Κρίμα και άδικο για τα γουρούνια!

«Μαύρη Βίβλος της ελληνικής οικονομίας», Τάκης Μίχας,  εκδ. Οξύ, 134 σελ.

Ακόμη και σήμερα η ελληνική κοινωνία συνεχίζει επίμονα να αναζητά ερμηνείες της οικονομικής κατάρρευσης της χώρας. Δίπλα στα εύκολα επιχειρήματα που απαλλάσσουν μεγάλες κοινωνικές ομάδες από τις (όποιες) ευθύνες τους, ήρθε τελευταία να προστεθεί εκείνη η κατηγορία ερμηνειών που τοποθετούν τα ελληνικά αδιέξοδα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κρίσης – μια ορθή πλην όμως ελλιπής ερμηνεία.

Ο γνωστός αρθρογράφος και πολιτικός αναλυτής Τάκης Μίχας ακολουθεί ένα διαφορετικό δρόμο. Μέσα από την καταγραφή ενός πλήθους στοιχείων, τα οποία παρουσιάζει με εύληπτο τρόπο και συνοδεύοντάς τα με σύντομα εμβόλιμα σχόλια, επιχειρεί να καταδείξει τα αίτια της σημερινής τραγωδίας. Ο σχολιασμός φαίνεται να έχει κρατηθεί σκόπιμα περιορισμένος, προκειμένου να επιτρέψει στον αναγνώστη να φτάσει στα δικά του συμπεράσματα. Στοιχεία που προέρχονται από εκθέσεις, έρευνες και μελέτες διεθνών οργανισμών, ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων. Και τελικά το συμπέρασμα προκύπτει μάλλον αβίαστα. Αυτό που συνέβη την τελευταία διετία ήταν η κατάρρευση του κυρίαρχου μοντέλου ανάπτυξης. Ένα μοντέλο το οποίο στηρίχτηκε στη διαχρονική καθυπόταξη των αγορών στις επιβουλές ενός υπερτροφικού κράτους που λειτουργούσε ως μηχανισμός αναπαραγωγής πελατειακών δικτύων.

Ο τίτλος του βιβλίου και το μαύρο εξώφυλλο που το συνοδεύει προδιαθέτουν ανάλογα τον αναγνώστη. Καθώς θα διατρέχουν τις σελίδες αυτού του περιεκτικού δοκιμίου, ο υποψιασμένος αναγνώστης θα βρει την άμεση επιβεβαίωση σε όσα γνώριζε, ενώ ο ανυποψίαστος θα βρεθεί μπροστά σε μια δυσάρεστη πραγματικότητα που πόρρω απέχει από τις βολικές βεβαιότητες που συσκοτίζουν τη δημόσια συζήτηση.

Ανατρέχοντας σε εκείνους τους πολιτικούς και οικονομικούς παράγοντες που διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις, και κυρίως το θεσμικό πλαίσιο, της οικονομικής ανάπτυξης (διευκόλυνση επιχειρηματικότητας, καινοτομία, επενδυτικό περιβάλλον, αποτελεσματική γραφειοκρατία, απονομή δικαιοσύνης, εκπαιδευτικό σύστημα, ανταγωνιστικές αγορές), ο συγγραφέας προχωρά πέρα από την τοποθέτηση της Ελλάδας στην παγκόσμια κατάταξη, και συγκρίνει τις επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας με τις αντίστοιχες των υπόλοιπων κρατών-μελών της Ε.Ε., αλλά και με αυτές των άλλων «γουρουνιών» (από το ακρωνύμιο PIIGS που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις «άσωτες» οικονομίες της Πορτογαλίας, Ιταλίας, Ιρλανδίας, Ελλάδας και Ισπανίας). Πόσο υποτιμητικό και για ποιους είναι τελικά αυτό;

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι είναι χρησιμότερο να συγκρίνουμε τις επιδόσεις της Ελλάδας με τις αντίστοιχες των χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Η απόσταση που μας χωρίζει, όχι μόνο από τα αναπτυγμένα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και από τα υπόλοιπα «γουρουνάκια», είναι τέτοια που ο Τ. Μίχας δεν διστάζει να χαρακτηρίσει «γεωγραφικό ατύχημα» την τυπολογική κατάταξη της ελληνικής οικονομίας ανάμεσα στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Θα προσθέταμε ότι εξίσου χρήσιμο θα ήταν να στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, καθώς φοβούμαστε ότι η Ελλάδα παρουσιάζει βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την τυπολογία των κρατών του «ολιγαρχικού καπιταλισμού», κύρια την εκτεταμένη διαφθορά, το διευρυμένο «άτυπο» τομέα της οικονομίας (παραοικονομία) και τη μεγάλη οικονομική και κοινωνική ανισότητα. Και φυσικά, κάτι που δεν καταγράφεται στις οικονομικές έρευνες, την ιδεολογική επικυριαρχία του λαϊκισμού. Είναι τυχαία άραγε η γοητεία που ασκούν στη χώρα μας λαϊκιστές πολιτικοί όπως ο Τσάβες και ο Μοράλες; Ο Τάκης Mίχας ορθά παρατηρεί ότι ο ιδεολογικός διαχωρισμός με βάση τον παραδοσιακό άξονα «αριστερά -δεξιά» είναι παραπλανητικός, στο βαθμό που το κατάλληλο ερμηνευτικό σχήμα είναι μάλλον αυτό της «πολιτικής της κοιλιάς» (politics of the belly). Με άλλα λόγια, πρόκειται για την ιδεολογία του κρατισμού που νομιμοποιούσε από τη σύσταση σχεδόν του νεοελληνικού κράτους το γνωστό «φαγοπότι».

Στο κείμενό του με τον αποκαλυπτικό τίτλο «Πώς το κράτος βίασε την κοινωνία» ο συγγραφέας υποδεικνύει τις ιστορικές συνθήκες συγκρότησης του ελληνικού κράτους και την απουσία αστικής τάξης και ανατρέχει χαρακτηριστικά στα τέλη της δεκαετίας του 1880, όταν για κάθε 10.000 άτομα στην Ελλάδα αντιστοιχούσαν 214 δημόσιοι υπάλληλοι, τη στιγμή που ο αντίστοιχος αριθμός για τη Γαλλία ήταν 176, για τη Γερμανία 126 και για τη Μ. Βρετανία μόλις 73.

Τελικά, πώς θα χαρακτηρίζαμε αυτό το βιβλίο; Μία σχεδόν μαζοχιστική απόλαυση που καταδεικνύει βασανιστικά (σχεδόν λυτρωτικά) την πολυεπίπεδη υστέρησή μας, ένα εγχειρίδιο κατανόησης της σύνθετης οικονομικής πραγματικότητας, έναν οδικό χάρτη των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων για την ανάταξη της ελληνικής οικονομίας; Μάλλον όλα αυτά μαζί. Όσοι πάλι επιθυμούν να συνεχίσουν να πορεύονται στο δρόμο του παραπλανητικού εφησυχασμού, μπορούν να ανατρέξουν στις σελίδες των πολυάριθμων βιβλίων που χαϊδεύουν τις εθνικές ανασφάλειες, αλλά και το ναρκισσισμό μας. Οι προθήκες των βιβλιοπωλείων είναι γεμάτες από αυτά.

*Ο Δημήτρης Σκάλκος είναι πολιτικός επιστήμονας - διεθνολόγος, διευθυντής του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (www.libertyforum.gr)