Βιβλιο

Η «Σύντομη ιστορία του κόσμου» του H. G. Wells

Η γοητεία του κλασικού σε μια αφήγηση για την εξέλιξη της ανθρωπότητας

Δημήτρης Καραθάνος
1’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Δυο συνισταμένες που μοιράζονται η ιστορία και η ζωή: δεν ξέρεις ποτέ πώς θα εξελιχθούν. Αυτό που μοιάζει τώρα πειστικό στο χαρτί, ίσως να μην είναι παρά το μελλοντικό μονοπάτι για την καταστροφή. Τι προσδοκούσε ο H. G. Wells με τη «Σύντομη ιστορία του κόσμου» του, που γράφτηκε σχεδόν έναν αιώνα πριν;

Πασιφιστής, σοσιαλιστής, ουτοπιστής, πολυπράγμων ως φύση αλλά και σαν δημιουργός, ο οποίος παρακολουθούσε με θάμβος ανάμεικτο με ορθό σκεπτικισμό τις αλματώδεις προόδους της εποχής του, έλκοντας παράλληλα την καταγωγή των ιδεών του από τη δεξαμενή του δαρβινισμού, ο Wells άνοιξε νέους ορίζοντες στην παροχή εγκυκλοπαιδικής γνώσης σε πλατιά στρώματα με το κλασικό αυτό βιβλίο, που συμπύκνωσε τα νοήματα του εκτενέστερου, πρότερου έργου του, «Το περίγραμμα της ιστορίας».

Απαρχή της «Σύντομης ιστορίας του κόσμου» είναι η καταγωγή της Γης, ενώ μέχρι τον επίλογο, που τοποθετείται στο λυκόφως του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, o συγγραφέας προλαβαίνει να καλύψει περιληπτικά την εξελικτική πορεία της ανθρώπινης εμπειρίας σε όλες τις εκφάνσεις της, από το «μεγαλείο της Ελλάδας» και την «ανάπτυξη της λατινικής χριστιανοσύνης», έως την εποχή των μεγάλων πειραμάτων, (μοναρχία, κοινοβούλια και ρεπουμπλικανισμός στην Ευρώπη), καθώς και τον Αμερικανικό Πόλεμο και τη Γαλλική Επανάσταση, την ανάπτυξη της υλικής γνώσης, τις νέες υπερπόντιες αυτοκρατορίες του ατμόπλοιου και του σιδηροδρόμου.

Το βιβλίο θα μπορούσε να φαντάζει ακαδημαϊκό εάν δεν ήταν τόσο συναρπαστικό. Καθώς η διαμάχη περί ιστορικής θεώρησης υπό το πρίσμα της δράσης μεγάλων ανδρών σε αντίθεση με την ισχύ καθοριστικών γεγονότων συντηρείται, ο Wells προσεγγίζει το θέμα του τασσόμενος ξεκάθαρα υπέρ της δεύτερης πλευράς. Η καταγραφή του διέπεται από το πνεύμα της ακολουθίας συμβάντων, μιας προοδευτικής εξέλιξης η οποία κλίνει προς τα εμπρός και προς τα πάνω. Σταθμοί της διανόησης, καλλιτεχνικά κινήματα, ταξικές μετατοπίσεις, θρησκευτικές μεταλλάξεις και τεχνολογικές εξελίξεις καταλαμβάνουν μεγαλύτερη έκταση από τα πεπραγμένα πάγια αναγνωρισμένων φυσιογνωμιών. Η ίδια του η ουδετερότητα απέναντι στα πολιτικά δρώμενα συνιστά προσωπική στάση με σαφείς συνδηλώσεις.

Ο επινοητής του επιστημονικού μυθιστορήματος με ήρωες εμπλεκόμενους σε αγώνες ζωής και θανάτου εξαιτίας κάποιας τεχνολογικής εξέλιξης, συγγραφέας της «Μηχανής του χρόνου», που τον καθιέρωσε ως ιδιοφυΐα από το 1895, ο οποίος μέχρι την αυγή του εικοστού αιώνα κατέκλυσε την παγκόσμια αγορά με σεισμικές επιτυχίες σαν τον «Πόλεμο των κόσμων» και τον «Αόρατο άνθρωπο», ωρίμασε απαισιόδοξα και πέθανε απογοητευμένος. Οι αιτίες μπορούν να ανιχνευθούν εδώ.

Είναι κρίμα που ένας τέτοιος ουτοπιστής ζήτησε να αναγραφεί στην επιτύμβια πλάκα του: «Σας το είχα πει. Καταραμένοι ανόητοι». Η διαπεραστική φωνή του προφητικού συγγραφέα φτάνει στις μέρες μας με κρυστάλλινη διαύγεια. Χαρίστε στον εαυτό σας ένα ταξίδι στην ιστορία που μένει καιρό στη μνήμη.

image

H. G. Wells, «Σύντομη ιστορία του κόσμου», σελίδες 488, εκδόσεις Κέδρος, μετάφραση Γιώργος Μαραγκός

photo: «Eugène Verboeckhoven - Passage du Gue» © David Blackwell. (mobilestreetlife στο Flickr)