Ο «Άρχοντας των μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ

Δεν υπάρχει χάπι εντ στην ιστορία του τσούρμου αυτών των παιδιών που υποχρεώνονται να επιβιώσουν σε ένα αχαρτογράφητο έρημο νησί. Ό,τι ξεκινά σαν προεφηβική περιπέτεια με χαρωπή ομοψυχία και ελεγειακές νατουραλιστικές περιγραφές αλά Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον, παρεκτρέπεται σε μακάβριο ηθικό σπλάτερ και καθετί νοσηρό τελεί σε ύπνωση, απατηλά εξημερωμένο υπό τις συμβάσεις του δυτικού πολιτισμού, αναδύεται σε όλη του την αποτροπιαστική βαρβαρότητα στη συνειδητοποίηση της απώλειας των κανόνων.

Τα πάντα βροντοφωνάζουν «κλασικό» στο μαζικά διαβασμένο αριστούργημα του Γουίλιαμ Γκόλντινγκ. Αλληγορικό σε κάθε του αράδα, το μετα-αποκαλυπτικό δυστοπικό μυθιστόρημα που διατηρεί αναλλοίωτη την ανατριχιαστική του αίγλη εξηντατόσα χρόνια μετά την πρώτη του κυκλοφορία, αφήνει τον αναγνώστη του με τη δυσάρεστη γεύση του πρωτοφανούς, με την αίσθηση μιας αφηγηματικής ψυχρολουσίας που απευθύνει στον εαυτό της το ρητορικό ερώτημα: «τι έγινε τώρα;». Με μια κουβέντα –δε βγαίνουν συχνά τέτοια βιβλία.

Η υπόθεση: κατά τη διάρκεια μιας απροσδιόριστης πολεμικής σύρραξης, το αεροπλάνο που μεταφέρει ένα γκρουπ νεαρών Βρετανών καταρρίπτεται και η ομήγυρη καταλήγει σώα, ωστόσο εγκαταλειμμένη σε κάποιο άγνωστο ερημονήσι. Τα πρώιμα ερεθίσματα έχουν το χαρακτήρα της νεανικής περιπέτειας και οι ναυαγοί εγκλιματίζονται με τη χαρακτηριστική ανεμελιά των παιδιών στο νέο τόπο τους, ο οποίος φέρει τα χαρακτηριστικά παραδείσου. Γρήγορα οι έμφυτοι ανθρώπινοι συσχετισμοί προκύπτουν, οι ηγετικές προσωπικότητες αναλαμβάνουν ρόλους, οι ισχυροί επιστρατεύουν υπηκόους, οι παρίες λαθροβιούν στο περιθώριο, σε γενικές γραμμές ωστόσο, ο βιότοπος δεν διαφέρει από τις συνήθεις κοινωνικές ομαδοποιήσεις. Ο Ραλφ αντιπροσωπεύει τον ορθολογισμό και το πρακτικό πνεύμα, ο Τζακ συμβολίζει την περιπετειώδη φύση του ρωμαλέου κυνηγού, ο διοπτροφόρος παχύσαρκος Πίγκι είναι ο οξυδερκής απόβλητος που καταλαμβάνει θέση εύκολου στόχου. Στο ενδιάμεσο, η κρίσιμη μάζα, η οποία εξανδραποδίζεται και μετακινεί την αφοσίωσή της οσφραινόμενη τις δυναμικές μετατοπίσεις.

Αρχικά οι νέοι δέχονται τις απολαύσεις της φύσης και το απερίσπαστο παιχνίδι όπως στο ξέγνοιαστο παρελθόν τους, όταν η ζωή ήταν γεμάτη, «όταν η ελπίδα δεν χρειαζόταν κι έτσι την ξεχνούσαν». Όταν όμως οι ασθενικές φωτιές της παραλίας αδυνατούν να προσελκύσουν διασώστες και οι πρακτικές προτεραιότητες εγκαταλείπονται για χάρη μιας ιδιότυπης αναρχίας, οι δύο κοσμοθεωρίες συγκρούονται και τα χαμηλότερα ένστικτα επικρατούν.

«Τι είναι καλύτερο; Να υπάρχουν κανονισμοί και να τους τηρείτε ή να κυνηγάτε και να σκοτώνετε;», διερωτάται ο Πίγκι, ενώ ο Ραλφ σιγοντάρει: «οι κανόνες είναι το μόνο που έχουμε». Στο σημείο αυτό ο λαϊκισμός πραγματοποιεί το τελικό του ξεκαθάρισμα με τον ρασιοναλισμό και τα ρεαλιστικά επιχειρήματα πέφτουν αιμόφυρτα: Στο διάολο οι κανόνες! Είμαστε δυνατοί, κυνηγάμε! Αν υπάρχει θηρίο, θα το κυνηγήσουμε. Θα το περικυκλώσουμε και θα το χτυπάμε, θα το χτυπάμε συνέχεια. Αναλογιστείτε αυτές τις γραμμές και επιχειρείστε τις δικές σας αναγωγές με οποιαδήποτε κοινωνική κρίση, ώστε να αντιληφθείτε το αγέραστο μήνυμα του Γκόλντινγκ.

Στον «Άρχοντα των μυγών», ο ακατανίκητος πόθος του ανθρώπου να κεντρίσει και να πληγώσει επικρατεί θριαμβευτικά. Η ομάδα αναδιοργανώνεται σε φυλή, οι μάσκες από μπογιές λοιδορούν τα χρηστά σύμβολα, (ένα άσπρο όστρακο, στην περίπτωσή μας), οι ναυαγοί λαχταρούν να μετασχηματιστούν σε ανισόρροπη κοινωνία, καθώς «είναι ανακουφιστικό να αγγίζουν τις μαυρισμένες άκρες του φράχτη που μάντρωνε τον τρόμο. Μπορούσαν έτσι να τον ελέγξουν ως ένα σημείο», ενώ ο τελικός νικητής, ο Τζακ, απολαμβάνει «τη δύναμη η οποία αναπαυόταν στους μυς που φούσκωναν στα ηλιοκαμένα μπράτσα του. Η εξουσία καθόταν στον ώμο του και του ψιθύριζε στ’ αυτί σαν πίθηκος».

Σε ένα τέτοιο σύστημα, αναπόφευκτα το σύνθημα υψώνεται τελετουργικά: «Σφάξτε το γουρούνι! Κόψτε το λαιμό του! Σφάξτε το γουρούνι! Χύστε του το αίμα!» Το πρώτο κατακτητικό κυνήγι είναι φρικτό μαρτύριο για το ζώο. Σύντομα, ο οργασμός του σκοτωμού θα γυρέψει ανθρώπινη λεία.

«Ο άρχοντας των μυγών» διαβάστηκε μαζικά, διδάχτηκε σε σχολεία, συγκρίθηκε με τα σπουδαιότερα καλτ μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα. Η νέα του έκδοση στα ελληνικά είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να αναμετρηθείτε με ένα ανεκτίμητο έργο.

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, «Ο άρχοντας των μυγών», σελ. 272, εκδόσεις Καστανιώτη, μετάφραση Ρένα Χατχούτ

(photo: στιγμιότυπο από την κινηματογραφική μεταφορά του «Άρχοντα των μυγών» σε σκηνοθεσία Πίτερ Μπρουκ, 1963)