Βιβλιο

Ο Bolaño στο «Παγοδρόμιο»

Φρεσκοτυπωμένες σελίδες του Χιλιανού τιτάνα

Ένα βιβλίο για εσένα, εάν προτιμάς τη λογοτεχνία σου όμορφη και καταραμένη. Ο σπουδαιότερος Λατινοαμερικάνος συγγραφέας του καιρού μας αναπαύεται σε τούτες τις σελίδες. Σαν κάθε έργο του Roberto Bolaño, τα τυπογραφικά στοιχεία χορεύουν, οι λέξεις κυλούν σε παραισθητική δίνη, ακροπατώντας ανάμεσα στην ποίηση και την πρόζα. Έρωτες, εμμονές και εγκλήματα, σε μυθιστορηματικά μονοπάτια που κατευθύνονται ολοταχώς προς την άβυσσο συμπαρασύροντας ονειροπόλους και αχρείους. Κανείς δε χρησιμοποιεί τόσο αισθησιακά τη γλώσσα. Φτιαχτήκαμε για να διαβάζουμε βιβλία σαν το «Παγοδρόμιο».

Τόπος του δράματος είναι η Ζ, τουριστική πόλη της Καταλονίας στα περίχωρα της Κόστα Μπράβα και πρωταγωνιστικό τρίο χαρακτήρων οι: Ρέμο Μοράν, πρώην καλλιτέχνης, πρώην πλανόδιος μικροπωλητής, νυν επιχειρηματίας. Γασπάρ Ερέδια, Μεξικανός, ποιητής, άπορος. Ενρίκ Ροσκέγιες, Καταλανός σοσιαλιστής με βλαχοεπαρχιώτικο στόμφο, δημόσιος υπάλληλος ύψους ένα και εξήντα τρία με θεόρατες βλέψεις. Οι δύο πρώτοι έχουν παλιές παρτίδες, μοιράζονται κοινό παρελθόν στην Πόλη του Μεξικού και στα μπαρ της συνοικίας Γκερέρο, θήτευσαν αμφότεροι στην ομάδα των «Ποιητών από Σίδερο», εμφορούνται από την τυπικά μπολανιακή αίσθηση εξορίας, την οποία διασκεδάζουν υποκύπτοντας σε μελαγχολικές αναπολήσεις μιας εποχής όπου όλα ήταν δυνατά, και «ήμασταν έφηβοι, αλλά περπατημένοι έφηβοι, και ήμασταν ποιητές, και γελούσαμε». Ο Ερέδια βρίσκεται στη Ζ για δουλειά και διαμονή για όλη τη σεζόν ως νυχτοφύλακας του «Στέλλας Μάρις», τοπικού κάμπινγκ ιδιοκτησίας Μοράν. Ο δε Ροσκέγιες εξυφαίνει τη δική του πλεκτάνη εγκλωβισμένος σε αυτό το μικρό σύμπαν που ενθαρρύνει τις παρεκκλίσεις. Μέσα από τους χαρακτήρες αυτούς και την οπτική τους απέναντι στα πράγματα διαδραματίζεται ο μύθος, το «Παγοδρόμιο» εκτυλίσσεται με το τριαδικό σχήμα να αφηγείται εναλλάξ σε πρώτο πρόσωπο.

Μια πνοή αέρα, «μια πεταλούδα από ατσάλι» θέτει σε κίνηση το σύμπλεγμα περιθωριακών υπάρξεων, διαχέοντας στην αφήγηση την υφέρπουσα αίσθηση απειλής και την αύρα κινδύνου που προϋπάρχει, καθώς από τα πρώτα κεφάλαια γνωρίζουμε ότι επίκειται έγκλημα στο παλάτι Μπενβινγκούτ. Η Νούρια Μαρτί, αστέρι της Ισπανίας στο καλλιτεχνικό πατινάζ στον πάγο, μια μορφή στην οποία ταιριάζουν όλα τα κοσμητικά επίθετα του κόσμου, αιχμαλωτίζει την ευπαθή καρδιά του Ροσκέγιες, που στην προσπάθειά του να γίνει μέρος της ζωής της, και όταν εκείνη εξοστρακίζεται από την ολυμπιακή ομάδα του πατινάζ με αποτέλεσμα να χάσει την υποτροφία της, εκτρέπει κρυφά δημόσιους πόρους προς όφελος κατασκευής παγοδρομίου στο παλάτι.

Η ερειπωμένη έπαυλη του Μπενβινγκούτ, στα περίχωρα της Ζ, με τους ακρωτηριασμένους ανδριάντες, τα διαλυμένα σιντριβάνια, τα θηριώδη αγριόχορτα και τον σκοτεινό αρχιτεκτονικό εναγκαλισμό με τη θάλασσα γίνεται το θέατρο συνάντησης των ηρώων στα πηγαινέλα τους από το κάμπινγκ και τα μονοπάτια του θέρετρου. Εδώ αντικρίζουμε τον Ρέμο, πραγματικό όσο και απελπισμένο εραστή της Νούρια να περιφέρεται στο ιδιότυπο προπονητήριο, εδώ θα ακολουθήσει κρυφά ο Γασπάρ ξανά και ξανά την Καριδάδ, την αμίλητη, μαυροφορεμένη, ζωσμένη με στιλέτο περιπλανώμενη που πολιορκεί τη σκέψη του, εδώ η ζητιάνα τραγουδίστρια Κάρμεν, κάτω από τους προβολείς του παγοδρομίου θα διεκδικήσει το δικό της μερίδιο από το δράμα, εδώ τελικά η λεπίδα του μαχαιριού θα βαφτεί με αίμα, στο καμουφλαρισμένα υπαρξιακό ψευδονουάρ που προτιμά να κραδαίνει τις απειλές του αντί να σκοτώνει αδιάκριτα.

Το μυστήριο λύνεται μονοκοντυλιά, ή μπορεί και να μην εξιχνιαστεί καθόλου, ίσως μάλιστα να μην υπάρχει καν μυστήριο, παρά μονάχα οι αινιγματικοί μηχανισμοί που συνδέουν τους ανθρώπους και το περίτεχνο στιλιστικό παιχνίδι του Bolaño με τη φόρμα του αστυνομικού. Και ασφαλώς το τέμπο είναι οργανικό στοιχείο της απόλαυσης του «Παγοδρομίου», μπορείς να κατρακυλήσεις στις λέξεις με φόρα στις λιγοστές του σελίδες ή να γευτείς το κάθε τυπογραφικό στοιχείο με ηδονική βραδύτητα, σαν εκλεκτό κρασί που επιμένεις να στριφογυρνάς στον ουρανίσκο. Οι υποθέσεις των έργων του είναι συχνά δευτερεύουσες, αυτό που δεσπόζει είναι ο τρόπος που θωπεύει ο συγγραφέας τη γλώσσα, η ταυτόχρονα ελεγειακή και σεξουαλική του σχέση με τις λέξεις, καθώς και οι αέναες περιπλανήσεις του γύρω από τις ενορμήσεις που συνδέουν τους ανθρώπους σε συνδυασμό με την ενατένιση της εκκωφαντικά ηχηρής εσωτερικής ζωής τους.

Στον Ρέμο και στον Γασπάρ διακρίνουμε τις ρυτίδες άλλων προσώπων, όλα τους στο χρώμα «της ραγισμένης Σελήνης που καταρρέει», ή που ανακαλούν «τοπία με προκατακλυσμιαία όψη». Πρώην καλλιτέχνες που έγιναν παρίες, εξεγερσίες που θήτευσαν τα μπουντρούμια της χούντας του Πινοτσέτ το ’73, φερέλπιδες Ρεμπό που τα βρόντηξαν εξοριζόμενοι στη δική τους Αιθιοπία. Ακόμη και ο Ροσκέγιες, με την τραγελαφική αμετροέπειά του ανήκει στους χαρακτήρες που επιστρέφουν με άλλο δέρμα και στα μοντέλα ηρώων που έχουμε ξανασυναντήσει, ο Bolaño αρέσκεται εξακολουθητικά να επανεμφανίζει πρόσωπα που συνδέονται με ομόηχα ονόματα, κοινές ιδιότητες ή συγκεκριμένες επιδιώξεις. Στην ιστορία της Καριδάδ πιθανότατα υπονοείται o στωικός αγώνας της απεξάρτησης από την τοξικομανία, που παροχετεύει τα ελάχιστα που θα επιθυμούσε ο συγγραφέας να αποκαλύψει από τις δικές του εμπειρίες. Στην ουσία όλη η αφηγηματική γραμμή της πρόωρα σβησμένης φωνής του συνδέει ποιητές και φονιάδες, καθεστωτικούς και επαναστάτες, ονειροπόλους και αριβίστες κάτω από δειλινά στο «ροζ του μορφωμένου χασάπη», στο μωσαϊκό μιας ιδιαίτερης πάστας καταραμένων που χτενίζει περιοχές έξω από τα όρια του συμβατικού μυθιστορηματικού χάρτη.

Με το «Παγοδρόμιο», πρώτο μυθιστόρημα του Roberto Bolaño, το οποίο άνοιξε τον δρόμο του για την αναγνώριση και έδωσε τον τόνο για το κατοπινό του μεγαλείο, που αποθεώθηκε καθολικά με τη μεταθανάτια κυκλοφορία του «2666», όλο το υλικό που μεταφράστηκε συστηματικά από τις εκδόσεις Άγρα τα τελευταία χρόνια, («Πουτάνες φόνισσες», «Τηλεφωνήματα», «2666», «Φυλαχτό», «Το τρίτο Ράιχ» και «Η ναζιστική λογοτεχνία στην Αμερική»), μάλλον εξαντλείται. Πράγμα που σημαίνει πως για εμάς ξεκινά η περίοδος των δεύτερων, τρίτων και σειριακών επαναληπτικών αναγνώσεων. Ο Roberto Bolaño πέθανε πρόωρα, αφήνοντας πίσω του υλικό πολύτιμο σαν καθαρό χρυσάφι στις τσέπες μας.