Η Τρίτη εποχή της παγκοσμιοποίησης

Στο «Λευκό κοτσύφι» ο Μίμης Ανδρουλάκης επιχειρεί μέσα από την ιστορία και τις σκέψεις υπαρκτών προσώπων, με επίκεντρο το οικονομικό «κραχ 2007-10», να διεγείρει έναν προχωρημένο πολιτικό και επιστημονικό διάλογο

Αυτό είναι ένα βιβλίο γραμμένο στην κορυφή ενός βουνού. Απομονωμένος στο σπίτι του παππού του, με τα άγριας ομορφιάς κρητικά τοπία να απλώνονται μπροστά του και ένα μακρύ ελληνικό καλοκαίρι σε εξέλιξη. Σε αυτό το «προκαπιταλιστικό» περιβάλλον, ο Μίμης Ανδρουλάκης επιχείρησε να εντοπίσει τις μετασεισμικές συνέπειες της κρίσης και τις θεμελιώδεις αλλαγές που αυτή θα επιφέρει στην πολιτική, την οικονομία, την κουλτούρα, τις σχέσεις. Για το σκοπό αυτό επιστράτευσε εκτός από την πολιτική του οξυδέρκεια, την ψυχανάλυση, τα οικονομικά και όλο το θεωρητικό του οπλοστάσιο. Πρωτότυπος, προκλητικός αλλά και προφητικός, ο προβοκάτορας της ελληνικής πολιτικής σκηνής έθεσε για μία ακόμα φορά αμέτρητα δυσοίωνα ερωτήματα στα οποία επιχείρησε να δώσει απαντήσεις. Αν όμως ο καπιταλισμός αποδείχθηκε ότι δεν διαθέτει άλλους μηχανισμούς αυτοδιόρθωσης παρά μόνο την κρίση, τι θα συμβεί άραγε σε μια χώρα όπως η δική μας, με σοβαρότατα προβλήματα – υψηλό δημόσιο χρέος, δημογραφική γήρανση, αρνητική ανταγωνιστικότητα, ανύπαρκτη καινοτομία, εσωστρέφεια, σοβαρή, σοβαρότατη κρίση στους θεσμούς;  Ή, για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του, «θα πέσει ένας αστεροειδής στα κεφάλια μας»;

Κύριε Ανδρουλάκη, σύμφωνα με τον Ε. Βαλερστάιν υπάρχουν ιστορικά τρεις μεγάλες ηγεμονίες, η ολλανδική, η εγγλέζικη και η αμερικάνικη. Η αλλαγή κάθε φορά γινόταν μέσω ενός 30ετούς πολέμου. Τώρα φαίνεται ότι έφτασε κατά κάποιον τρόπο το τέλος της αμερικάνικης ηγεμονίας. Πιστεύετε ότι στην επόμενη δεκαετία θα έχουμε την αρχή ενός μεγάλου πολέμου; 

Όχι, δεν το πιστεύω. Κάθε φορά στην ιστορία που έχουμε εναλλαγή ηγεμονικών πόλων του παγκόσμιου καπιταλισμού και συνεπώς των τεκτονικών του πλακών εκλύεται «σεισμική ενέργεια» που έρχεται στην επιφάνεια με μεγάλες οικονομικές κρίσεις και πολιτικές αναταράξεις. Αυτή η σκέψη με προϊδέασε έγκαιρα για την κρίση του 2007-2010, την οποία θεωρώ τη δεύτερη φάση μιας ενιαίας «σεισμικής» ακολουθίας που χαρακτηρίζει την αργή μετατόπιση ανατολικότερα αυτών των τεκτονικών πλακών. Η πρώτη φάση ήταν του 2000, της κατάρρευσης των χρηματιστηρίων, και η τρίτη επίκειται στο άμεσο μέλλον με έντονα στοιχεία και δημοσιονομικής κρίσης. Η μεγάλη κρίση κι όχι υποχρεωτικά ο πόλεμος είναι η μαμή νέων υβριδίων του καπιταλισμού, νέων ισορροπιών και τελικά μιας Τρίτης εποχής της παγκοσμιοποίησης, που μεταβατικά θα έχει πολυπολικό χαρακτήρα και προοπτικά θα υπερβεί την παλαιά κατάσταση των ηγεμονικών πόλων. Μια σειρά ιστορικές αλλαγές, όπως το βάθεμα της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης και κυρίως το μέγεθος της Κίνας, δεν επιτρέπουν να συνεχιστεί η ακολουθία που περιγράφει ο Ε. Βαλερστάιν. Όλα αυτά, πολύ αναλυτικά, θα τα βρείτε στο τελευταίο βιβλίο μου “Λευκό κοτσύφι, blue tree, μαύρο καράβι”.

Πιστεύετε ότι η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει; Με δεδομένο ότι είναι η 7η χώρα με το μεγαλύτερο χρέος στον κόσμο ως ποσοστό του ΑΕΠ…

Μετά το δόγμα «οι μεγάλες τράπεζες δεν χρεοκοπούν πια» θα χρεοκοπήσει ίσως και το δόγμα ότι «τα ευρωπαϊκά κράτη δεν χρεοκοπούν πια». Η τρίτη φάση της μεγάλης παγκόσμιας κρίσης, που σας ανέφερα, σχετίζεται με το σκάσιμο της φούσκας των ομολόγων και του δημόσιου χρέους και θα συμπαρασύρει σε δημοσιονομική κρίση χώρες με υψηλό, μη βιώσιμο χρέος, δημογραφική γήρανση, υπό χρεοκοπία συστήματα ασφάλισης και υγείας, χαμηλή ολική παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα. Η Ελλάδα συνεπώς ανήκει σε ζώνη υψηλού κινδύνου για ένα ανάλογο, ενδεχόμενο αρνητικό σενάριο. Φυσικά, πρόκειται για ένα πιθανοκρατικό συμβάν που δεν είναι μοιραίο και μπορεί να προληφθεί, υπό ορισμένες προϋποθέσεις που αυτή τη στιγμή δεν πραγματώνονται από το πολιτικό και οικονομικό σύστημα της χώρας μας. Γι’ αυτό μιλώ μεταφορικά για την ανάγκη ενός νέου 1909.

Αφού η Ευρώπη πεθαίνει δημογραφικά, ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον της;

Το «πεθαίνει» είναι υπερβολικό και υπάρχουν σοβαρές διαφοροποιήσεις στο δημογραφικό προφίλ των ευρωπαϊκών χωρών. Όταν ο αριθμός των εργαζομένων μειώνεται, για να συνεχίσουμε να αυξάνουμε τον κοινωνικό πλούτο με τους ρυθμούς της προηγούμενης δεκαετίας πρέπει να αυξάνει τουλάχιστον κατά 2,5% η ετήσια μέση παραγωγικότητα της εργασίας ανά ώρα τα επόμενα 20 χρόνια. Το στοίχημα αυτό θα κερδηθεί μόνο αν η Ευρώπη, εν μέσω της κρίσης, επανατοποθετήσει με ταχύτητα και ευλυγισία τους πόρους από τομείς που φθίνουν και δύουν σε ανατέλλοντες δυναμικούς τομείς, ώστε να καβαλήσει έγκαιρα το επόμενο κύμα καινοτομίας και ανόδου. Δυστυχώς, υπάρχει ένα ισχυρό «αριστεροδεξιό» και σχετικά «διαταξικό» συντηρητικό status quo που εμποδίζει ή περιορίζει αυτή τη δυναμική στην Ευρώπη.

Στην κρίση οι γυναίκες είναι πιο ευμετάβλητες από τις αγορές; Πώς τις αντιμετωπίζετε;

Οι γυναίκες πλήττονται πιο εύκολα γιατί βρίσκονται σε μεγαλύτερο ποσοστό στη ζώνη προσωρινής επισφαλούς εργασίας. Ταυτόχρονα αποτελούν το «μαξιλάρι» για την απορρόφηση των συνεπειών της κρίσης μέσα από τον προστατευτικό, αμυντικό ρόλο της οικογένειας. Η χρηματοοικονομική κρίση, βέβαια, έχει περισσότερο σχέση με την «τεστοστερόνη» παρά με τα «οιστρογόνα». Με την «ανδρική» επιθετικότητα και απληστία.

ΛEYKO KOTΣYΦI, blue tree, MAYPO KAPABI, εκδ. Καστανιώτης, σελ. 462, € 19