Eλένη Ρουφάνη

Διαβάζοντας το «Κάτω τα χέρια από τα όνειρα μου» (εκδ. Κέδρος) της Ελένης Ρουφάνη συνέλαβα πολλές φορές τον εαυτό μου να ενοχλείται με την αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά της ηρωίδας αλλά λίγο αργότερα να εκπλήσσεται και να ψάχνει γιατί και πώς είχα στα 16 την ίδια συμπεριφορά με την έξαλλη Αλίκη. Εδώ κρύβεται η δύναμη του εξαιρετικού αυτού μυθιστορήματος για έφηβους ότι βάζει δηλαδή τον αναγνώστη σε όλες τις θέσεις, σε αυτή των πιτσιρικάδων  (σκαλίζεις τη μνήμη σου), στων γονιών (αν είσαι ή σκοπεύεις να γίνεις) αλλά και στης κοινωνίας ολόκληρης απέναντι στα νέα παιδιά που θα βγουν αύριο στη ζωή. Υπέθεσα ότι αυτή η ικανότητα της συγγραφέως σχετίζεται με τις σπουδές της σε ψυχολογία, κοινωνιολογία αλλά και στην προϋπηρεσία της ως καθηγήτρια σε κολέγια των Αθηνών. Ύστερα άνοιξα μαζί της μια διαφωτιστική συζήτηση για τον αβυσσαλέο κόσμο της εφηβείας.

Θυμάστε την περίοδο της δικής σας εφηβείας; Τι θυμάστε συγκεκριμένα;

Την τεράστια ανάγκη μου να φύγω από το σπίτι, από το σχολείο, από τη χώρα… Να ταξιδέψω, να ερωτευτώ, να καταργήσω τη μοναξιά μου, να διορθώσω τα λάθη του κόσμου. Κι επειδή τίποτα απ’ αυτά δε μπορούσα να κάνω, σκάρωνα ιστορίες και ζωγράφιζα. Ήταν η απόδραση και το καταφύγιο μου, εκεί χωρούσαν όλα τα παράπονα αλλά και ο θυμός μου.

Τώρα που ξαναζώ μέσα από τα παιδιά μου αυτήν την περίοδο, κλέβω από την ορμή, το χιούμορ και την ανατρεπτικότητα της εφηβείας τους. Έτσι προέκυψε το «Κάτω τα Χέρια από τα Όνειρα μου». 

Πως αντιμετωπίζετε την εφηβεία ως μητέρα;

Ψύχραιμα νομίζω. Σίγουρα πιο ψύχραιμα απ’ ότι αντιμετώπισα την παιδική ηλικία. Μέχρι τα πρώτα χρόνια του δημοτικού, αφιέρωνα στα παιδιά μου πολύ περισσότερο χρόνο, αλλά ήμουν πιο ανασφαλής και αγχωμένη. Χρεωνόμουνα την όποια επιθετικότητα ή κακοτροπιά τους κι αυτό ήταν άδικο, τόσο γι’ αυτά όσο και για μένα. Ήταν πολύ λυτρωτική η στιγμή που νίκησα το κόμπλεξ ότι τα παιδιά μου πρέπει να είναι υπόδειγμα, όπως και το ότι στα μάτια τους πρέπει να έχω απαντήσεις για όλα. Τώρα που βρίσκονται πια στην εφηβεία, η περισσότερη δουλειά έχει γίνει. Κάνουμε σα γονείς ό,τι μπορούμε για ν’ αναγνωρίσουν και να υποστηρίξουν τα δικά τους ενδιαφέροντα. Στο βιβλίο οι γονείς του Φοίβου και της Αλίκης έχουν μικρό ρόλο, αλλά μέσα από τις συγκρούσεις με τα παιδιά τους αναθεωρούν και τη δική τους στάση ζωής.

Σε τι αναφέρεται ο τίτλος του βιβλίου;

Αυτό που με φοβίζει περισσότερο στον σημερινό κοινωνικό εφιάλτη είναι ότι -εκτός των άλλων δεινών και εξ αιτίας τους- εκτοπίζει το όνειρο απ’ την ζωή μας. Το βρίσκω άδικο και επικίνδυνο για όλους μας, πόσο μάλλον για τα νέα παιδιά. Τόσο το βιβλίο, όσο και ο τίτλος γεννήθηκαν απ’ την ανάγκη μου να υπερασπιστώ το όνειρο.

Έχετε συνομιλήσει σχετικά με το βιβλίο σας με εφήβους; Τι σας είπαν;  Η γνώμη των παιδιών σας;

Είναι μαγικό να διαπιστώνεις πόσο διαφορετική επίδραση μπορεί να έχει ένας λογοτεχνικός χαρακτήρας στον κάθε αναγνώστη. Το σημαντικό για μένα είναι ότι αναγνωρίζουν τα αντιφατικά στοιχεία των ηρώων μου, ταυτίζοντάς τα με αντίστοιχα δικά τους. Έχω εισπράξει από φίλους των παιδιών μου ένα είδος ανακούφισης _μοιάζουν να απενοχοποιούνται για  το θυμό τους και συγχρόνως ν’ αποδέχονται την ευαίσθητη πλευρά τους, όταν πείθονται ότι οι ήρωες μπορεί παράλληλα με την επιθετικότητα να εκφράζουν και τρυφερότητα. Όσο για τα δικά μου παιδιά, έχουν ευτυχώς πάψει να ενοχλούνται, διαπιστώνοντας ότι «κλέβω» λόγια και ιδέες από την καθημερινότητά τους.

Μπορούν οι γονείς να κατανοήσουν το ζήτημα των εφηβικών ορμονών;

Ζήτησα τη βοήθεια της κόρης μου για ν’ απαντήσω αυτή την ερώτηση. «Τι να πεις μωρέ για την εφηβεία, όταν στον ένα μήνα που περνάει γίνεσαι άλλος άνθρωπος,» με αποστόμωσε.

Πόσα αποθέματα υπομονής μπορεί να έχει ο γονιός ενός έφηβου;

Δεν είναι τόσο θέμα υπομονής, όσο μνήμης. Να θυμάσαι πόσο μεγάλο μπορεί να είναι γι’ αυτήν την ηλικία ένα πρόβλημα που τώρα σου φαίνεται μικρό ή και ανύπαρκτο. Το να μπαίνεις στη θέση του άλλου είναι μια ικανότητα που καλλιεργείται και σίγουρα βοηθάει τις ανθρώπινες σχέσεις σε κάθε ηλικία. Είναι επίσης αυτό που οφείλει να κάνει ένας συγγραφέας για να είναι πειστικοί οι χαρακτήρες του. Υπάρχει μια μαγική στιγμή στη διαδικασία της γραφής που οι ήρωες αυτονομούνται, πέρα και πάνω απ’ τις προθέσεις του. Αν κατακτήσει μια διαλεκτική σχέση μαζί τους, αποκτούν υπόσταση και δίνουν ζωή στην ιστορία που διηγείται.

«Τι ζωή θα κάνει αν την ενθαρρύνουμε να γίνει ζωγράφος,» αναρωτιέται κάποια στιγμή ο πατέρας της ηρωίδας. Πόσο ψηλά ανεβαίνουν οι γονικές προσδοκίες όταν τα παιδιά βρίσκονται στην εφηβεία;

Συνήθως κάνουμε το λάθος να προβάλουμε στα παιδιά μας τις δικές μας φιλοδοξίες, αλλά και τις ανασφάλειες. Πιστεύω ότι ο καθένας μας αποδίδει καλύτερα και άρα έχει περισσότερες πιθανότητες στην επιτυχία και βεβαίως στην ευτυχία, αν αγαπάει αυτό με το οποίο ασχολείται. Ειδικά σε μια εποχή σαν τη σημερινή, που τίποτα δε μοιάζει εξασφαλισμένο. Αυτό το δικαίωμα υπερασπίζονται ο Φοίβος και η Αλίκη στο «Κάτω τα Χέρια από τα Όνειρά μου».

Ένα από τα πιο κομβικά ζητήματα που θέτει το βιβλίο είναι το φαινόμενο της εφηβικής βίας που παίρνει τεράστιες διαστάσεις. Τι θα λέγατε σ’ ένα νέο άνθρωπο που σκέφτεται να κάνει παιδιά κι η εφηβεία φαντάζει στα μάτια του…το τέρας της κολάσεως; 

Ν’ αγαπήσει πρώτα απ’ όλα τη δική του εφηβεία, ν’ αντιμετωπίσει τις πληγές εκείνων των χρόνων. Να συμφιλιωθεί με το γεγονός ότι τα πράγματα δεν μπορεί να είναι πάντα ισορροπημένα, οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες κι αν μπορέσουμε να τις διαχειριστούμε, συχνά αποδεικνύονται γόνιμες. Δεν είναι ο θυμός που σκοτώνει την αγάπη, είναι ο φόβος, η λήθη και η πλήξη, ό,τι δηλαδή καλούνται να πολεμήσουν οι ήρωες μου, για να μπορέσουν ν’ αναζητήσουν τον έρωτα και τα όνειρά τους.

Είναι διαφορετική η σημερινή εφηβεία από αυτήν πριν από δέκα χρόνια ή κι από τη δική σας;

Ουσιαστικά όχι. Όσο γρήγορα κι αν αλλάζει το τεχνολογικό κυρίως περιβάλλον, οι έφηβοι συνεχίζουν να επαναστατούν, να οργίζονται ή να βαριούνται τον κόσμο των ενηλίκων και πολύ καλά κάνουν, η αμφισβήτηση είναι η φύση της εφηβείας. Οι βαθύτερες υπαρξιακές αγωνίες του ανθρώπου είναι διαχρονικές και αυτό φαίνεται σε κάθε μορφή τέχνης και στη φιλοσοφία.

Η τωρινή κατάσταση στην κοινωνία κάνει έντονη την εμφάνισή της στο βιβλίο. Πως θα έπρεπε κατά την γνώμη σας να εισάγουν οι γονείς τα παιδιά στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται στην χώρα μας;

Το βιβλίο γεννήθηκε νομίζω και μέσα από αυτήν την αγωνία. Ρωτάνε τα παιδιά μου: «Με ποιο σύστημα θα δώσω τελικά εξετάσεις για το πανεπιστήμιο;» «Θα έχουμε χρήματα για να συνεχίσω τις σπουδές μου;» «Πού θα δουλέψω αν μπω στη μία ή στην άλλη σχολή;» Με στεναχωρεί το γεγονός ότι οι απαντήσεις μας έχουν γεμίσει αποσιωπητικά. Βρίσκω μια ανακούφιση όταν παραδέχομαι το δίκιο τους ν’ αγανακτούν κι αυτά γίνονται πιο δεκτικά στην προτροπή να δώσει ο καθένας τη μάχη του, στο χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεται και να υπερασπιστεί τις επιλογές του.

Πως εμπνευστήκατε την ιδέα ενός φαντάσματος σε μια τόσο ρεαλιστική ιστορία;

Το Φάσμα (σ.σ όπως λέγεται το φάντασμα ) ζωντανεύει μέσα από τα σκίτσα της Αλίκης, για να τη βοηθήσει στον πόλεμο με τις ορμόνες της, με το άλλο φύλλο, με την ταραγμένη κοινωνική πραγματικότητα και με το βαρετό κόσμο των ενηλίκων. Δεν είναι παρά ένα παιχνίδι του μυαλού της, ένα πλάσμα της φαντασίας που του δίνει σχήμα και φωνή, εξουσιοδοτώντας το άλλοτε να κάνει πράγματα που εκείνη δε θα τολμούσε κι άλλοτε να βάλει φρένο στην επιθετικότητά της. Είναι μια επινόηση που εξασφαλίζει τη συμμετοχή του αναγνώστη στις συνωμοσίες της Αλίκης, μια και δεν υπάρχει για κανέναν από τους υπόλοιπους ήρωες της ιστορίας. Πρόκειται για ένα φάντασμα που μου επέτρεψε να παίξω διπλό παιχνίδι, ενσωματώνοντας υπερβάσεις και φαντασιώσεις σε μια απολύτως καθημερινή ιστορία.

Η εικονογράφηση γίνεται με δικά σας έργα.

Είναι μια ευτυχής στιγμή στην προσωπική μου πορεία ότι βρήκα τον τρόπο να παντρέψω τις λέξεις με τις ζωγραφιές, έτσι που το ένα να υποστηρίζει το άλλο, χωρίς να επαναλαμβάνονται. Δεν αποτυπώνω τόσο την εικόνα της σκηνής που περιγράφω όσο μια οπτική, ένα συναίσθημα γύρω απ’ αυτήν.

Τι θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι ήρωες στο επόμενο βιβλίο;

Η ιστορία θα ξεκινάει με τους χαρακτήρες λίγο πριν από τις πανελλήνιες εξετάσεις, όταν η χώρα συγκλονίζεται από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Είναι η δική μου κραυγή ότι μπορεί ο κόσμος να γίνεται απαίσιος, αλλά αλίμονο αν πάψουμε να τον ονειρευόμαστε, όλοι μας και προπαντός οι νέοι άνθρωποι.

Εργογραφία: Το 1993 κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα «Το δώρο του φόβου», εκδ. Μέδουσα, το 1999, το «Έλα να παίξουμε κι άσε τους άλλους να στολίζονται», εκδ. Καστανιώτη και «Το ταξίδι του Καμάλ» το 2007, από τις εκδόσεις Μοντέρνοι Καιροί. Το Δεκέμβρη του 2008 κυκλοφόρησε το παραμύθι «Κρυφτό μέσα στα χρώματα», από τις εκδόσεις Κέδρος, στο οποίο έκανε και τις ζωγραφιές.