Πλαστή ευδαιμονία

Πριν πέσει η παγωνιά Χένινγκ Μάνκελ, μτφ. Λύο Καλοβυρνάς, εκδ. Ψυχογιός

Ληξιπρόθεσμα δάνεια Πέτρος Μάρκαρης, εκδ. Γαβριηλίδη

»Τα αστυνομικά μυθιστορήματα είναι αυτά που αναδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της χώρας στην οποία διαδραματίζονται.

Ένας από τους δύο πιο επιτυχημένους και εθιστικούς συγγραφείς της Σουηδίας είναι ο Χένινγκ Μάνκελ (ο άλλος είναι ο Στιγκ Λάρσον). Σε όλα τα μυθιστορήματα του Μάνκελ (γεν. 1948), ο Κουρτ Βαλάντερ είναι αυτός που καλείται να δώσει τη λύση. Είναι ένας έμπειρος αστυνομικός, μοναχικός, χωρισμένος, βαρύθυμος και με περιττά κιλά. Στο τελευταίο του βιβλίο προστίθενται δύο ακόμα λόγοι που του δυσκολεύουν τη ζωή: χάνει τον καλύτερό του φίλο και μετακομίζει στην ίδια πόλη η κόρη του –και συνάδελφος πλέον– Λίντα. Η συγκατοίκηση αποδεικνύεται συχνά πολύ δύσκολη. Όταν όμως συμβούν μερικά φαινομενικά ασύνδετα γεγονότα –πυρπολήσεις ζώων και εκκλησιών με βενζίνη, δύο βίαιες δολοφονίες γυναικών και η εξαφάνιση της παιδικής φίλης της Λίντα–, ο Βαλάντερ θα πιάσει δουλειά. Η πλοκή τοποθετείται ακριβώς πριν έρθουν τα μεγάλα κρύα στη Σουηδία, στη μεταβατική εκείνη περίοδο που προηγείται της παγωνιάς. Tο βιβλίο όμως χρονολογικά σηματοδοτείται από δύο αληθινά γεγονότα. Το πρώτο μάς γυρίζει στο 1978, σε μια πόλη της Νότιας Αμερικής όπου ένας πάστορας, αρχηγός μιας ομάδας φανατικών χριστιανών, δηλητηριάζει με υδροκυάνιο 912 ενήλικες και 320 παιδιά πείθοντάς τους πως πρόκειται για την ημέρα της κρίσης. Η δεύτερη κομβική ημερομηνία είναι η 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Ημέρα-σύμβολο του ισχυρού τρομοκρατικού χτυπήματος αλλά και σημαντική μυθιστορηματικά, καθώς η κόρη του Βαλάντερ φοράει για πρώτη φορά τη στολή αστυνομικού. Από εδώ και στο εξής η Λίντα γίνεται αστυνομικός και ο Μάνκελ αποκτάει δύο Βαλάντερ στη δούλεψή του.

Τα δύο αληθινά γεγονότα έχουν ως κοινό παρανομαστή τον ακραίο φανατισμό και συμπίπτουν με ένα άλλο γεγονός που έλαβε χώρα πριν από κάποιες μέρες στο κέντρο της Στοκχόλμης: το θάνατο του βομβιστή αυτοκτονίας. Ο 28χρονος χαρακτηρίσθηκε συγκροτημένος, στοργικός αλλά και απόλυτος σε ό,τι αφορά στις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Είναι ένα ακόμα πρόσωπο που υπερέβη τα όριά του, όπως πολλοί από τους θύτες στα βιβλία του Μάνκελ. Και να φανταστεί κανείς ότι όλα αυτά διαδραματίζονται σε μια χώρα όπου εφάρμοσε πρώτη τα ανθρώπινα δικαιώματα και φημίζεται για την ιδανική κοινωνία πρόνοιας. Η Σουηδία, σύμφωνα με τον Πέτρο Μάρκαρη, μπήκε για τα καλά στο χάρτη της αστυνομικής λογοτεχνίας μετά τη δολοφονία του πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε. Τότε ήταν που συνειδητοποίησε ότι η ευδαιμονία της χώρας ήταν μάλλον ουτοπία, ότι τα στυγερότερα εγκλήματα μπορεί να συμβούν και σε (φαινομενικά) ειρηνικές χώρες.

»Τα «Ληξιπρόθεσμα δάνεια» του Πέτρου Μάρκαρη φτάνουν ακόμα πιο μακριά. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο της σειράς «Η τριλογία της κρίσεως» και ασχολείται με την κρίση και με ό,τι νεότερο σε προβλήματα έχει να επιδείξει η Ελλάδα. Είναι από τις σπάνιες φορές που κάποιος συγγραφέας «καθαρογράφει» τα ζητήματα μιας χώρας όσο είναι ακόμα ζεστά, δένοντάς τα με πλοκή και φυσικά σασπένς. Σε ό,τι αφορά στην πλοκή, αναζητείται δράστης που σκοτώνει πρόσωπα που σχετίζονται με το χρήμα, από διευθυντές και διοικητές τραπεζών μέχρι στελέχη. Επιπλέον η πόλη γεμίζει με αφίσες που προτρέπουν όσους χρωστάνε στις τράπεζες να μην πληρώνουν τις δόσεις των δανείων και των πιστωτικών τους καρτών.

Για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τα βιβλία του Μάρκαρη (γεν. 1937), αυτός που καλείται να δώσει λύση στο γρίφο είναι ο αστυνόμος Χαρίτος. Ο Κώστας Χαρίτος ζει με τη γυναίκα του Αδριανή στο Παγκράτι, συνεχίζει να διαβάζει με την ίδια μανία λήμματα από το λεξικό, τα αγγλικά του παραμένουν μέτρια και η σχέση του με την τεχνολογία προβληματική. Αντιπαρέρχεται στις έριδες του γραφείου και στις οικογενειακές διενέξεις με σθένος. Δύο σημαντικές αλλαγές συντελούνται στο βιβλίο αυτό, παντρεύεται η κόρη του Κατερίνα και αλλάζει το αγαπημένο του Μιραφιόρι για ένα αυτοκίνητο που διαθέτει πλοηγό και που μάλλον τον εκνευρίζει, γιατί γνωρίζει καλά τα κατατόπια της πρωτεύουσας.

Η άλλη αληθινή πρωταγωνίστρια είναι η Αθήνα. H πρωτεύουσα σκιαγραφείται όσο πιο πιστά γίνεται. Περπατάς στους δρόμους, από το Κορωπί στην Πειραιώς, από την Αλεξάνδρας στη Μητροπόλεως και από τα στέκια των μεταναστών στις σήραγγες του μετρό. Ακούς φωνές, βρισιές, συνθήματα και κορναρίσματα και νιώθεις την ταλαιπωρία και το κυκλοφοριακό έμφραγμα που δημιουργούν οι καθημερινές πορείες και διαδηλώσεις στους δρόμους της.

Σαν αναγνώστες νιώθουμε οικεία με τα βιβλία του Μάρκαρη, είτε γιατί ξαναβρίσκουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο όπως ο Χαρίτος να διαλευκάνει υποθέσεις στο γνώριμο τοπίο της Αθήνας, είτε γιατί η οικονομική κρίση και ό,τι ταλανίζει σήμερα τους Έλληνες, όπως το ασφαλιστικό, οι μισθολογικές περικοπές και οι αυξήσεις στους φόρους, είναι δεδομένα οικεία. Θα είχε ενδιαφέρον να μεταφραζόταν το μυθιστόρημα σύντομα στο εξωτερικό. Ίσως να ήταν ο καλύτερος τρόπος να συστήσεις την ελληνική κοινωνία, τη νοοτροπία, τις συμπεριφορές και τη δομή της στους ξένους που παρακολουθούν την κατάσταση στη χώρα μας.