Short list

Woody Allen «Σκέτη αναρχία» [διηγήματα], μτφ. Νεκτάριος Καλαϊτζής, Bell, 2011

Δεκαετίες μετά τα «Πάτσι», «Χωρίς φτερά» και «Παρενέγειες» (παλιές εκδόσεις του «Οδυσσέα», ξανακυκλοφορούν τώρα από τα Βell), έχουμε στα ελληνικά νέα διηγήματα (κι ένα ημισενάριο) του μεγάλου Αμερικάνου σκηνοθέτη και ηθοποιού, που είχε ξεκινήσει την καριέρα του ως συγγραφέας αστείων για άλλους. Είναι γνωστό ότι ο Άλεν δεν δημιουργεί αντιδράσεις μέσου όρου: έχει ένθερμους φίλους ή ορκισμένους εχθρούς. Ανήκω στην πρώτη ομάδα. Και μόνο η αναλογία με τον Μπάστερ Κίτον θα ήταν αρκετή, αλλά υπάρχουν και όλα τ’ άλλα. 

Ντέιβιντ Γκίλμουρ «Η κινηματογραφική λέσχη» [μυθιστόρημα - μαρτυρία], μτφ. Γιώργος Καλαμαντής, Πατάκης, 2011

Καναδάς, λίγα χρόνια πριν. Ο δεκαεξάχρονος Τζέσε, πλήρως απροσάρμοστος στο σχολικό περιβάλλον, δέχεται την πρόταση του πατέρα του: μπορεί να παρατήσει το σχολείο δίχως να είναι υποχρεωμένος να πιάσει δουλειά. Αλλά υπάρχουν δύο όροι: ένα, όχι ναρκωτικά∙ και δύο, θα βλέπει σε ντιβιντί τρεις ταινίες τη βδομάδα και θα τις κουβεντιάζει με τον πατέρα του. Αυτή θα είναι η μόρφωσή του από δω και πέρα. Η εξέλιξη της (αληθινής) ιστορίας είναι συγκινητική, έχει πολύ χιούμορ και –πράγμα παράξενο για πεζό που να μου αρέσει– καταλήγει σε χάπι έντινγκ. Επιτάσσεται κατάλογος των 110 περίπου ταινιών που αποτέλεσαν τη συγκολλητική ύλη της ιστορίας. Συνιστάται ιδιαιτέρως σε σινεφίλ, μπαμπάδες και γιους (ή συδυασμούς των ιδιοτήτων αυτών).  

Πέδρο Χουάν Γκουτιέρες «Η μελαγχολία των λιονταριών» [μικροδιηγήματα], μτφ. Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, Μεταίχμιο, 2011

Θυμόσαστε τον μπαροουζικό μυθιστοριογράφο Γκουτιέρες; Ε λοιπόν, καμιά σχέση. Ούτε ποταμοί λέξεων, ούτε σεξ, ούτε μπινελίκια. Ο σημαντικός Κουβανός πεζογράφος δοκιμάζεται, εδώ, στο δυσκολότερο λογοτεχνικό είδος: το ακαριαίο πεζογράφημα, το μικροδιήγημα (short short story), το κειμενίδιο των 50-500 λέξεων, που το έχουν λαμπρύνει πένες σαν του Τσέχοφ, του Κάφκα, του Κάρβερ (αλλά και όχι λίγων άξιων Ελλήνων, από τον Καρυωτάκη μέχρι τον Γουδέλη). Το αποτέλεσμα είναι μια συμπύκνωση υψηλού επιπέδου, σπανίως ρεαλιστική και συνήθως μπαταρισμένη προς τη φαντασία, το παραμύθι και το συμβολισμό. Η δουλειά της κ. Ελαιοτριβιάρη είναι υποδειγματική και πλήρως υποβοηθητική για τον αναγνώστη, ενώ το επίμετρό της αποτελεί αληθινό δοκίμιο για το θέμα.

Ράινερ Μαρία Ρίλκε «Οι ελεγείες του Ντουίνο» [ποιήματα], δίγλωσση έκδοση [συν επιστολή του Ρίλκε στον Βίτολντ Χούλεβιτς], μτφ.-σημειώσεις-επίμετρο Μαρία Τοπάλη, Πατάκης, 2011

Το σπουδαίο αυτό μικρό βιβλίο μού επιβεβαιώνει δυο πάγιες γνώμες, μία για την ποίηση και μία για την τέχνη γενικότερα. Η πρώτη: η μεταφρασμένη ποίηση πρέπει να εκδίδεται δίγλωσση. Η δεύτερη: δεν έχει καμιά σημασία αν συμπλέεις με τον καλλιτέχνη ιδεολογικά, θρησκευτικά, φιλοσοφικά κ.λπ., σημασία έχει η ποιότητα του έργου. Το ένιωσα εδώ: είναι τέτοιες οι μεγαλειώδεις ποιητικές συλλήψεις του Ρίλκε (του οποίου μόνο τον «Μπρίγκε» είχα διαβάσει), ώστε οι άγγελοί του συνεπήραν κι εμένα τον άθεο και αντιμεταφυσικό. Η κ. Τοπάλη έχει κάνει αρτιότατη δουλειά: σημειώσεις-πρότυπο, επίμετρο-δοκίμιο και ευχαριστίες, όπου αποτυπώνεται μέρος του μόχθου της. Συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της έκδοσης.  

Ronald Rayfield «Οι Δήμιοι του Στάλιν - Τα εκτελεστικά όργανα του Κόκκινου Τσάρου» μτφ. Ρένα Χάτχουτ, Μοντέρνοι Καιροί, 2011

Το ότι τα αρχεία της παλιάς Σοβιετικής Ρωσίας/Ένωσης (1917-1991) έχουν ανοίξει στους ερευνητές έχει οδηγήσει σε έκρηξη ιστορικών μελετών, ιδίως εκλαϊκευμένων, για τη χώρα και την περίοδο. Ένα από τα καλύτερα δείγματα του είδους είναι αυτό το βιβλίο. Ντζερζίνσκι, Μενζίνσκι, Γιάγκοντα, Γεζόφ και Μπέρια είναι οι αρχηγοί της μυστικής αστυνομίας αρχικά του Λένιν και στη συνέχεια του Στάλιν, με συνεχώς αύξουσα δραστηριότητα στον «Μεγάλο Τρόμο». Κατίν, στημένες δίκες της Μόσχας, εξάλειψη των κουλάκων ως τάξης, γκουλάγκ, δολοφονίες αντιφρονούντων στο εξωτερικό – όλα είναι εδώ. Ένα πικρό βιβλίο για μια χώρα που η συνέχειά της, η σημερινή ημιδημοκρατική Ρωσία, έχει επικεφαλής τον Πούτιν, συνεχιστή των παραπάνω κυρίων.   

Στράτος Ν. Δορδανάς «Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη - Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία, 1945-1974» πρόλογος Πολυμέρης Βόγλης, Εστία, 2011

Όταν οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Ελλάδα (1944), ελάχιστοι επιφανείς Έλληνες συνεργάτες τους τούς ακολούθησαν. Πίσω τους έμεινε ένας ολόκληρος κόσμος αντικομουνιστών τραμπούκων, συνειδητών και μη προδοτών, που έμειναν στην ιστορία ως «δοσίλογοι». Λόγω του εμφυλίου πολέμου, οι περισσότεροι απ’ αυτούς έπεσαν στα μαλακά, τιμωρήθηκαν με χαμηλές ποινές και ενσωματώθηκαν σε μεγάλο βαθμό στον κρατικό μηχανισμό, παίρνοντας και συντάξεις αντιστασιακών (!). Ο κ. Δορδανάς ακολουθεί τα ίχνη διαφόρων τέτοιων κυρίων (μεταξικοί πολιτευτές, αξιωματικοί του γερμανικού στρατού, ταγματασφαλίτες, διώκτες Εβραίων, αρχηγοί φιλογερμανικών συμμοριών, εθνικοσοσιαλιστές «ιδεολόγοι», κοινοί μπράβοι κ.λπ.) της Β. Ελλάδας κατά την τριακονταετία 1945-1975, αυτών που σταδιακά συγκρότησαν το μεταπολεμικό «παρακράτος», με κορυφαία «επιτεύγματα» τις εκλογές βίας και νοθείας (1961), τη δολοφονία του Λαμπράκη (1963) και, τελικά, τη δικτατορία του 1967. Συγκλονιστικές είναι οι αναφορές ειδικά στα αρχεία των δικαστηρίων και των φυλακών, που δείχνουν πόσο λίγοι δοσίλογοι δικάστηκαν και πόσων –ελάχιστων– οι ποινές εκτελέστηκαν πλήρως.

Γιάννης Καιροφύλλας «Η Αθήνα στου  Όθωνα τα χρόνια» Καστανιώτης, 2011

Με το έργο αυτό συμπληρώνεται η δημοσιογραφική ιστορία της νεότερης Αθήνας, που από δεκαετίες έχει ξεκινήσει ο παλαιός αναδιφητής κ. Καιροφύλλας, αξιοποιώντας εφημερίδες και βιβλία. Σε σύντομα και απλογραμμένα κεφάλαια αποκτάμε μια συνολική εικόνα της οθωνικής Αθήνας, από το 1829 (τέλος του πολέμου της ανεξαρτησίας) και τον ερχομό του Όθωνα (αρχικά στο Ναύπλιο) το 1833, μέχρι την έξωση του βασιλιά το 1862. Βιβλίο κατάλληλο για να ξεκινήσει κανείς ν’ αθηναιολογεί.

Phelippe Brenot «Εγκώμιο στον αυνανισμό» Ποταμός, 2010

Το λέω από την αρχή: το βιβλίο δεν έχει τίποτα το γαργαλιστικό, ούτε το λεξοπορνικό, άρα διαβάστε παρακάτω μόνο οι αληθινά ενδιαφερόμενοι. Πρόκειται για μια ευσύνοπτη μελέτη, γραμμένη με χιούμορ και μεταφρασμένη με άκρα λεπτότητα στα ελληνικά (το προδίδουν λέξεις όπως ενόρμηση, μιαρός, νοτίζω, έκχυση κ.λπ.), που πραγματεύεται την «ανακάλυψη» του αυνανισμού στην Παλαιά Διαθήκη (όπου και η σχετική παρεξήγηση με τον κ. Αυνάν), τη Φιλοσοφία-Δοκιμιογραφία, την Ιατρική (ο συγγραφέας είναι ψυχίατρος), την Τέχνη κ.λπ. Δείχνει πώς η κοινότατη και φυσιολογικότατη αυτή πράξη αμφοτέρων των φύλων αποτέλεσε στο παρελθόν αιτία άγριων τιμωριών και κρίσεων συνείδησης, ενώ εξηγεί πώς και γιατί η Ιατρική (μια κάποια Ιατρική, τέλος πάντων) τη θεώρησε αιτία περίπου για κάθε κακό που μπορεί να συμβεί στον οργανισμό. Καταλήγει στη θριαμβευτική αποδοχή και θαρετή κατονομασία της πράξης τις τελευταίες δεκαετίες, όχι ως υποκατάστατου του «κανονικού» έρωτα, αλλά (και) ως αυτόνομης ερωτικής δραστηριότητας. Ενδιαφέρον και το γλωσσάρι του αυνανισμού στο τέλος, αν και θα μπορούσε να εμπλουτιστεί για τον Έλληνα ανγνώστη.  

Μένης Κουμανταρέας «Ξεχασμένη φρουρά - Τα κρυφά χαρτιά του συγγραφέα» Καστανιώτης, 2010

Υπάρχουν συγγραφείς των οποίων η αξία είναι τόσο μεγάλη και των οποίων η δουλειά σ’ έχει σημαδέψει (δεν εννοώ κατ’ ανάγκην «επηρεάσει») τόσο πολύ, ώστε δυσκολεύεσαι να γράψεις γι’ αυτούς. Ο κ. Κουμανταρέας μού χάρισε πριν λίγο καιρό, στη μία και μοναδική φορά που έχουμε βρεθεί, το πρόσφατο αυτό βιβλίο του. Πρόκειται για την τρίτη συλλογή δημοσιευμένων μη λογοτεχνικών κειμένων του, «κάτι ανάμεσα σε δοκίμιο και αυτοβιογραφία» όπως αναφέρεται στο «αφτί» του βιβλίου, μ’ έναν κατατοπιστικό εισαγωγικό πρόλογο του ίδιου. Συνυπάρχουν το «Μέγαρο Μουσικής», η Ζαβιτσιάνου, ο Μέλβιλ, ο Μυριβήλης, ο Καβάφης, η Τυπάλδου, ο Ραπτόπουλος, ο Φασιανός, ο Τσαρούχης (τ’ όνομα του οποίου αποκαλύπτεται στο τέλος του κομματιού), ο Νιάρχος της «Λέξης», ο Παπαδημητρακόπουλος, η Αθήνα, η μακ Κάλερς, ο Τσίρκας, ο Ιωάννου, το ποδόσφαιρο, ο Πειραιάς, ο Ταχτσής, τα «Δεκαοχτώ κείμενα» (κι ένα επεισόδιο που σχετίζεται με την έκδοσή τους), ο Κουν, η Παλιά Βουλή, ο Καραγάτσης, ο Ντβόρζακ, ο Τζέιμς και πολλοί άλλοι άνθρωποι, έργα τέχνης, χώροι και θεσμοί. Τα κείμενα είναι το ένα καλύτερο από τ’ άλλο: ενέχοντας λογοτεχνικό ύφος, συγγραφική πυκνότητα και χιούμορ, αποτελούν και παρααποτελούν κατά τη γνώμη μου λογοτεχνία, κι ας πρόκειται για non fiction. Τελευταίο: σχεδόν κάθε τίτλος κομματιού θ’ άξιζε ένα μίνι δοκίμιο.

Βαγγέλης Καραμανωλάκης - Εύη Ολυμπίου - Ιωάννα Παπαθανασίου [επιμέλεια] «Η ελληνική νεολαία στον 20ό αιώνα - Πολιτικές διαδρομές, κοινωνικές πρακτικές και πολιτιστικές εκφράσεις» Θεμέλιο, 2010

Οι επεξεργασμένες ανακοινώσεις του σπουδαίου συνεδρίου που οργάνωσαν το 2008 τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιτορίας (ΑΣΚΙ). Μια πλειάδα καλών επιστημόνων ασχολείται με ποικίλες πτυχές του θέματος «ελληνική νεολαία»: υπηρέτριες, ροκάδες, κατηχητόπουλα, ρηγάδες, στρατιώτες, νεαροί αγρότες, κνίτες, μαθητές,  πρόσκοποι, επονίτες, ποδοσφαιριστές, φοιτητές – όλοι είναι δω. Αξιοσημείωτη συλλογική εργασία.

Ιακώβ Σιμπή - Καρίνα Λάμψα «Η ζωή απ’ την αρχή - Η μετανάστευση των Ελλήνων Εβραίων στην Παλαιστίνη» Αλεξάνδρεια, 2011

Ο αγώνας στον οποίο αποδύθηκαν όσοι «εναπομείναντες»  Έλληνες Εβραίοι θέλησαν να πάνε στη μεταπολεμική Παλαιστίνη (μετέπειτα Ισραήλ): επιστροφή από στρατόπεδα ή έξοδος από κρυψώνες, εντοπισμός (ορφανών) παιδιών, φτώχεια, αγροτική εκπαίδευση, παράνομος πλους με καΐκια, συγκρούσεις με το βρετανικό πολεμικό ναυτικό κ.λπ. Άριστη ιστορική έρευνα σε αρχεία, προσωπικές μαρτυρίες, απροσδόκητο φωτογραφικό υλικό.  

Βασίλης Βασιλικός «Στέλιος Καζαντζίδης 1931-2001» ΚΨΜ, 2010

Εμπλουτισμένη τόσο, ώστε να είναι διπλάσια από την παλιά, η έκδοση αυτή δίνει μια πλήρη εικόνα του λαϊκού ινδάλματος, δέκα χρόνια ήδη νεκρού. Μεγάλο μέρος καλύπτεται από συζητήσεις του τραγουδιστή με το συγγραφέα (ήταν φίλοι και κουμπάροι). Ο Καζαντζίδης δεν μου άρεσε, το βιβλίο όμως του Βασιλικού είναι λαμπρό.

Τόμας Μπέρνχαρντ «Τα βραβεία μου» μτφ. Σπύρος Μοσκόβου, Εστία, 2010

Κείμενα και ομιλίες τού μη καθώς πρέπει, κυνικού και πικρόχολου Αυστριακού συγγραφέα (1931-1989) για τα διάφορα λογοτεχνικά βραβεία που κατά καιρούς του απονέμονταν (τα έπαιρνε λόγω χρηματικού ποσού). Βιβλίο-αποκάλυψη για μένα. Ειδικά το «Η παραίτησή μου» θα έπρεπε να μελετηθεί από κάθε οιηματία του λογοτεχνικού σιναφιού.

Κώστας Παπασπήλιος «Οι γυρολόγοι - 35 επαγγέλματα του δρόμου που χάθηκαν στο πέρασμα του χρόνου» Συνοδεύεται από cd με πέντε συναφή τραγούδια (ερμ.: Μπάμπης Τσέρτος), Ίρις - Α.Σ. Φιλιππότης, 2010

Καταγράφονται πλανόδιοι που έχουν εκλείψει: παγοπώλης, γαλατάς, παπλωματάς, αρκουδιάρης· άλλοι που αργοσβήνουν: λούστρος, μανάβης, χορταρού∙ κι άλλοι που συνεχίζουν πλησίστιοι: παλιατζής, σουβλατζής, ανθοπώλης κ.λπ.  

Anne Sexton «Ποιήματα» εισαγ.-μτφ.  Δήμητρα Σταυρίδου, επιμ. Παυλίνα Παμπούδη, Printa, 2010

Μια πολύ γερή δόση από τη σημαντική Αμερικανίδα ποιήτρια (1928-1975). Πρόκειται για βιβλίο-υπόδειγμα, ως προς το τι μπορεί να κάνουν άνθρωποι που ξέρουν από ποίηση. Ειδικά η μετάφραση –όσο μπόρεσα να συγκρίνω με τα πρωτότυπα κείμενα μέσω διαδικτύου– επαρκής και διαβαστερή (πράγμα όχι αυτονόητο στην ποίηση). 

➜ d.fyssas@gmail.com