Τα αγαπημένα βιβλία των λογοκριτών #4

«Τραβήξτε πίσω τις άκρες των φορεμάτων σας, κυρίες μου, περνάμε στην Κόλαση»: με αυτή τη φράση κατέληξε στον πρόλογό του για τη ποιητική συλλογή του φίλου του, Άλεν Γκίνσμπεργκ, ο επίσης ποιητής Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς. Για να ξεκινήσει το ίδιο το ποίημα, με ένα άνοιγμα που δίνει τον τόνο σε αυτό που θα ακολουθήσει: «Είδα τα καλύτερα μυαλά της γενιάς μου αφανισμένα από την τρέλα…»

Με αφορμή τον πρόσφατο εορτασμό της Παγκόσμιας Μέρας Ποίησης, αξίζει να ξαναθυμηθεί κανείς όλο το χρονικό γύρω από το πιο μυθικό ίσως ποίημα του 20ου αιώνα – και σίγουρα του πλέον σκανδαλώδους: το «Ουρλιαχτό» (Howl) του Αμερικανού ποιητή Άλεν Γκίνσμπεργκ.

Ο Γκίνσμπεργκ (1926-1997) υπήρξε «προϊόν» μίας γενιάς τρικυμιωδών ποιητών και συγγραφέων που αντέδρασαν έντονα στον αποστειρωμένο συντηρητισμό της Αμερικής του ’50: της περίφημης «Γενιάς Μπητ» (Beat Generation). Σύγχρονος και φίλος ή γνωστός άλλων διάσημων αντισυμβατικών μορφών της εποχής, όπως ο Τζακ Κέρουακ και ο Ουίλιαμ Μπάροουζ, ο Γκίνσμπεργκ έμελλε να ταράξει τα νερά με το πολυσέλιδο ποίημά του «Ουρλιαχτό» που έγραψε και πρωτοπαρουσίασε στο κοινό σε μία βραδιά ανάγνωσης στο Σαν Φρανσίσκο εν έτει 1955. Ένα χρόνο αργότερα, το «Ουρλιαχτό και άλλα ποιήματα» εκδόθηκε από τη City Lights Press.

Πρώτη έκδοση του "Ουρλιαχτό και άλλα ποιήματα"

Το ποίημα είναι επικό στις διαστάσεις του και αποκαλυπτικό στη σύλληψή του: σαν να βιώνει ένα εκστατικό όραμα, με μία γραφή που αντλεί από την τεχνική της συνειδησιακής ροής, ο Γκίνσμπεργκ εξιστορεί θραύσματα εμπειριών μίας άλλης Αμερικής, της Αμερικής του περιθωρίου, των ποτών, των ναρκωτικών, των πρόσκαιρων σεξουαλικών (ετεροφυλοφυλικών και ομοφυλοφιλικών) επαφών, της περιπλάνησης, των οραμάτων, των μηχανόβιων και του οτοστόπ. Άκου εδώ τον Γκίνσμπεργκ να διαβάζει την αρχή του "Ουρλιαχτού":

Ο Γκίνσμπεργκ άντλησε από διάφορες πηγές για το ποίημα αυτό. Κύρια πηγή ήταν ίσως η γνωριμία του με τον συγγραφέα Καρλ Σόλομον, μία περίοδο όπου βρίσκονταν και οι δύο τρόφιμοι σε μία ψυχιατρική κλινική στη Νέα Υόρκη. Οι εμπειρίες από τη ζωή του τις οποίες εκμυστηρεύθηκε ο Σόλομον στον Γκίνσμπεργκ του χάρισαν την έμπνευση να γράψει το «Ουρλιαχτό». Δεν ήταν όμως μόνο τα βιώματα του Σόλομον που βρήκαν τον δρόμο τους στο ποίημα: ήταν και βιώματα του καλού φίλου του Γκίνσμπεργκ, του αλκοολικού και γόη των γυναικών Τζακ Κέρουακ, ήταν οι τρομακτικές περιπέτειες του συζυγοκτόνου και ναρκομανούς Ουίλιαμ Μπάροουζ, αλλά και τα βιώματα άλλων φίλων και εραστών του Γκίνσμπεργκ, όπως ο Πίτερ Ορλόσφκι. Τέλος, ήταν τα ίδια τα βιώματα του Γκίνσμπεργκ.

Ήταν η σχιζοφρένεια της μητέρας του, που μπαινόβγαινε στα ψυχιατρεία και τελικά υποβλήθηκε σε λοβοτομή. Ήταν το όραμα/ παραίσθηση του Γκίνσμπεργκ το 1948, όταν ξαφνικά, εν εκστάσει, άκουσε στο κεφάλι του τον ποιητή Ουίλιαμ Μπλέικ να απαγγέλλει ποιήματά του. Ήταν η αποβολή του από το πανεπιστήμιο και οι πειραματισμοί του με τα ναρκωτικά.

Η έκδοση του «Ουρλιαχτού» υπήρξε σταθμός στην ιστορία της σύγχρονης ποίησης. Όμως, η ευθύτητα με την οποία ο Γκίνσμπεργκ αναφέρθηκε σε θέματα ταμπού τον έφερε μέχρι τα δικαστήρια.

Το «Ουρλιαχτό» στις δικαστικές αίθουσες

Τον Μάρτιο του 1957, υπάλληλοι στα τελωνεία του Σαν Φρανσίσκο κάνουν κατάσχεση σε 520 αντίτυπα της ποιητικής συλλογής, που μόλις έχει εισαχθεί στις ΗΠΑ από την Αγγλία, όπου εκτυπώθηκε. Ατάραχος, ο ποιητής και εκδότης του βιβλίου, Λόρενς Φερλινγκέτι βγάζει τον Μάιο στην αγορά επιπλέον 2.500 αντίτυπα του «Ουρλιαχτού». Λίγες μέρες αργότερα, οι τελωνειακοί παραδίδουν τα αντίτυπα που είχαν κατασχέσει στον εισαγγελέα του Σαν Φρανσίσκο.

Στις αρχές Ιουνίου, ένας μυστικός αστυνομικός σπεύδει στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων City Lights και αγοράζει ένα αντίτυπο του «Ουρλιαχτού» - και κατόπιν συλλαμβάνει τον υπάλληλο που του το πούλησε, τον Σιγκεγιόσι Μουγκάο. Λίγο αργότερα, συνελήφθη από τις αρχές και ο ποιητής και εκδότης του βιβλίου, Λόρενς Φερλινγκέτι. Η κατηγορία των αρχών ήταν: obscenity. Ήτοι, χυδαίο, αισχρό βιβλίο, κυρίως λόγω των απροκάλυπτων αναφορών του στο ομοφυλοφιλικό σεξ (με παρεπόμενο και τη χρήση «κακών» λέξεων, ανεπίτρεπτων τότε για τις σελίδες βιβλίων).

Η δίκη που ακολούθησε τον Αύγουστο απασχόλησε τα μέσα ενημέρωσης και φιλοξενήθηκε σε πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Οι κατηγορίες κατά του Σιγκεγιόσι Μουγκάο αποσύρθηκαν, αφού η δίωξη δεν μπόρεσε να αποδείξει πως ο υπάλληλος είχε διαβάσει το βιβλίο ή πως το είχε πουλήσει με… άσεμνους σκοπούς.

                             Φωτογραφία από τη δίκη για το "Ουρλιαχτό"

Ακαδημαϊκοί και κριτικοί της λογοτεχνίας κλήθηκαν να καταθέσουν στη δίκη και να αποφανθούν για τη λογοτεχνική (ή μη) αξία του έργου και το κατά πόσον αυτή δικαιολογεί την ύπαρξη «χυδαίας» γλώσσας.

Τελικά, τον Οκτώβρη, ο προεδρεύων δικαστής κατέληξε στο συμπέρασμα πως το «Ουρλιαχτό και άλλα ποιήματα» δεν γράφτηκε με «άσεμνους» σκοπούς και πως είχε «redeeming social value».

Χάρη στην τεράστια δημοσιότητα που απέκτησε μέσω της δίκης, το βιβλίο έγινε ανάρπαστο. Περίπου 5.000 νέα αντίτυπα τυπώθηκαν για να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση με το πέρας της δίκης. Και το «Ουρλιαχτό» έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα κατεξοχήν κείμενα της αμερικανικής αντικουλτούρας.

  Ο υπάλληλος Σ. Μουγκάο, ο συνήγορος Α. Μπέντιτς και ο εκδότης Λ. Φερλινγκέτι σε διάλειμμα της δίκης

 Ο εκδότης και ποιητής Λόρενς Φερλινγκέτι, περιχαρής μετά την αθώωση του βιβλίου

Έκτοτε, το «Ουρλιαχτό» θεωρείται ένα κλασικό «σύγχρονο» ποίημα. Ωστόσο, το 1969, προκάλεσε εκ νέου μία αναστάτωση, αυτή τη φορά στη Φινλανδία, όταν τρεις ηθοποιοί απήγγειλαν το ποίημα σε βραδινή ραδιοφωνική εκπομπή. Ένας βουλευτής που έτυχε να ακούσει την εκπομπή δυσαρεστήθηκε με το περιεχόμενο και μάζεψε υπογραφές προκειμένου να ξεκινήσει αστυνομική έρευνα για τη νομιμότητα της δημόσιας απαγγελίας ενός τέτοιου ποιήματος. Ήταν και πάλι κυρίως το ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο που προκάλεσε αντιδράσεις: εν έτει 1969, η ομοφυλοφιλία, όπως και σε άλλες χώρες, ήταν ποινικά κολάσιμη στη Φινλανδία. Τελικά, ο ραδιοφωνικός σταθμός ξεμπέρδεψε με μία απλή επίπληξη και προειδοποίηση να μην ξαναμεταδώσει προγράμματα με «μη εκπαιδευτικό» περιεχόμενο.

Μέχρι και το τέλος της ζωής του Γκίνσμπεργκ, το «Ουρλιαχτό» παρέμεινε το πλέον διάσημο ποίημά του, ταυτισμένο αναπόδραστα με τον ίδιο, τη ζωή του και την εμβληματική φυσιογνωμία του: στις ριζικές κοινωνικές αλλαγές της δεκαετίας του ’60, ο Γκίνσμπεργκ υπήρξε μία από τις μορφές που πρωτοστάτησαν, ένας από τους Πάπες της αντικουλτούρας των χίπιδων.

Για την πολύκροτη δίκη γράφτηκε και βιβλίο, το «Howl on Trial». Η δίκη, όπως και η διαδικασία συγγραφής του «Ουρλιαχτού» ενέπνευσαν επίσης την ταινία «Howl» (2010), με πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Φράνκο στον ρόλο του Γκίνσμπεργκ.

                               Ο Τζέιμς Φράνκο ως Άλεν Γκίνσμπεργκ στην ταινία "Howl" (2010)...

          ... και ο πραγματικός Γκίνσμπεργκ, την περίοδο που έγραφε το "Ουρλιαχτό"

Στα ελληνικά, το «Ουρλιαχτό» κυκλοφορεί σε πολλές διαφορετικές μεταφράσεις, από τους Δημήτρη Πουλικάκο-Γιώργο Μπλάνα (εκδ. Ελεύθερος Τύπος), τον Άρη Μπερλή (εκδ. Άγρα) και Γιάννη Λειβαδά (εκδ. Άκρον).

Μπορείς να διαβάσεις ολόκληρο το ποίημα εδώ.

Το «Ουρλιαχτό» κυκλοφορεί επίσης σε graphic novel, σε σχέδιο Έρικ Ντρούκερ, ο οποίος έκανε και το animation του ποιήματος που εμφανίζεται σε μικρά ιντερλούδια κατά τη διάρκεια της ταινίας «Howl», ζωντανεύοντας πολλές από τις μαγικές εικόνες του ποιήματος. Δες εδώ την αρχή από το υπέροχο, λυρικό και σουρεαλιστικό animation, ακούγοντας ταυτόχρονα την απαγγελία του ποιήματος από τον Τζέιμς Φράνκο:

                  Στιγμιότυπα από το animation του "Howl"