Βιβλιο

«Η ναζιστική λογοτεχνία στην Αμερική» του Roberto Bolaño

Άλλος ένας αφηγηματικός άθλος του σκοτεινού αστεριού της Χιλής

Η τερατωδία τα πηγαίνει μια χαρά με τη λογοτεχνία στο τελευταίο επίτευγμα του ισπανόφωνου συγγραφέα που θαυμάστηκε περισσότερο από κάθε άλλον στη γενιά του. Μια πινακοθήκη επαίσχυντων που φιλοτεχνεί την έκθεση ακροτήτων της σε έναν καμβά δικτατορικών καθεστώτων και τρομοκρατικών δράσεων, η «Ναζιστική λογοτεχνία στην Αμερική» είναι το έργο που επέστησε το 1996 την προσοχή του κοινού και της κριτικής στην αιρετική φυσιογνωμία του Bolaño.

Όλες του οι κατοπινές εποποιίες, η αποθεωτική μυθοπλασία των «Άγριων ντετέκτιβ» και οι αστείρευτες ηδονές του «2666», χρωστούν τη ραγδαία διάδοσή τους στο πρώιμο αυτό αφήγημα, που καλλιέργησε σχολαστικά το φλερτ του χιλιανού συγγραφέα με τη διασημότητα. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Bolaño, πρόκειται για «μια ανθολογία εγκυκλοπαιδικού τύπου της φιλοναζιστικής λογοτεχνίας στην Αμερική από το 1930 ως το 2010, ένα πολιτισμικό πλαίσιο το οποίο, αντιθέτως με την Ευρώπη, δεν έχει συνείδηση του τι είναι και συχνά πέφτει σε τερατώδεις υπερβολές».

Υιοθετώντας τη φόρμα ενός φαντασιακού ευρετηρίου λογοτεχνών, το βιβλίο σκιαγραφεί τα πορτρέτα τριάντα ανύπαρκτων μυθιστοριογράφων και ποιητών, των οποίων το ισχνό πνευματικό κληροδότημα εξισορροπείται από τη γενικευμένη τους περίσσεια δημαγωγίας, δογματισμού, μισαλλοδοξίας, κτηνωδίας και ανενδοίαστου φασισμού που εκδηλώνεται με ιλαρούς τρόπους από το νότιο στο βόρειο ημισφαίριο και από το ένα κεφάλαιο στο άλλο.

Στο εξωφρενικό παλμαρέ των «πρόδρομων και αντιδιαφωτιστών, μάγων, μισθοφόρων, Αρίων, ελεεινών και καταραμένων», διακρίνουμε πρόσωπα οικεία στο σύμπαν του Bolaño: Ο Πέδρο Γκονσάλες Καρρέρα, του οποίου «το έργο ήταν τόσο λαμπρό όσο γκρίζα ήταν η ζωή του», ανακαλεί τον Σεμπαστιάν Ουρούτια Λακρουά, της «Τελευταίας νύχτας στη Χιλή». Ο Ραμίρες Χόφφμαν, ο οποίος δίνει ρεσιτάλ αεροπορικής ποίησης στο σκούρο και απειλητικό ουρανό υπό το βλέμμα πολιτικών κρατούμενων, προτού ο άνεμος διαλύσει τις δυσδιάκριτες λέξεις, δεν μπορεί παρά να είναι ο Αλβέρτο Ρουίς-Τάγλε ή Κάρλος Βίντερ του «Μακρινού αστεριού» –ουδέποτε άλλωστε δίστασε ο Bolaño να παραπέμψει σε διαφορετικά γραπτά του.

Στο σύνολό τους, οι επινοημένες βιογραφίες του τόμου ενσκήπτουν σε απίθανες προσωπικότητες (η όψιμη λεσβία αλκοολική ναζίστρια Λους Μεντιλούσε κατέκτησε τη φήμη χάρη στο ποίημα «Με τον Χίτλερ ήμουν ευτυχής»), λόγιων κλακαδόρων των βασανιστηρίων της δικτατορίας του Πινοσέτ ή κοινών χουλιγκάνων σαν τον Ίταλο Σκιαφίνο του μανιφέστου «Χεστείτε λαγοί», ενός άσματος μάχης για το γήπεδο, υπό μορφή «Ιλιάδας για τα παιδιά της Μπόκα».

Η εναλλαγή του σοβαρού με το φαιδρό και των φονιάδων με τους αχρείους προσφέρει ντελίριο γέλιου, το οποίο δεν υποκρύπτει ωστόσο το προφανές: αυτό θα μπορούσε να είναι το λογοτεχνικό πάνθεον εάν οι δολιότεροι είχαν επικρατήσει, τέτοιες ασημαντότητες περνιούνται για αριστουργήματα στα σαλόνια της «στρατευμένης τέχνης» των δεσποτικών καθεστώτων. Ο Bolaño επιτίθεται στο λογοτεχνικό κατεστημένο από αριστερά και δεξιά, ξιφουλκώντας ενάντια σε όλες τις πλευρές του ιδεολογικού φάσματος, γελοιοποιώντας με την κομψότητα δράκου την ενδοτική συνενοχή της διανόησης με την πολιτική καταπίεση.

Πρόκειται για το έκτο έργο του Roberto Bolaño που φτάνει στα χέρια μας τα τελευταία χρόνια χάρη στη μέριμνα των εκδόσεων Άγρα, («Πουτάνες φόνισσες» και «Τηλεφωνήματα» σε μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου, «2666», «Το τρίτο Ράιχ» και «Φυλαχτό» σε μετάφραση του Κρίτωνα Ηλιόπουλου, ενώ ετοιμάζεται το «Παγοδρόμιο»), και όμοια με τα προηγούμενα έργα του συγγραφέα που χάθηκε πρόωρα και αναγνωρίστηκε ευρέως μεταθανάτια, η αίσθηση που δεσπόζει είναι πως η λογοτεχνική δημιουργία είναι μια ακραία πράξη η οποία θα έπρεπε προσεγγίζεται με αίσθηση κινδύνου. Η γλώσσα του σπουδαιότερου λατινοαμερικανού συγγραφέα είναι μια αστραφτερή λεπίδα που κεντά το δέρμα μιας μεθυστικής μυθοπλασίας. Ποτέ δεν θα χορτάσουμε να διαβάζουμε Bolaño.