Είτε στη λογοτεχνία είτε στον κινηματογράφο διαβάζοντας τη διευκρίνιση «βασίζεται σε αληθινά γεγονότα» μπαίνουμε αυτομάτως σε διαδικασία νοσηρής −κουτσομπολίστικης− περιέργειας. Επιπλέον δίνουμε στο έργο περισσότερο βάρος αφού εν τέλει θεωρούμε τη ζωή πάντα πιο ενδιαφέρουσα από την Τέχνη.
Στο αυτί του βιβλίου διαβάζουμε πως «Ο χορός» αφορά την περιβόητη «Στρατιωτική Ομάδα» που έδρασε στη Σουηδία πραγματοποιώντας μια σειρά από τις πιο βίαιες ληστείες τραπεζών στη χώρα. Το πιο ενδιαφέρον είναι πως ο ένας από τους δύο συγγραφείς του βιβλίου, ο Stefan Thunberg, ανήκει στην οικογένεια η οποία διέπραξε τα αδικήματα. Ο πατέρας, τα αδέλφια του και ένας φίλος τους είναι τα μέλη της συμμορίας.
Ευνόητο είναι πως, ξεκινώντας την ανάγνωση, μαζί με την περιέργεια θα δημιουργηθούν και επιφυλάξεις. Πόσο αντικειμενικός μπορεί να είναι; Γιατί το έγραψε; Στηρίχτηκε μόνο στις αναμνήσεις του; Αυτές, όμως, είναι ασφαλείς σύμβουλοι;
Σε μια συνέντευξη που έδωσε ο Thunberg στον έτερο συγγραφέα του βιβλίου αναφέρει «Στην αρχή ήθελα να αποφύγω όσο το δυνατόν να μπλέξω με έγγραφα και αρχεία, γι’ αυτό και προσπάθησα να αναπαραστήσω τις σκηνές μαζί σου με βάση τις αναμνήσεις μου. Τελικά όμως είναι αδύνατον να βασιστείς μόνο σε αυτό [...] Έτσι, αναγκαστήκαμε να ψάξουμε τα αρχεία μιας από τις μεγαλύτερες έρευνες της σουηδικής αστυνομίας, συμπεριλαμβανομένης της προανάκρισης και των καταθέσεων της οικογένειάς μου, που δεν είχα διαβάσει ποτέ μέχρι εκείνη τη στιγμή. Και αυτό είχε συνέπειες. Για αρκετό καιρό μετά υπέφερα ψυχολογικά. Προσπαθούσα να ξεφύγω από το γράψιμο, κυριολεκτικά και ψυχολογικά, αλλά τελικά επέστρεψα όταν αποφασίσαμε να κατακερματίσουμε την πραγματικότητα και να την ξαναχτίσουμε ως φανταστική ιστορία».
Τα κεφάλαια είναι χωρισμένα στο τότε («Το τότε είναι το σήμερα») και στο σήμερα («Αν το σήμερα είναι το τότε»). Όπου το τότε είναι η εποχή που τα αδέλφια μεγαλώνουν με το φόβο ενός μέθυσου, βίαιου πατέρα και την προστασία μιας υπομονετικής, καλής μητέρας. Το τώρα είναι η εποχή όπου διαδραματίζονται οι ληστείες.
Το συνεχές μπρος πίσω δεν αφήνει αμφιβολίες πως οι δύο συγγραφείς είχαν αποφασίσει εκ προοιμίου πως αυτό το βιβλίο δεν θα είναι τίποτα περισσότερο από μια απόδειξη πως η βία γεννάει βία. Είναι απολύτως σωστή η «κοινωνική ανάγνωση», όταν μάλιστα δεν αφήνει παράμερα τις ψυχολογικές παραμέτρους. Θυματοποιούνται οι θύτες; Εν μέρει ισχύει, καθώς ως αναγνώστης καταλήγεις με την αγωνία αν θα γλυτώσουν και αυτή τη φορά τη σύλληψη. Άρα είναι θετικώς συναισθηματικά φορτισμένο το προφίλ των δραστών; Αναμφίβολα, ναι.
Ο συγγραφέας ως παιδί δεν συμμετείχε στις ληστείες − είχε γίνει μάρτυρας στο σπίτι τους μόνο σε κάποιους από τους θριάμβους της συμμορίας. Στο βιβλίο δεν εμφανίζεται, παρά βάζει όλα τα πρόσωπα της οικογένειας −εκτός της μητέρας− να συμμετέχουν στις ληστείες. Έτσι μένει αναπάντητο το ερώτημα. Δεν υπάρχει το περιθώριο επιλογής; Τι είναι αυτό το επιπλέον που οδηγεί κάποια μέλη της οικογένειας να εγκληματήσουν και άλλα όχι; (Η διαφορά ηλικίας του συγγραφέα από τον μεγάλο αδελφό και αρχηγό της συμμορίας, όπως εξηγεί στη συνέντευξή του, είναι μικρή. Άρα και οι δύο έζησαν στις ίδιες συνθήκες). Εκτός αν αρκεί ως εξήγηση η φοβερή σκηνή που περιγράφει −και δικαιολογεί τον τίτλο του βιβλίου−, όπου ο πατέρας εξαναγκάζει το γιο να μεταμορφωθεί από ένα μειλίχιο σε επιθετικό, για «λόγους» αυτοάμυνας, παιδί.
Μπορεί να υπάρχει αυτή η μικρή ένσταση, αυτό όμως δεν μειώνει την αξία του βιβλίου. Οι δύο συγγραφείς εξετάζουν όλες τις παράπλευρες ζημιές που προκαλεί η άσκηση της βίας. Πουθενά και ποτέ δεν την εξαίρουν − και δεν υπολογίζουμε ως εξύμνηση την αναλυτική περιγραφή του ομολογουμένως, πολλές φορές, ευφυή τρόπου εκτέλεσης των ληστειών. Μπορεί να υπάρχει η φροϋδική (συγγραφική) ανάγνωση, με τον γιο από τη μια να προσπαθεί να φύγει από τη σκιά του πατέρα και από την άλλη να ζητάει την επιδοκιμασία του, αλλά υπάρχουν και τα γεγονότα. Βίαια που αφήνουν πίσω τους πληγωμένους ψυχολογικά ανθρώπους και μια χώρα βουτηγμένη στο φόβο.
Δεν ξέρω αν είστε από αυτούς που έχουν βαρεθεί την σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Εδώ πάντως, με το χέρι στην καρδιά, είναι μια άλλη περίπτωση. Ένα καθαρόαιμο αστυνομικό μυθιστόρημα που υπηρετεί τους κανόνες του σασπένς, αλλά και που θα μπορούσε να διαβαστεί και ως ένα εγχειρίδιο ψυχολογίας για τη βία.
Ο Ραντουάν Νασάρ πραγματεύεται τα προαιώνια θέματα της πατριαρχίας, των ορίων της συνύπαρξης στους κόλπους της οικογένειας, της ελευθερίας, της μοναξιάς, της βίας
Ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης για τη γενιά των ανθρώπων που μεγάλωσαν μέσα στην οικονομική κρίση και για τις αλλαγές που μπορεί να φέρει ο πραγματικός έρωτας
16°
