ταλαντεύσεις του ιστορικού και του μυθιστορηματικού Πολυτεχνείου, προκύπτει μάλλον θεμιτή. Τώρα σχετικά με τη μακροβιότητα του Πολυτεχνείου ή οποιασδήποτε ιδέας, ιδανικού ή θεσμού (με άλλα λόγια, τι ζει και τι πεθαίνει όταν οι καιροί δηλώνουν, σώνει και καλά, νέοι), είναι ένα θέμα που θα το άφηνα ανοικτό, έτσι ώστε να με απασχολήσει (ει δυνατόν δημιουργικά) και σε μελλοντικές συγγραφικές περιπέτειες.

Αλλά εάν επιμένετε σε κάτι αποφθεγματικό (και ως εκ τούτου σχεδόν αυτονόητο) ας πούμε: Ό,τι είναι να ζήσει ας ζήσει κι ό,τι είναι να αλλάξει ας αλλάξει… (αλλά τουλάχιστον με κάποια αξιοπρέπεια!). Και εκείνο που μετράει εδώ είναι η παρένθεση.

Ως κομμάτι της πανεπιστημιακής κοινότητας του ΑΠΘ, έχει το βιβλίο σας βιωματικά στοιχεία; Είναι μια κριτική στην πανεπιστημιακή κοινότητα; Αν έχει βιωματικά στοιχεία… Εσείς τι λέτε; Ή μάλλον τι θα πείτε άμα σας πω ότι τον καιρό που γράφτηκε το «Πολυτεχνείο» συνεργαζόμουν ήδη με την Αρχιτεκτονική Σχολή του Αριστοτέλειου, είχα μόλις τελειώσει την επί διδακτορία διατριβή μου, οπότε και μου συνέβησαν τα εξής αξιοσημείωτα:

α) μετά τη συγγραφή 800 σελίδων δακτυλογραφημένου δοκιμιακού κειμένου σε μάλλον πυκνή διάταξη, το χέρι μου είχε απολύτως λυθεί και θα μπορούσε να γράψει σχεδόν οτιδήποτε, β) το επιστημονικό και κατά (αναπόφευκτη;) συνέπεια περιοριστικό ως προς τις μορφές έκφρασης και διατύπωσης ύφος της διατριβής (μία διατριβή είναι μεταξύ άλλων μια μυητική διαδικασία) είχε επαρκώς καταπιέσει τις γραφο/δημιουργικές μου ανάγκες έτσι που, αν καθόμουν να γράψω, το πιθανότερο ύφος που θα μπορούσε να προκύψει θα ήταν το παραληρηματικό, γ) μια σειρά (από τις αενάως επαναλαμβανόμενες) αλλαγές του νομικού πλαισίου στην ανώτατη εκπαίδευση που συνέβησαν τον καιρό εκείνο, είχαν δημιουργήσει διοικητικές ασάφειες, φοιτητικές διαμαρτυρίες και άλλες ιδιόμορφες καταστάσεις, που, ενώ καθυστερούσαν την συνεπαγόμενη ανάληψη των αυτονόμων διδακτικών μου καθηκόντων, μου έδιναν επιτέλους την άνεση να παρατηρώ τα πέριξ (ανθρώπους και καταστάσεις).

Αυτά τα βιωματικά, επεξεργασμένα και ελαφρώς «απογειωμένα» αποτελούν το υπόβαθρο του «Πολυτεχνείου». Οι συμπαθείς και οι αντιπαθείς καθηγητές, οι διοικητικοί, οι άνθρωποι των τοπικών ΜΜΕ και πολλοί άλλοι έχουν στοιχεία από υπαρκτά πρόσωπα της πόλης. Αλλά υπάρχουν και οι πιο «κατασκευασμένοι», ο Αστυνόμος είναι ένας από αυτούς.

Όσο αφορά στο δεύτερο ερώτημα θα πρέπει να σας πω ότι είδα με ευχάριστη έκπληξη, πρόσφατα, σε ιστολόγια με πολιτική και πολιτιστική ευαισθησία, να αναδημοσιεύονται τμήματα από το «Πολυτεχνείο», που θα μπορούσαν να αναφέρονται στα οδυνηρά τρέχοντα. Η αλήθεια είναι ότι στο «Πολυτεχνείο» (που αναριγά και τρέμει) γίνεται σάτιρα και κριτική όχι μόνο στα «κατεστημένα» παλιά προβλήματα (νεποτισμός κ.λπ.), αλλά και στις σχετικά νέες, τότε, τάσεις εμπορευματικού εκσυγχρονισμού της πανεπιστημιακής παιδείας. Πράγματι, βρισκόμαστε ήδη σε ένα Πανεπιστήμιο επαρκώς μεταμοντέρνο, όπου μετράει το φαίνεσθαι και όπου διοικεί η Παναποτελεσματική Επιτροπή Δημοσίων Σχέσεων. Δεν συνέβη ακόμη στη μη μυθιστορηματική πραγματικότητα (ενώ γράφω αυτές τις λέξεις), αλλά έχει ήδη νομοθετηθεί!

Είναι το βιβλίο σας ένα πανεπιστημιακό αφήγημα (campus novel) ή ένα αφήγημα πανεπιστημιακής φαντασίας;  Ο προσδιορισμός «αφήγημα πανεπιστημιακής φαντασίας» δεν είναι παρά ένα λογοπαίγνιο, με αναφορά στην πιο δόκιμη κατηγορία «μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας», το οποίο χρησιμοποίησα για τους εξής λόγους:

Πρώτον, δεν ήξερα, πιστέψτε με, ότι τα αφηγήματα που διεξάγονται βασικά σε πανεπιστημιακό περιβάλλον και που οι ήρωές τους έχουν πανεπιστημιακή ιδιότητα έχουν ενταχθεί σε μια ενιαία κατηγορία με το όνομα campus novel. Το ανακάλυψα λίγο μετά. Τότε -α΄ έκδοση του βιβλίου από τις εκδόσεις Παραπέντε, τέλη του προηγούμενου αιώνα- ήμουν ακόμη ένας πρωτοεμφανιζόμενος, τουλάχιστον σε μη δοκιμιακές συγγραφές, με ανεπαρκή γνώση των κατηγοριοποιήσεων της (παρα)λογοτεχνίας. Δεύτερον, το αφήγημά μου διαδραματιζόταν όντως μέσα σε ένα (υποθετικό) πανεπιστήμιο, όπου και εργάζονταν ορισμένοι από τους βασικούς μου ήρωες, ενώ διέθετε και μια γερή δόση φαντασίας. Είχα π.χ. μεταξύ άλλων εισαγάγει στην πλοκή μερικούς δαίμονες, όπως τον εκκολαπτόμενο Μουμουεδόνα, ο οποίος θα έχει θεαματική εξέλιξη στο επόμενο βιβλίο μου (ΜΠΑ!!!).

Ο αυτοπροσδιορισμός, εκτός από «αφήγημα πανεπιστημιακής φαντασίας», περιελάμβανε και τη φράση «με αστυνομικές αποχρώσεις», μια που, κατά την πλοκή, επιφανείς καθηγητές, αφού αλλάξουν χρώμα, αποβιώνουν και εν συνεχεία εξαφανίζονται και ως εκ τούτου παρεμβαίνει η αστυνομία…

Γιατί πρωτογράψατε το «Πολυτεχνείο τρέμει» ως Ανώνυμος Ένας και όχι ως Βασίλης Νόττας;  Θεμιτό ερώτημα, γι’ αυτό και στη δεύτερη έκδοση πρόσθεσα ένα μικρό εισαγωγικό σημείωμα όπου προσπαθώ να το εξηγήσω. Με λίγα λόγια, όπως σας είπα πιο πάνω, προερχόμουν από άλλου είδους συγγραφική δραστηριότητα και έτσι ακόμη και εγώ ο ίδιος εξεπλάγην λιγάκι από το αναδυόμενο ύφος και έτσι του έδωσα ένα δικό του όνομα να ’χει να πορεύεται. Στη συνέχεια ο Ανώνυμος Ένας μού προέκυψε συμπαθής και έλεγα να τον διατηρήσω, όταν στο επόμενο βιβλίο μού τον κατάργησε ο εκδότης.

«Τον καιρό εκείνο ο Τόπος άλλαζε και μαζί του άλλαζε και η Πόλη». Συνδέετε αυτή τη φράση με το σήμερα και τις αλλαγές που βιώνει η χώρα; Κατά τη γνώμη μου ένας από τους λόγους που το βιβλίο διατηρεί την επικαιρότητά του είναι πως διαπραγματεύεται θέματα σχετικά με τους καιρούς που αλλάζουν. Παρά το γεγονός ότι γράφτηκε στο τέλος του εικοστού αιώνα, πολλές από τις επερχόμενες αλλαγές είναι ήδη ορατές, σχολιάζονται και εν μέρει διακωμωδούνται. Οι ρίζες των δυσμενών εξελίξεων (για να χρησιμοποιήσουμε έναν ευφημισμό) που κατατρώνε τους λαούς σήμερα, βρίσκονται σχεδόν όλες ήδη αναγνώσιμες κατά τη λήξη της χιλιετίας: υπέρμετρη μεγέθυνση της οικονομικής εξουσίας σε σχέση με την πολιτική και την επικοινωνιακή, συμβιβασμοί της πολιτικής εξουσίας και υποβάθμιση των δημοκρατικών διαδικασιών σε επίπεδο «διαβουλεύσεων», επιμονή σε παραγωγικές νοοτροπίες και πολιτικές που φθείρουν ανεπίτρεπτα και ανεπιστρεπτί το περιβάλλον, υποβάθμιση της επικοινωνιακής εξουσίας από εργαλείο χειραφέτησης και γνώσης σε εργαλείο χειραγώγησης και κατανάλωσης του περιττού.

Γιατί δημοσιεύσατε αποσπάσματά του στο ιστολόγιο; Το ιστολόγιό μου είναι ποικίλης χρήσης. Περιέχει εκπαιδευτικό υλικό και με βοηθάει στις επαφές με τους φοιτητές μου, αλλά δεν λείπουν οι ημερολογιακές εξομολογήσεις, καθώς και δείγματα από άλλες μου ενασχολήσεις. Ανάμεσα σε αυτές και σελίδες ή και μεγαλύτερα τμήματα από τα μυθοπλαστικά βιβλία μου. Είναι μεγάλο πράγμα να μπορείς να γίνεσαι (κατά κάποιον τρόπο, έστω εν μέρει) εκδότης της συγγραφικής σου δουλειάς. Πάντως, για να τα λέμε όλα, θεωρώ ότι τα ιστολόγια ενδείκνυνται, για την ώρα, περισσότερο για τη μετάδοση μικρών συνθετικών κειμένων (επιγράμματα, αποφθέγματα, σύντομη ποίηση) και όχι βιβλίων. (http//vnottas.wordpress.com)