Έλλη Παπακωνσταντίνου: Στράφηκα στον μύθο γιατί αποτελεί ανεξάντλητο υλικό έμπνευσης

Η Έλλη Παπακωνσταντίνου ανεβάζει στα τέλη Απριλίου το νέο της θεατρικό με τον τίτλο «Holy Bitch!» στο θέατρο Πορεία, ένα έργο που της ανέθεσε η όπερα του Βερολίνου και ξεκινά τις παραστάσεις του στην Ελλάδα προτού ταξιδέψει για το Βερολίνο. Πρόκειται για ένα κείμενο που φέρνει στο επίκεντρο όλες εκείνες τις ηρωίδες της ελληνικής μυθολογίας που ενώ υπέφεραν από θεούς και ανθρώπους, εντέλει τιμωρήθηκαν, μετατράπηκαν σε τέρατα ή στοιχεία της φύσης. Επανεξετάζει τη θέση της γυναίκας στο σήμερα, πέρα από τα στερεότυπα. Όλα διαδραματίζονται σε έναν φούρνο, που λειτουργεί ως χώρος μεταμόρφωσης, όπου καίγονται οι παλιές ιδέες. Με πολύ χιούμορ και πολλά στοιχεία animation, η σκηνοθέτις σχολιάζει το σήμερα μέσα από τους μύθους του χθες. 

Έλλη Παπακωνσταντίνου: Συνέντευξη για το «Holy Bitch!» στο Πορεία

«Holy Bitch!»: Εξηγήστε μου τον τίτλο του νέου σας έργου, που σας ανέθεσε η όπερα του Βερολίνου. Γιατί τον επιλέξατε; Υπάρχει –ειρωνική- αναφορά σε κάτι το ιερό;
Στα ελληνικά θα μπορούσε να μεταφραστεί ως «ιερή σκύλα!» Και φυσικά είναι ένα ειρωνικό σχόλιο για όλες τις στερεοτυπικές απεικονίσεις της γυναίκας είτε ως «ιερή» είτε ως «σκύλα»! Είναι ένα καμπαρέ, κι έτσι ο πολιτικός σαρκασμός βρίσκεται στον πυρήνα του. Εμείς είμαστε λοιπόν εδώ για να διασκεδάσουμε και να αψηφήσουμε τα στερεότυπα και να πούμε ναι! Είμαστε ωραίες ακριβώς επειδή είμαστε δυνατές και απρόβλεπτες κι αυτή η δύναμη δεν μας καθιστά καθόλου τέρατα. Είμαστε Γοργόνες, ψήνουμε μύθους και γελάμε στο μεταίχμιο μιας νέας εποχής.

Ήθελα να μελετήσω την έμφυλη βία που υπάρχει στους ελληνικούς μύθους και που πάνω τους στηρίχτηκε η Ευρωπαϊκή κουλτούρα.

Έχετε συνεργαστεί για το κείμενο με τους Bernhard Glocksin και Νεφέλη Παπαναστασοπούλου. Πώς δουλέψατε για τη συγγραφή; Ποια στοιχεία είναι κατ’ αποκλειστικότητα δικά σας;
Ο Bernhard Glocksin είναι ο δραματουργός κι ο νυν διευθυντής της όπερας του Βερολίνου και μαζί είχαμε μια πολύμηνη στενή συνεργασία. Δουλεύουμε αυτό το έργο ένα χρόνο πριν μπω σε πρόβες, μεσολάβησαν αρκετά δικά μου ταξίδια στο Βερολίνο και του Μπέρνχαρντ στην Αθήνα για να συμμετάσχει στη διαδικασία των προβών. Ο ίδιος έγραψε κείμενα που εντάσσονται στην παράσταση. Με τον Μπέρνχαρτν αναπτύξαμε τις βασικές ιδέες του έργου όταν μου έγινε η ανάθεση. Ήθελα να μελετήσω την έμφυλη βία που υπάρχει στους ελληνικούς μύθους και που πάνω τους στηρίχτηκε η Ευρωπαϊκή κουλτούρα. Υπάρχουν μύθοι όπως αυτός της Μέδουσας που βιάστηκε κατ’ εξακολούθηση και επί πλέον τιμωρήθηκε από την Αθηνά και αποκεφαλίστηκε. Είναι μια τρομακτική κλιμάκωση βίας. Και είναι τόσες οι γυναικείες μυθικές μορφές που βιάστηκαν και εξορίστηκαν από το «ανθρώπινο» στους αρχαίους μύθους. Ήθελα να καταλάβω πώς αυτοί οι μύθοι αναπαράγονται θέλω να πω στον τρόπο που σκεφτόμαστε την γυναίκα σήμερα. Επίσης άρχισε να με ενδιαφέρει η ιδέα της μεταστοιχείωσης. Από άνθρωποι, έγιναν ζώα, τέρατα, φυτά (όπως στην περίπτωση της Δάφνης). Τι σημαίνει αυτή η μεταστοιχείωση; Ξεκίνησα με αυτή την αρχική ιδέα ενός καμπαρέ και στην πορεία αρχίζαμε να ανταλλάζουμε υλικά και σκέψεις για το πώς αυτοί οι μύθοι μεταφέρονται στο σήμερα.

Είδα σε αυτό το φουρνάρικο τον μεγάλο φούρνο της Ιστορίας, όπου μειώνονται νέες ιδέες και καίγονται παλιές, ένα τόπο μεταμόρφωσης.

Η κεντρική ιδέα του φούρνου ήταν δική σας έμπνευση;
Ναι, ήθελα να βρω έναν σκηνικό χώρο που να λειτουργεί σε συμβολικό επίπεδο. Είδα σε αυτό το φουρνάρικο τον μεγάλο φούρνο της Ιστορίας, όπου μειώνονται νέες ιδέες και καίγονται παλιές, ένα τόπο μεταμόρφωσης. Ο φούρνος είναι ο τόπος που καίγονται παλιές προκαταλήψεις, αλλά λειτουργεί συμβολικά και για την κατάσταση του κόσμου σήμερα. Είμαστε αντιμέτωποι με μια τραγική οπισθοδρόμηση. Οδηγούμαστε στον Μεσαίωνα με γρήγορους ρυθμούς. Ο Τραμπ, ο Ελόν Μασκ – αυτή η συμμορία της Δύσης- κι ο Ευρωπαϊκός φασισμός στρέφουν τον κόσμο μας προς την βία. Ζούμε σε έναν κόσμο που μοιάζει με έναν τεράστιο φούρνο έτοιμο να εκραγεί.

Το θέμα του έργου είναι η μεταμόρφωση. Το σκηνικό της Μαρίας Πανουργιά είναι τέσσερις φούρνοι και εμείς στη σκηνή ψήνουμε, ζυμώνουμε, φτιάχνουμε ψωμιά.
Η ίδια η πράξη του ζυμώματος με συνδέει με τις μητέρες και τις γιαγιάδες μας, η κουζίνα είναι ο χώρος που παραδοσιακά οι γυναίκες ξόδευαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους φροντίζοντας την υπόλοιπη οικογένεια. Αλλά συνδέεται και με την ιστορία. Με το πώς αλλάζουν οι μύθοι και πώς μεταβάλλεται η ιστορία, όλα αυτά μας επηρεάζουν βαθιά.

Η εξάπλωση του AI, της τεχνητής νοημοσύνης αποκόβει τον άνθρωπο τελικά από την ψυχή του. Η τέχνη είναι καταφύγιο.

Ο φούρνος, όπου ψήνουν τον άρτο τον επιούσιο, έχει και κάποια συμβολική χροιά για την «τροφή του πνεύματος»;
Έχουμε περισσότερο από ποτέ την ανάγκη για τροφή του πνεύματος. Είμαι μάλλον ρομαντική με την έννοια ότι θέλω να ζω σε έναν κόσμο ποιητικό, αλλά και έναν κόσμο που να διέπεται από λογική και δικαιοσύνη. Έχει χαθεί η ισορροπία με την τεχνολογία. Η εξάπλωση του AI, της τεχνητής νοημοσύνης αποκόβει τον άνθρωπο τελικά από την ψυχή του. Η τέχνη είναι καταφύγιο.

Τι δουλειά έχουν οι απόγονοι των νυμφών, των γοργόνων και των θεών νύμφες σε έναν φούρνο;
Το έργο όπως σας είπα είναι ένα σουρεαλιστικό καμπαρέ. Στην πεζή μας πραγματικότητα, την εποχή του Έλον Μασκ και του ΑΙ, οι αδερφές Γοργόνες ζουν εκτοπισμένες, στην εξορία. Δύο από αυτές άνοιξαν ένα σκοτεινό, σουρεαλιστικό μαγαζάκι ένα παρακμιακό φούρνο, όπου ένας σκηνοθέτης αόρατος- ΑΙ τις καθοδηγεί για το πώς να τραγουδούν και να χορεύουν καμπαρέ. Η τρίτη γοργόνα, η περίφημη Μέδουσα, έχοντας ταξιδέψει στον κόσμο μπαίνει σ’ αυτό το φούρνο και συναντάει τις αδερφές της. Έτσι ξεκινάει το έργο.

Και πώς «ψήνουν» παλιούς μύθους; Γιατί επαναφέρουν τερατώδη μυθικά πρόσωπα, όπως η Μέδουσα; Πώς μπλέκετε το χθες με το σήμερα μέσα στην παράσταση;
Δεν μπορώ να τα εξηγήσω όλα… Θα έλεγα με χιούμορ και επίσης κάτι πολύ σημαντικό, με την αισθητική και την γλώσσα του κόμικ. Ο κόσμος μας γέμισε καρτούν, - τι έτσι δεν είναι;- έχει βέβαια και κανονικούς ανθρώπους αλλά έχει και πολλά καρτούν που μας κυβερνούν. Για αυτό στην παράσταση χρησιμοποιούμε την γλώσσα του κόμικ, του καρτούν. Μέρη της παράστασης προβάλλονται ζωντανά ως κόμικ στις σκηνές της επανένωσης των τριών Γοργόνων. Είναι μια παράσταση ποπ με ζωντανό animation.

Τι μπορείτε να μου αποκαλύψετε για τη μυστηριώδη γυναίκα που εμφανίζεται στον φούρνο και… ταράζει τα νερά; Προέρχεται από το παρελθόν ή από το παρόν; Είναι και εκείνη κάποιο μυθικό πρόσωπο; Κάποια θεότητα; Τι κουβαλάει μαζί της; Υπάρχει κάποια αναφορά στον μύθο της Πανδώρας;
Η τρίτη αδελφή, η Μέδουσα, αφού βιάστηκε κατ’ εξακολούθηση και αφού -σα να μην έφτανε αυτό- τιμωρήθηκε να έχει φίδια στο κεφάλι της αντί για μαλλιά και μετά αποκεφαλίστηκε και ο Περσέας έσερνε το κεφάλι της για να πετρώνει τους εχθρούς του, έρχεται από τα βάθη του χρόνου στο φούρνο αυτό. Είναι μια σύγχρονη γυναίκα, ένα ερείπιο που στρέφει τον θυμό της ενάντια στον εαυτό της και αυτοτραυματίζεται, βρίσκεται σε απόγνωση και μπαίνει στον φούρνο για να ξαναβρεί τη δύναμή της. Και φυσικά να ξαναβρεί τον εαυτό της. Εκεί ξεκινάει ο δικός μας μύθος. Γιατί ο μύθος ξανά φτιάχνεται. θέλω να πω, εμείς τον φτιάχνουμε ξανά και ξανά.

Η αρχαία μυθολογία και η αρχαία ελληνική τραγωδία είναι οι πηγές που εμπνέουν πολλές δημιουργίες σας. Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι και ένας διάλογος με τις ρίζες σας; Ή ένα αστείρευτο και πλούσιο υλικό που προσφέρεται για δημιουργικό διάλογο υπό ένα πιο σύγχρονο πρίσμα; Ή ενδεχομένως και τα δυο;
Έψαχνα να βρω ένα τρόπο να μιλήσω για τις θηλυκότητες στη σημερινή εποχή κάτι που πραγματικά μου φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο αλλά και απολύτως απαραίτητο.
Στην εποχή της πολιτικής ορθότητας, τα έχουμε πια πει όλα, τα έχουμε κατονομάσει, φωνάξει, συμφωνήσει. Όλα έχουν ειπωθεί και χιλιοειπωθεί. Κι όμως! Τα συμφωνήσαμε, αλλά την ίδια στιγμή ο κόσμος στρέφεται όλο και περισσότερο στον σεξισμό και στο φασισμό. Υπάρχει μια αντίφαση εδώ και μια αμηχανία ταυτόχρονα. Γιατί καμιά θηλυκότητα δεν διώκεται γι’ αυτό που είναι ανοιχτά και -θεωρητικά μιλώντας- «όλα επιτρέπονται», δεν μας σοκάρει τίποτα, κι όμως, όλοι ξέρουμε πως αυτό δεν ισχύει τη στιγμή που επιτίθενται σε έργα τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη και ο Τραμπ εγκαθιδρύει τη νέα πατριαρχία που καταστρατηγεί τα δικαιώματα των γυναικών και επιτίθεται στην queer κοινότητα. Έψαχνα, λοιπόν, να βρω πώς να μιλήσω γι’ αυτό το θέμα. Με ποια γλώσσα στην εποχή του Τραμπ και του Έλον Μασκ θα μιλήσω για συμπερίληψη και την άγρια ομορφιά της Μέδουσας.
Στράφηκα στο μύθο γιατί αποτελεί ανεξάντλητο υλικό έμπνευσης. Αγαπώ τόσο την βιοποικιλότητα του μύθου. Πώς συνυπάρχουν στην ίδια διάσταση, στην ίδια πραγματικότητα όντα που είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους: άνθρωποι, πνεύματα, νύμφες, τέρατα όλα αυτά μαζί σε ένα τοπίο τόσο πολυδιάστατο και μαγικό.

Ο ρόλος της μουσικής στο έργο; Στο ΔΤ γράφει ότι τραγουδούν από άριες μέχρι πανκ μουσική; Πώς συνταιριάζετε τα διαφορετικά είδη μουσικής;
Το καμπαρέ δεν έπαψε να εξελίσσεται και να ενσωματώνει άλλα είδη μουσικής, την τζαζ, την ποπ κι όχι μόνο. Η ελευθερία της έκφρασης βρίσκεται στον πυρήνα του. Η μουσική της παράστασης ξεκινάει με ζωντανό πιάνο και τραγούδι κάτι που συνδέεται άμεσα με το κλασικό καμπαρέ, αλλά ενσωματώνονται πολλά άλλα μουσικά στοιχεία και είδη ποπ τραγούδια, μπαλάντες και άριες. Πάντα με χιούμορ.

Εδώ θα ήθελα να επισημάνω μια ιδιαιτερότητα. Η μουσική της παράστασης υπογράφεται από δύο συνθέτες: Η Μαρία Παπαγεωργίου έγραψε όλα τα τραγούδια που ερμηνεύει ζωντανά και ο πιανίστας και συνθέτης Πέτρος Μπούρας υπογράφει τα ηχοτοπία και τη συνολική μουσική της παράστασης. Ζήτησα από έναν κλασικό πιανίστα να γράψει καμπαρέ και από μια σύγχρονη τραγουδοποιό να ενώσουν τον ήχο τους. Η μουσική ως η πλέον εύπλαστη τέχνη μας έδωσε την δυνατότητα και το καμπαρέ αυτή την ελευθερία.

Πώς συνεργαστήκατε με τη Μαρία Παπαγεωργίου για τα τραγούδια της παράστασης;
Η Μαρία είναι μια υπέροχη καλλιτέχνιδα κι είναι τεράστια η χαρά μου να δουλεύω μαζί της. Είναι η ζεστή καρδιά του έργου. Ακούγεται κάπως παράξενο αυτό, αλλά πραγματικά τα πρωτότυπα τραγούδια της μας συνδέουν άμεσα με την καρδιά και κατά κάποιο τρόπο με την ουσία του έργου. Η Μαρία βρίσκεται στη σκηνή ως ο εαυτός της και είναι και λίγο σαν το χορό που σχολιάζει. Δεν υποκρίνεται κάτι κι έχει μία αφοπλιστική αμεσότητα όπως και στις συναυλίες της. Τα τραγούδια που έχει γράψει για την παράσταση είναι πολύ συγκινητικά. Συμμετέχει ζωντανά κι ως μουσικός και σε όλη τη διάρκεια της παράστασης με κείμενα και ηχοτοπία.

Ό,τι ακούμε στο έργο είναι πρωτότυπο υλικό για το Holy Bitch;
Ναι ακριβώς!. Τις έστειλα τους στίχους και είχε την απόλυτη ελευθερία να φτιάξει τραγούδια. Δεν της έβαλα κανένα περιορισμό. Ήθελα την ελεύθερη, ενστικτώδη έμπνευση. Έγραψε διαμάντια που σχεδόν δεν χρειάστηκε να τα «πειράξει».

Γιατί χαρακτηρίζετε την παράσταση myth cabaret;
Γιατί συνδυάζει το μύθο και το καμπαρέ. Τον μυθικό κόσμο των τεράτων που αποδίδεται με την αισθητική του κόμικ και τον ερωτικό και πολιτικό σαρκασμό του καμπαρέ.

Έχουν ίσες ευκαιρίες καριέρας και ανέλιξης οι γυναίκες στο θέατρο σήμερα, σε σχέση με τους άντρες; Πώς το σχολιάζετε σε σχέση με τη δική σας πορεία; Είστε γυναίκα σκηνοθέτις, καλλιτεχνική διευθύντρια μιας δικής σας ομάδας, με πλούσια καριέρα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε ή αντιμετωπίζετε ακόμα;
Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο στην Ελλάδα. Στο εξωτερικό δίνονται πολλές ευκαιρίες σε γυναίκες. Χαίρομαι πολύ που στη νέα διεύθυνση του Εθνικού βρίσκονται επί τέλους δύο ικανότατες γυναίκες.

Ποιος είναι ο στόχος του συγκεκριμένου έργου και γιατί επιλέγετε να το παρουσιάσετε πρώτα στην Ελλάδα και έπειτα στο Βερολίνο, παρόλο που σας ανατέθηκε από εκεί;
Γιατί θέλω να δοκιμαστεί η παράσταση με το ελληνικό κοινό πριν πάμε στο Βερολίνο, όπου θα κάνουμε ένα μήνα πρόβες πριν την γερμανική πρεμιέρα και όπου πρόκειται να ενταχθούν και Γερμανοί περφόρμερ στο καστ.

Πείτε μου λίγα λόγια για την ομάδα σας, την ODC Ensemble. Πόσα χρόνια παρουσίας μετρά;
Η ODC Ensemble είναι μια διεθνής ομάδα θεάτρου που δημιουργεί καινοτόμες παραστάσεις αντλώντας από τους ελληνικούς μύθους και δίνοντας έμφαση στη μουσική και τα νέα μέσα. Στόχος μας είναι η καλλιέργεια διεθνών καλλιτεχνικών συνεργασιών. Iδρύθηκε το 2002.
Η ODC Ensemble (1st Prize Award, BE Festival 2017 forth REP (UK), Μusic Theatre NOW international competition – 2018 edition, τιμητική διάκριση της UNESCO, βραβείο AMAZONE 2020), έχει δείξει δουλειές της στο Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, έχει χρηματοδοτηθεί από το Arts Council της Μεγάλης Βρετανίας και το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού και έχει υποστηριχτεί με αναθέσεις και συμπαραγωγές από σημαντικούς διεθνείς οργανισμούς όπως: Centre George Pompidou (Γαλλία), Romaeuropa Festival (Ιταλία), Holland Festival, Festival Marseille (Γαλλία), National Theatre Genova, (Ιταλία), Stanford University (California, ΗΠΑ), Scene National Mulhouse, BAM - Brooklyn Academy of Μusic (NY, ΗΠΑ), Φεστιβάλ του Εδιμβούργου το 1998 και το 2004 (Μεγ. Βρετανία), Πανεπιστήμιο του Princeton (ΗΠΑ), La MaMa E.T.C. (ΝΥ, ΗΠΑ), Chashama Theatre, Times Square, ΒΑΜ Fisher (ΝΥ, ΗΠΑ), Scene National Chalon-sur-Saone (Γαλλία), Operadagen Festival, (Ολλανδία), Neukollner Oper Berlin (Γερμανία), AnticTeatre International Barcelona (Ισπανία), Musikteatertage Festival Vienna (Αυστρία), Copenhagen Opera Festival & Aalborg OperaFestival (Δανία). Έργα της παρουσιάστηκαν σε Ευρώπη και ΗΠΑ, καθώς και σε Μέση Ανατολή και Αφρική. Ενδεικτικά: Όπερα του Καΐρου, Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας (επίσημος εορτασμός εγκαινίων), 1ο Διεθνές Φεστιβάλ του Ιράκ κ.ά.

Δίνετε αποκλειστικά παραστάσεις εκτός των τειχών του θεάτρου; Ποιο είναι το πιο «παράξενο» και απρόβλεπτο μέρος που έχετε δώσει παράσταση;
Όχι αποκλειστικά εκτός τειχών. Όσο για τα μέρη των παραστάσεων, από το Ιράκ, στο Ερμπίλ στο πλαίσιο ενός φεστιβάλ, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν, μέχρι το ΒΑΜ (Brooklyn Academy of Music) της ΝΥ και το Centre Pompidou στο Παρίσι, κατά κάποιο τρόπο όλα είναι εξίσου απρόβλεπτα.

Η ζωή σας μοιράζεται ανάμεσα στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ποια είναι η βάση σας και γιατί την έχετε επιλέξει;
Η βάση μου είναι στην Αθήνα που αγαπώ πολύ. Δεν θα μπορούσα να ζήσω αλλού.

Το κοινό του θεάτρου στην Ελλάδα: Πώς έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια; Θεωρείτε ότι ο κόσμος έχει μια στροφή προς το θέατρο;
Το ελληνικό κοινό πάντοτε έτρεφε μεγάλη αγάπη για το θέατρο. Άλλωστε, εδώ ξεκίνησε το θέατρο.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την παράσταση στο city guide της Athens Voice