Eθιστική επιστημονική φαντασία

Όταν ο σερ Τόμας Μουρ δημοσίευσε την περίφημη «Ουτοπία» το 1516, ήταν μοιραίο πως κάποια στιγμή οι ιδεολογίες που πρότεινε θα αναστρέφονταν από άλλους συγγραφείς. Κάπου λοιπόν ήταν αναμενόμενη και η έλευση του αντιθέτου: της δυστοπικής λογοτεχνίας.

Δυστοπία είναι η αποτύπωση μιας κοινωνίας σε κατάσταση μεγάλης καταπίεσης και ελέγχου. Λογοτεχνικά ως είδος ξεκίνησε με το «A Sojourn in the City of Amalgamation, in the Year of Our Lord» του Jerome B. Holgate το 1835, ένα εν πολλοίς άγνωστο βιβλίο.

Τα διαμάντια του είδους είναι όμως πολλά και πασίγνωστα, με πιο γνωστά το «The Time Machine» (1895) του H.G. Wells, το «Brave New World» του Aldus Huxley, το «It Can’t Happen Here» του Sinclair Lewis, το «Darkness at Noon» του Arthur Koestler, το «Fahrenheit 451» του Ray Bradbury, το «A Clockwork Orange» του Anthony Burgess, το «A Scanner Darkly» (1977) του Philip K. Dick, το «The Road» (2006) του Cormac McCarthy… Δεν είναι τυχαίο πως τα περισσότερα έχουν μεταφερθεί και στο σινεμά, δείγμα της δημοφιλίας του είδους.

Συνήθως τα βιβλία που μιλούν για τις δυστοπίες ενός μετa-αποκαλυπτικού κόσμου έρχονται από τις ΗΠΑ. Αυτή τη φορά όμως έχουμε ένα εξαιρετικό δείγμα από την «άλλη όχθη», από έναν Μοσχοβίτη. Τo «Metro 2033» του μόλις 31χρονου δημοσιογράφου Ντμίτρι Γκλουκόφσκι υπήρξε εκδοτικό φαινόμενο στη χώρα του. Ως επαγγελματίας ο πολύγλωσσος Γκλουκόφσκι δούλεψε στο EuroNews TV στη Γαλλία και στη Deutsche Welle στη Γερμανία, ενώ έχει στήλες στο Harper’s Bazaar, στο L’Officiel και στο Playboy. Ο συγγραφέας άρχισε να ποστάρει κομμάτια του βιβλίου του ελεύθερα στο δίκτυο και πολύ γρήγορα μάζεψε χιλιάδες «πιστούς» που αγωνιούσαν για το επόμενο επεισόδιο. Το συμβόλαιο με εκδοτικό οίκο δεν άργησε και η παγκοσμία επιτυχία ολοκληρώθηκε με μια διασκευή, όχι ακόμα σε ταινία, αλλά σε βιντεογκέιμ.

Το βιβλίο είναι τοποθετημένο στη Ρωσία κάποια χρόνια μετά από έναν πυρηνικό πόλεμο. Ο συγγραφέας δεν μας διευκρινίζει το ποιος άρχισε τη σύρραξη, μια και το γεγονός αυτό δεν παίζει και ιδιαίτερο ρόλο. Το θέμα είναι το «μετά». Μετά, λοιπόν, ο κόσμος έχει μετατραπεί σε ερείπια. Λίγες χιλιάδες ανθρώπων έχουν επιζήσει, οι οποίοι όμως δεν γνωρίζουν αν είναι και οι τελευταίοι στη Γη. Έτσι αρχίζει το βιβλίο, ένα συναρπαστικό, εθιστικό ανάγνωσμα, το οποίο, εάν είσαι θιασώτης του είδους, δεν θες να αφήσεις από τα χέρια. Γιατί; Πέραν από τους χαρακτήρες και την πλοκή, πιθανόν επειδή κι ο συγγραφέας γράφει για κάτι που γνωρίζει σαν την παλάμη του χεριού του: το μοσχοβίτικο μετρό.

Οι επιζήσαντες, λοιπόν, ζουν στο μετρό της Μόσχας – το μεγαλύτερο αντιπυρηνικό καταφύγιο που κατασκευάστηκε ποτέ, το τελευταίο καταφύγιο του ανθρώπινου είδους. Ο κόσμος αυτός δεν έχει αύριο: τα όνειρα, τα σχέδια, η ελπίδα μοιάζουν καταδικασμένα. Το συναίσθημα πλέον δεν υπάρχει: όλα είναι ένστικτο. Εκείνο που κυριαρχεί είναι η ανάγκη για την επιβίωση, με οποιοδήποτε κόστος ή τίμημα. Όσο για το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της Γης είναι πλέον εχθρικό, γεμάτο ραδιενέργεια, και μαστίζεται από γενετικά κατασκευασμένα, μεταλλαγμένα όντα που αντιμετωπίζουν το ανθρωπινό είδος ως εύκολο θήραμα.

Η Βε-Ντε-Εν-Χα, ένας από τους βορειότερους σταθμούς, κατοικείται και παραμένει ακόμη ασφαλής, όμως πλέον υπάρχει μια νέα, ζοφερή απειλή. Ο Αρτιόμ, ένας νέος άντρας που ζει εκεί, θα αναλάβει, περιπλανώμενος στις πιο σκοτεινές σήραγγες, να εισχωρήσει στην καρδιά του Μετρό, στη θρυλική Πόλη, για να φέρει σε πέρας την αποστολή που του ανατέθηκε. Όπως συμβαίνει σε αυτά τα είδη των μυθιστορημάτων όπου παρακολουθούμε το «Ταξίδι του Ήρωα», όπως το όρισε ο θεωρητικός του Τζότζεφ Κάμπελ στο περίφημο «The Hero with a Thousand Faces» (1949), εδώ έχουμε τον απόλυτο Ήρωα, εκείνον που κρατά στα χέρια του το μέλλον του σταθμού του, το μέλλον του Μετρό, αλλά και το μέλλον ίσως ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Μιλάμε για ένα συγγραφέα που παίζει στα δάχτυλα την εναλλακτική πραγματικότητα. Που έχει την σπάνια ικανότητα να κάνει ένα φανταστικό κόσμο πραγματικό. Τόσο πραγματικό, που νομίζεις ότι βρίσκεσαι εκεί (χωρίς, φυσικά, να το θες βέβαια καθόλου…). Υπόψη, δεν πρόκειται για μια «ευχάριστη» περιπέτεια φαντασίας. Το βιβλίο μιλάει για μια επικίνδυνη, ζοφερή, δύσκολη πραγματικότητα. Ο Γκλουκόφσκι άφησε τις πόρτες της φαντασίας του ανοιχτές και διείδε ένα άγριο μέλλον, που ωστόσο αναδύεται μέσα από μια συγκεκριμένη πραγματικότητα.

Υπό μία έννοια το βιβλίο είναι μια σύγχρονη εκδοχή των «Ταξιδιών του Γκιούλιβερ», μέσω της οποίας ο συγγραφέας δεν παραλείπει να σχολιάσει και το κοινωνικοπολιτικό τοπίο της Ρωσίας. Στο Μετρό συνυπάρχουν ναζί, φανατικοί Χριστιανοί, κομμουνιστές και άλλες ομάδες. Η αφήγηση δεν παίζει τόσο με αποχρώσεις, αλλά συχνά σε ταξιδεύει μέσα από ένα πρωτοπρόσωπο συνειδησιακό ρεύμα. Στο δε τέλος ο συγγραφέας επιφυλάσσει μια τρομερή ανατροπή, που σε αφήνει άναυδο.

Για τους θιασώτες του είδους, ένα βιβλίο πραγματικά αξιοδιάβαστο.

*Το «Metro 2033» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η μετάφραση είναι της Σταυρούλας Αργυροπούλου.