Γιάννης Ρίτσος: Ο παράφρων ανθολόγος του μέλλοντος

Όλοι όσοι μιλάνε για τον Ρίτσο, έχουν υπόψη τους επιμέρους κομμάτια του έργου του: απλούστατα, είναι απολύτως αδύνατο να το διαβάσει κανείς όλο.

Όσο περισσότερο γράφεις, τόσο περισσότερο εκδίδεις όσα όλο και λιγότερο είχες αξιολογήσει. Ο Ρίτσος το επιβεβαίωσε αυτό πλήρως.

Σε γενικές γραμμές, η ποίηση είναι σφιχτή και σύντομη, ενώ η πεζογραφία χαλαρότερη και εκτεταμένη. Ο Ρίτσος, ο πολυγραφότερος συγγραφέας της ελληνικής όλων των εποχών, κατάργησε την ενοχλητική αυτή διάκριση.

Στην ποίηση, η ποιότητα είναι αντιστρόφως ανάλογη του όγκου της παραγωγής. Οι πολυγράφοι Βαλαωρίτης, Παράσχος, Παλαμάς, Σικελιανός, Κρυστάλλης  (ενδεικτικά) ήδη ξεχάστηκαν. Οι ολιγογράφοι (ενδεικτικά) Κάλβος, Αλεξάνδρου, Ασλάνγλου, Σεφέρης, και ιδίως Καβάφης και Καρυωτάκης, ολοένα κερδίζουν αναγνώστες. Ο αρχι-πολυγράφος Ρίτσος, καταλαβαίνετε.

Μεμονωμένοι καλοί στίχοι φυσικά υπάρχουν και στον Ρίτσο (π.χ. «12 ποιήματα για τον Καβάφη»), μέχρι και μερικά πλήρη έργα. Ποιος όμως μπορεί να ψάχνει μέσα στο χάος της άμετρης, βιομηχανικής στιχοπλοκίας;

Άλλο η μουσική του Θεοδωράκη, άλλο η ποίηση του Ρίτσου. Ο πρώτος έφερε τον δεύτερο παντού, οι στίχοι όμως δεν έγιναν, γι’ αυτό, καλύτεροι.

Αν αφαιρέσεις τις λέξεις «ειρήνη», «αγάπη», «αδερφέ μου», «φεγγάρι», «κόμμα», «ήλιος», «καρδιά», «κόκκινο», «μέλλον», «αύριο», «κόσμος», «γαρύφαλλο», «εργάτης» και τα παράγωγά τους, το 99,99% του (γνωστού σε μένα)  έργου του Ρίτσου καταρρέει σούμπιτο.

Ως «Ποιητής της Ρωμιοσύνης», ο Ρίτσος θα είναι πράγματι «αθάνατος». Η εξασφαλισμένη αναγνωστική αγορά του ΚΚΕ αποτελεί εγγύηση ότι αυτά που δεν θα ξεχαστούν θα είναι ακριβώς τα χειρότερα ποιήματά του.

Υπήρχε ένα μόνο πράγμα χειρότερο από την ποίηση του Ρίτσου: η απαγγελία του Ρίτσου σε κομματικό ακροατήριο, αιτία επαρκής ν’ αποστραφεί κανείς και τον Ρίτσο, και την απαγγελία, και το ΚΚΕ – αν όχι και την ποίηση.

 Το φετινό «έτος Ρίτσου» δεν δείχνει μόνο τη βαθύτερη συμμαχία ΝΔ - ΚΚΕ, αλλά και το ότι ο Ρίτσος συγκαταλέγεται πλέον στα αναμφισβήτητα εθνικά κεφάλαια, ένας οιονεί ακαδημαϊκός (ενώ, π.χ. πέρυσι, ουδείς επίσημος θυμήθηκε τα 80άχρονα από το θάνατο του μεγάλου Καρυωτάκη). 

Διαβάζω ότι ο Ρίτσος δεν ήθελε να τον εκμεταλλεύονται κομματικά κι ότι απλώς «δεν μπορούσε» ν’ αρνηθεί να γράφει επετειακές κομματικότητες·  κατ’ ιδίαν, λέει, έγραφε διαφορετικά πράγματα (όπως φάνηκε και στις μεταθανάτιες εκδόσεις του). Αν αυτό ισχύει, θα πρέπει να ήταν ένας πολύ δυστυχισμένος άνθρωπος.

Ο Ρίτσος κέρδιζε το μέγιστο θαυμασμό για τους χειρότερους στίχους του. Και δεν ξέρω ποιο ήταν το μεγαλύτερο δράμα του: το αντιλαμβανόταν και παρόλα αυτά τους εξέδιδε ή δεν το αντιλαμβανόταν και (πάλι) τους εξέδιδε; 

Αν κάποτε α. η έκδοση των έργων του Ρίτσου ολοκληρωθεί β. εμφανιστεί κάποιος ευαίσθητος ανθολόγος, που γ. θα βρει το κουράγιο να διαβάσει τα πάντα και δ. παρουσιάσει μια «Επιλογή» καλών στίχων του Ρίτσου, τότε ίσως περάσει στο μέλλον και ο λανθάνων ποιοτικός Ρίτσος, που αφεύκτως θα εντοπιστεί. Αλλά, εντωμεταξύ, ο ανθολόγος εκείνος θα παραφρονήσει.

d.fyssas@gmail.com

{Φωτό Σ. Τσακνιά από το βιβλίο της Α. Κώττη «Γιάννης Ρίτσος - Ένα σχεδίασμα βιογραφίας», Ελληνικά Γράμματα}