Σχέσεις εξουσίας

Η Συμφωνία των ονείρων, Νίκος Θέμελης

Στο βιβλίο του Νίκου Μπίστη «Προχωρώντας και αναθεωρώντας» (Πόλις) υπάρχει ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερωμένο στον Νίκο Θέμελη. «Ο άνθρωπος που με την παρουσία του σηματοδοτούσε την πολιτική και ηθική διάσταση του εκσυγχρονισμού ήταν ο Νίκος Θέμελης. Όλα αυτά τα χρόνια συνάντησα πολλούς αντιπάλους του Σημίτη. Η αντιπαλότητα ορισμένων έφτανε στα όρια του μίσους. Ακόμα και αυτοί, όμως, για τον Νίκο είχαν μόνο καλά λόγια να πουν», αναφέρει ανάμεσα σε πολλά ακόμα εγκωμιαστικά. Και ποτέ να μην είχα γνωρίσει τον Θέμελη, μόνο τα βιβλία του θα με έπειθαν για το πόσο αληθινή είναι αυτή η εντύπωση. Ο πυρήνας τους είναι πάντα ηθικός (και εκσυγχρονιστικός). Οι ήρωές του βρίσκονται

σε μια διαρκή αναζήτηση ταυτότητας προσωπικής, κοινωνικής, πολιτισμικής. Τον απασχολούν εκείνοι οι ανήσυχοι άνθρωποι, οι αποφασισμένοι να εναντιωθούν στη μοίρα χαράζοντας τη δική τους πορεία. Οι δημιουργικοί, εκείνοι που θέλουν να «ορίζουν» οι ίδιοι τη ζωή τους, που καίγονται να αφήσουν το ίχνος τους σε έναν κόσμο ασταθή. Να «αυτοπροσδιοριστούν», κι ας ματώνουν. Τον ενδιαφέρουν εκείνοι που παλεύουν με κατεστημένες, συντηρητικές αντιλήψεις αλλά και με τους δαίμονές τους. Όχι μόνο οι άνδρες αλλά κι οι γυναίκες του, ιδίως αυτές, αρνούνται να μείνουν παθητικοί παρατηρητές της ιστορίας τους και της Ιστορίας. Και το έβδομο βιβλίο του, «Η Συμφωνία των ονείρων», ένα μυθιστόρημα αξιών, αφήνει την ίδια αίσθηση. Με κλειδί τέσσερις εκδοχές ονείρων που στοιχειώνουν τις τέσσερις ιστορίες του, αφηγείται τη διαδρομή μιας γιαννιώτικης οικογένειας με φόντο την Ελλάδα των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων μέχρι το 1965, για να καταλήξει σε ένα νησί του Αιγαίου το καλοκαίρι του 1990. Οι σχέσεις της «αγίας» ελληνικής οικογένειας του ’50, που επιφανειακά μοιάζουν αρμονικές, υποκρύπτουν όμως υπόγειες αντιζηλίες, καχυποψία, υποκρισία, προδοσίες, αποσιωπήσεις, συμφέροντα, αμαρτίες, οργή, σχέσεις εξουσίας και υποταγής. Νοοτροπίες και συμπεριφορές του παρελθόντος που υπονομεύουν για χρόνια τις σχέσεις. Η μεταπολεμική κοινωνία που παλεύει να ορθοποδήσει, που κλείνει όπως όπως τους λογαριασμούς με τον Εμφύλιο –το ζητούμενο δεν είναι (πια) η δικαιοσύνη αλλά η λησμονιά– που ονειρεύεται το μέλλον. Και η νέα γενιά που φλερτάρει με την αυτοδικία.

Ο Θέμελης έχει τη μοναδική ικανότητα να ταξιδεύει τους αναγνώστες σε παλαιότερες ταραγμένες εποχές, χωρίς ωστόσο να τους αφήνει να ξεχάσουν τους παραλληλισμούς με το σήμερα. Ξυπνά το παρελθόν για να αφυπνίσει για το μέλλον.

Ο Νίκος Θέμελης έπαιξε σημαντικό πολιτικό ρόλο σε μια εποχή που η ελληνική κοινωνία γνώρισε μια πρωτόγνωρη υλική ευημερία. Τώρα η ύφεση τη βυθίζει, μεταξύ άλλων, και σε πολιτιστική απόγνωση. Όμως με τα βιβλία του συνεχίζει να μας θέτει αόρατα διλήμματα, να μας προτρέπει να κοιτάξουμε έξω από το μικρόκοσμό μας. Και ενώ άλλοι ονειρεύονται να εξουσιάζουν, κάποιοι άλλοι ονειρεύονται για ένα καλύτερο αύριο...

Η Συμφωνία των ονείρων, Νίκος Θέμελης, εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 305

Βασιλική, Βάσω Νικολοπούλου

Ένας μονόλογος. Μια νουβέλα που κρατάει μόλις μια ανάσα. Σαράντα σελίδες, ένα κείμενο λιτό, ασθματικό. Μιλάει για το σεξ, για την ηδονή, τον πόνο, την παράνοια, τη μοναξιά. Μιλάει μια γυναίκα.

Για την ηρωίδα της Βάσως Νικολοπούλου δεν υπάρχει άλλος κόσμος, εκτός από τον κόσμο του εραστή της κι άλλος έρωτας έξω από τον κρυφό, αμαρτωλό, αιμομικτικό έρωτά τους. «Από 13 χρονών ανήλικο με είχε καπαρώσει - είκοσι δύο αυτός - να τα λόγια - ποτέ δε θα σ’ αφήσω». Ζει μόνο για τις ελάχιστες συναντήσεις πίσω από την πράσινη κουρτίνα της αποθηκούλας. Είκοσι χρόνια. Όταν εκείνος την αφήνει για να «νοικοκυρευτεί» με άλλη, εκείνη μένει παράλυτη από συναισθήματα να παλεύει με τη συνειδητοποίηση της προδοσίας. Στα αυτιά της ηχούν ακόμα οι υποσχέσεις, υποσχέσεις που αποκοίμιζαν τις ενοχές, απελευθέρωναν από τους δισταγμούς. Μπερδεμένη αναμασά το παρελθόν, μονολογεί, μονολογεί για να μη χάσει όπως η μητέρα της τα λογικά της. «Μα λοιπόν, τι είναι αυτή η αγάπη; Πόσο εύκολα ξεαγαπάει κανείς;» Μια ερώτηση χωρίς απάντηση, ικεσία χωρίς αποδέκτη. Σπαταλημένη, άδεια, μόνη, ηττημένη. Ο έρωτας μεταμορφώνεται σε παραίσθηση, η παγερή αύρα του θανάτου –του τέλους της σχέσης–, η μοιραία τροπή με την οποία αρνείται να συμβιβαστεί οδηγεί στην πτώση, στην παράνοια, στην καταστροφή. «Δεν θέλω πια να ζω. Δεν θα ξαναπλυθώ, δεν θα ξαναχτενιστώ, θα μείνω να βρομίσω. Σαν τη νεκρή. Άθλιε, δεν την θέλω την ελευθερία που μου δίνεις». Όταν ο έρωτας γίνεται νοσηρό πάθος, όπως στις τραγωδίες, δεν σταματάει παρά μόνο με το θάνατο. Πραγματικό ή φανταστικό, τι σημασία έχει. Το πρώτο βιβλίο της Β.Ν., μια νουβέλα για τη δυσβάστακτη εσωτερική σιωπή που ακολουθεί την έκρηξη του έρωτα.

Βασιλική, Βάσω Νικολοπούλου, εκδ. Πόλις, σελ. 39